علم و فناوری از عوامل اساسی تحقق توسعه پایدار، فقرزدایی و ایجاد صلح و امنیت است. موضوع‌های مربوط به علوم، محیط زیست و توسعه پایدار، حل بحران‌های اجتماعی مربوط به آب از طریق مدیریت پایدار با تأکید بر حفظ توازن بین آب، زمین و جمعیت و درک ارتباط متقابل بین تنوع زیستی و تنوع فرهنگی با تأکید بر جلب مشارکت اقشار مختلف اجتماعی در استفاده احترام آمیز و عقلانی از طبیعت و ذخیره‌گاه‌های زیست‌کره و مسائل مربوط به تغییر اقلیم جایگاه ویژه‌ای در برنامه‌های علوم طبیعی کمیسیون ملی یونسکو دارد. بخش دیگری از برنامه‌های این حوزه بر تدوین راه‌حل‌های عملی برای استفاده از علم زمین‌شناختی در خدمت جامعه و ظرفیت‌سازی نهادهای علمی کشور در زمینه ارتقاء میزان پیش‌بینی بلایای طبیعی و مقابله با آن از طریق اطلاع‌رسانی به موقع، به منظور کاهش تلفات انسانی متمرکز شده است.
چارچوب فعالیت‌های کمیسیون ملی یونسکو در حوزه علوم طبیعی بر اساس دو هدف راهبردی یونسکو برای هشت سال آینده(۲۰۲۱-۲۰۱۴): “تقویت علوم، فناوری و سیاست‌ها و نظام‌های نوآوری در سطوح ملی، منطقه‌ا‌ی و جهانی” و “ارتقاء همکاری‌های بین‌المللی در حوزه‌های چالشی مربوط به توسعه پایدار” و پنج برنامه اقدام اصلی آن: تقویت سیاست های مربوط به علم، فناوری و نوآوری، حاکمیت و ارتباط متقابل میان علم-جامعه- سیاست؛ ایجاد ظرفیت های سازمانی در علم و مهندسی؛ گسترش دانش و ظرفیت به منظور حفاظت و مدیریت پایدار اقیانوس ها و سواحل؛ تقویت همکاری های علمی بین المللی در سیستم های مربوط به زمین، تنوع زیستی و کاهش خطر بلایا؛ تقویت امنیت آب شرب می باشد.

– مدیریت بلایای طبیعی

– علوم پایه، انرژی و مهندسی ظرفیت سازی و اطلاع رسانی عمومی در جهت توسعه پایدار

– سیاست گذاری های علمی، فناوری و نوآوری

– آب و چالش های مربوط به آن

>> تعریف ذخیره‌گاه زیست‌کره

هامون

تنگ صیاد – سبزکوه

ارومیه

توران

گنو

ارسباران

میانکاله

کویر

گلستان

حرا

کپه داغ

ارژن و پریشان

دنا

ژئوپارک، مخفف پارک زمین شناسی می باشد و به سرزمین هایی که پدیده های زمین شناسی بی همتا و تاریخچه تکامل زمین شناسی مشخص دارند گفته می شود. در واقع، «ژئوپارک» منطقه ای است که در آن میراث زمین شناسی به خوبی و به صورت پایدار حفظ و مدیریت می شود. به عبارت دیگر ژئوپارک سرزمینی است که یک یا چند جایگاه مهم از نظر علمی (نه تنها زمین شناختی، بلکه باستان شناسی، اکولوژیکی یا فرهنگی) را در خود جای داده است. معرفی یک ژئوپارک بر اساس مواردی همچون تکامل کره زمین، شکل زمین، چشم انداز زمین تشکیلات زمین شناسی، خاکشناسی، کانی شناسی، سنگ شناسی، فسیل شناسی، باستان شناسی، میراث فرهنگی، زیست محیطی و مناطق با ارزش از نظر گونه های جانوری و گیاهی می باشد. این مناطق جزئی از یک شبکه جهانی است که بهترین تجارب را با احترام به حفظ میراث زمین به اشتراک گذاشته و معیار اصلی آنها، استراتژی توسعه پایدار است. ژئوپارک میراث بجای مانده از فعالیت های طبیعی و بشری در کره زمین است. در این میان هر کشوری که از تاریخ کهن و پیچیدگی های زمین شناختی بیشتری برخوردار باشد، پتانسیل مناسبی را در توسعه این صنعت به همراه خواهد داشت. هدف اصلی از ایجاد ژئوپارک ها، حراست و حفاظت از میراث زمین است که در معرض صدمات ناشی از فعالیت های انسانی قرار دارد.

ویژگی های ژئوپارک ها
 بر اساس تعاریف جهانی ” یونسکو”، خصوصیات ژئو پارک عبارتند از:
 • ناحیه ای شامل یک یا چند ویژگی علمی، نه تنها وابسته به علم زمین شناسی، بلکه همچنین به خاطر وجود مزایای باستان شناسی، بوم شناسی یا ارزش های فرهنگی
 • وجود یک برنامه مدیریتی طراحی شده، به منظور بهبود وضعیت اجتماعی-اقتصادی در منطقه، اغلب بر اساس تعاریف ژئوتوریسم
 •  نمایش روش های حفظ و بهبود بخشیدن وضعیت میراث زمین شناسی منطقه، به همراه فراهم آوردن بستری مناسب برای آموزش روشن تر و گسترده تر شاخه های متنوع علوم زمین و مسائل محیط زیست
 • ضرورت رعایت حقوق عمومی، اجتماعی-محلی و حفظ حریم خصوصی افراد، هر سه با هم در محل مورد نظر
•  این منطقه می بایست قسمتی از شبکه جهانی باشد که خود به بهترین شکل نمایشگر تمرین های عملی در مورد آموزش احترام به میراث فرهنگی و اتحاد و یکپارچگی همه دنیا در رابطه با استراتژی های توسعه پایدار است.

ژئو پارک ها مناطقی هستند که در آن میراث زمین شناختی آن ناحیه، با مدیریتی دقیق و دائمی حفظ و نگهداری می شود. در چنین طرح هایی موفقیت، فقط زمانی حاصل می شود که منطقه مورد نظر، خود را با تمام قوا در گیر این برنامه کند. مکانی که خود را نامزد انتخاب ژئوپارک می کند، می بایست بر آمده از اجتماعات محلی باشد. در ضمن برای توسعه و اجرای یک برنامه مدیریتی مناسب، تعهدی جدی لازم است تا ضمن برآورده کردن نیازهای اقتصادی جمعیت محلی، با قدرت از چشم اندازهایی که مردم بومی در آن زندگی می کنند، مراقبت شود. این ابتکار جدید که قرار است تاریخ چهار  بیلیون ساله زمین شناسی مارا برای آیندگان آماده استفاده کند، روشی عالی است برای جلب توجه جامعه بین الملل به مناطقی که پایگاه های مهم زمین شناسی دنیا هستند.

ثبت جهانی ژئوپارک

 ثبت یک ژئو پارک در فهرست جهانی یونسکو، فرآیندی بسیار طولانی است که نیاز به سال ها آماده سازی مقدماتی دارد. در این مدت، اطلاعات مربوط به میراث زمین شناختی، مدیریت منطقه و بهره برداری های ژئوتوریستی، گسترده تر می شود و توجه شرکت های توریستی به منطقه افزایش می یابد. تنها وجود پایگاه های جذاب زمین شناسی، نمی تواند یک ژئوپارک بسازد. برای این کار می بایست برنامه ریزی های مقدماتی، فرآیندهای آماده سازی و مهم تر از همه درآمدهای مالی، در نظر گرفته شوند تا ساختار منطقه به صورت ابزاری مناسب برای ثبت یک ژئوپارک درآید.

شرایط ژئوپارک های تحت حمایت یونسکو

۱. ژئو پارک تحت حمایت یونسکو، ناحیه ای است با محدوده های کاملا تعریف شده و دارای مساحت کافی به منظور توسعه اقتصادی منطقه در آینده. این محدوده می بایست شامل چندین موقعیت جالب زمین شناسی باشد (در ابعاد گوناگون-مقیاس ها مهم نیستند)، و یا چیدمانی از جوهره زمین شناسی باشد با ترکیبی از ویژگی های علمی، کمیابی یا زیبایی پدیده، نمایش تاریخ زمین شناسی منطقه، نمایش وقایع یا فرایندهایی که نه تنها ارزش زمین شناسی دارند، بلکه از لحاظ باستان شناسی، بوم شناسی، تاریخ یا فرهنگ شناسی نیز ارزشمند هستند.

۲. مکان های دیدنی پارک اگر چه به هم متصلند اما همه رسما توسط مدیریت منطقه ای، واقع در خود پارک، به دقت مراقبت می شوند. مدیریت پارک زیر نظر قوانین محلی انجام وظیفه می کند، به طوریکه توسعه حقیقی اجتماعی-اقتصادی ناحیه تضمین شود. این قوانین و مقررات، ضمن حفظ محیط زیست، باید تشویق کننده هم باشند. مثلا، کارآفرینی های مبتکرانه محلی، تجارت های کوچک، رونق صنایع روستایی برای تولید درآمدهای جدید (مثلا ژئوتوریسم و فروش محصولات زمین شناسی). این امر می بایستی یک در آمد تکمیلی برای مردم داشته باشد و نیز سرمایه های خصوصی را جذب نماید.

۳. ژئو پارک تحت حمایت یونسکو، توسعه اجتماعی ـ اقتصادی را پرورش می دهد که از لحاظ فرهنگی و محیط زیستی به حق باشد. این امر تاثیری مستقیم بر ناحیه درگیر دارد: به وسیله بهبودبخشیدن شرایط زندگی انسانها و محیط روستایی منطقه. به این ترتیب رابطه جمعیت منطقه با محیط خودشان قوی تر و محکم تر می شود و تجدید حیات فرهنگی منطقه، به جریان می افتد.
۴.  ژئوپارک تحت حمایت یونسکو، روش های حفظ میراث زمین شناختی را نظیر حفظ سنگ های به نمایش گذاشته شده در منطقه جستجو می کند و آنها را نمایش می دهد. منابع تولیدکانی ها و انواع آنها، فسیل ها و جلوه های زمین در چار چوب قوانین ملی هر منطقه محافظت می شوند. ژئو پارک باید به معرفی رشته های مختلف علم زمین شناسی نظیر زمین شناسی جامدات، زمین شناسی اقتصادی و معدن، زمین شناسی مهندسی، مورفولوژی، زمین شناسی یخچالی، آب شناسی،کانی شناسی، دیرینه شناسی، سنگ شناسی، رسوب شناسی، خاک شناسی، چینه شناسی، زمین شناسی ساختمانی و آتشفشان شناسی کمک کند. مشاوره با سازمان های زمین شناسی مسؤول ، برای تضمین حفاظت مؤثر پایگاه یا منطقه ضروری است. به این ترتیب مفاهیم حفاظت فیزیکی که همواره مورد نظر است حاصل می شود .
۵. ژئوپارک تحت حمایت یونسکو، به عنوان یک ابراز آموزشی و تربیتی برای آموزش مفاهیم محیط زیستی خدمت می کند. با آموزش و تحقیق و تربیت کردن افراد در زمینه های وابسته به رشته های گوناگون علوم زمین، حفظ زیست محیطی منطقه گسترده ترمیشود که نتیجه آن توسعه پایدار منطقه است. چنین ژئوپارکی یک برنامه وسیع و مفصل آموزش زیست محیطی و تحقیقات علمی را فراهم می کند که درآن گروه های هدف با برنامه های متنوعی تعریف شده اند (مدارس، دانشگاه ها، عموم مردم و… )
 ۶.  ژئوپارک تحت حمایت یونسکو، تحت قوانین حوزه قضایی منطقه مورد نظر باقی می ماند و مسئولیت تصمیم گیری درباره چگونه حفظ کردن پایگاه ها و مناطق به عهده ایالت یا استان یا کشور مورد نظر می باشد.
۷. بدنه طراحی شده برای پذیرش مسئولیت ژئو پارک می بایست از طریق برنامه مدیریتی شامل قسمت های زیر اعمال شود :الف : دریافت جهانی از ژئوپارک؛  ب: شناسایی و درک وضعیت منطقه مورد نظر؛  ج: دریافت توانایی های بالقوه منطقه از لحاظ توسعه اقتصادی
 ۸.  در طراحی ژئو پارک تحت حمایت یونسکو، بایست ارتقاء سطح کیفیت کار، در بدنه مدیریتی در نظر گرفته شود؛ یونسکو می بایست به طور دائم و منظم، در جریان تازه ترین برنامه ها و پیشرفت های پارک قرار گیرد .

اولین ژئوپارک ثبت شده خاورمیانه جزیره قشم، اولین ژئوپارک تائید شده توسط یونسکو در ایران و در خاورمیانه است. کشور ما با طبیعت بی نظیر خود می تواند ژئوپارک های بیشتری را در لیست یونسکو به خود اختصاص دهد و این امر امکان پذیر نیست، مگر به همت علاقمندان به این مرز و بوم و کسانی که در حفظ این زیبایی های منحصر به فرد کوشا هستند.

قشم بزرگترین جزیره خلیج فارس با مساحتی در حدود ۱۶۰۰ کیلومتر مربع دربرگبرنده اولین ژئوپارک ایران و مطمئنا یکی از نقاط بی همتای جهان است که شامل مجموعه ای از پدیده ها و جاذبه های زمین شناختی، طبیعی، تاریخی و فرهنگی است. قشم دنباله جنوبی رشته کوه زاگرس است که مانند ماکتی بیشتر ساختارها و فرم های آن را نمایش می دهد. بخش های ثبت شده جزیره قشم شامل جنگل های حرا، گنبد نمک، غارهای نمک، چشمه های آب معدنی، تنگه چاهکو، تنگ عالی، بام قشم، دره تندیس ها، کلات کشتاران و دره ستاره افتاده است. طاقدیس های بزرگ، گنبدهای نمکی، لایه بندی های مشخص، انواع فرم های فرسایشی، غارهای نمکی و چشم اندازهای خیره کننده از جمله پدیده های زمین شناختی در قشم هستند. گونه های متعدد گیاهان گرمسیری به ویژه مانگرو (گونه مشهور به بوعلی سینا) با مساحت ۲۰۰ کیلومتر مربع، ده ها گونه پرنده مهاجر و محلی، انواع آبزیان و کولنی های مرجانی در قشم و آب های اطراف آن یافت می شوند. بر اساس کاوش های صورت گرفته، تاریخ قشم به زمان ساسانیان بازمی گردد. فرهنگ غنی، صنایع دستی زیبا و مهارت های حرفه ای از جمله ویژگی های ساکنین جزیره قشم به شمار می روند. امروزه برنامه های توسعه توریسم توسط سازمان منطقه آزاد قشم به سرعت در حال انجام است و این در حالی است که طرح های حفاظت و نگهداری از محیط زیست افق روشنی را نشان می دهند. قشم نمونه ای از ده ها منطقه ارزشمند زمین شناسی ایران است که هر کدام قابلیت معرفی و ثبت یک ژئوپارک جدید در سطح ملی و جهانی را دارند.

شاخص ترین پدیده های زمین شناختی ایران عبارتند از: پدیده های ماگمایی، عوارض زمین ساخت، گنبدهای نمکی، ساختارهای فرسایشی همچنین کوه ها، بیابان ها، غارها، آبشارها، دریاچه ها و گلفشان ها که مجموعا میراث زمین شناختی ارزشمندی را برای کشور به ارمغان آورده اند.

• آدرس:طبقه سوم – واحد سمت چپ
• تلفن: ۲۲۲۵۹۷۲۶ نمابر: ۲۲۲۵۲۵۳۶
• پست الکترونیک: science@irunesco.org
• سرپرست گروه: سرکار خانم مهندس سحر احمدی‌زاده