ذخیره گاه زیستکره
منطقه حفاظت شده ای از محیط های زیستی آبی یا خشکی است که معرف یک یا چند ویژگی زیر می باشند:
- نمونه های معرف از بیوم های طبیعی باشد.
- اجتماعات منحصر به فرد یا مناطقی که دارای سیما یا ویژگی های استثنایی هستند.
- نمونه هایی ازچشم اندازهای موزون و هماهنگ که در اثر استفاده های سنتی بوجود آمده اند.
- نمونه هایی از اکوسیستم های دگرگون یافته که قابلیت دستیابی به شرایط کم و بیش طبیعی را دارند.
هر ذخیره گاه زیست کره شامل سه منطقه است:
- منطقه کاملا“ حفاظت شده به نام منطقه امن یا هسته مرکزی یا Core zone که این هسته مرکز کنترل و نظارت پیوسته بر تغییرات زیست محیطی است.
- ناحیه ضربه گیر پیرامونی یا سپر حفاظتی یا Buffer zone که اجازه تحقیقات کنترل شده و برخی استفاده های دیگر در آن مجاز است.
- منطقه بینابینی بیرونی یا منطقه همکاری Transition zone که در آن استفاده های سنتی از زمین انجام می گیرد.
منطقه انتخابی باید دارای شرایط ذیل باشد :
- ذخیره گاه نمایانگر اکوسیستم یک منطقه اصلی از جغرافیای زیستی باشد.
- برخورداری از تنوع زیستی خاص
- محلی برای بررسی توسعه پایدار در سطح منطقه ای
- برخورداری از اندازه ای مناسب و درخور برای عملکرد یاد شده
روند انتخاب :
- اطلاعات منطقه مورد نظر که بایستی قبلاً به عنوان منطقه حفاظت شده ثبت شده باشد، در فرمت ثبت ذخیره گاه های یونسکو تکمیل و از طریق دفتر زیستگاه ها و امور مناطق، سازمان حفاظت محیط زیست به دبیرخانه (کمیسیون ملی یونسکو در ایران- دفتر علوم) معرفی می گردد.
- محتوای اطلاعات منطقه پیشنهادی توسط دبیرخانه کمیسیون ملی یونسکو در ایران- دفتر علوم بررسی و در صورت عدم نقص در جلسه کمیته ملی انسان و کره مسکون مطرح می گردد.
- کمیته ملی انسان و کره مسکون معرفی نامه را بررسی کرده و پیشنهادات خود را به شورای بین المللی هماهنگی یونسکو در پاریس اعلام می کند.
- شورای بین المللی هماهنگی کمیسیون ملی یونسکو در ایران- دفتر علوم در زمان مشخص (یکبار در هر سال) در مورد مناطق معرفی شده تصمیم گیری می نماید.
- تصمیم اتخاذ شده توسط شورای بین المللی و هماهنگی توسط مدیر کل یونسکو به اطلاع کشور مورد نظر می رساند.
ایران در زمره کشورهای پیش رو در ایجاد مدل ذخیره گاه های زیست کره در چارچوب همکاری و مشارکت کلیه ذی نفعان و گروه های دست اندرکار برای مدیریت و توسعه پایدار منابع زیستی در دنیا محسوب شده و در اولین گام ۹ ذخیره گاه زیست کره را در سال ۱۳۵۵ در کمیسیون برنامه انسان و کره مسکون یونسکو به ثبت جهانی رسانیده است. به تدریج در سال های ۱۳۸۹، ۱۳۹۴ و ۱۳۹۵ سه ذخیره گاه دیگر نیز را توانسته در یونسکو به ثبت برساند که تعداد ذخیره گاه های ایران به ۱۳ سایت رسیده است. لیکن به دلایل مختلف اقدام موثر و کارآمدی برای اجرائی نمودن این مدل به ویژه در مناطق های بینابینی آن صورت نگرفته و صرفا” بخشی از ذخیره گاه ها که از نظر قانونی جزء مناطق چهارگانه سازمان حفاظت محیط زیست محسوب می شود. یک نوع مدیریت صرفا” در حیطه قوانین و ضوابط حاکم اعمال می شود. این ذخیره گاه ها شامل گلستان، میانکاله، ارسباران، ارژن و پریشان، کپه داغ، کویر، توران، تنگ صیاد و سبزکوه، دنا، گنو، حرا ، هامون و ارومیه می باشند.
استراتژی کمیسیون ملی یونسکو در ایران- دفتر علوم پیش بینی می کند که در ده سال آینده تمرکز برنامه آن بر حمایت از احیا و ارتقا خدمات اکوسیستمی، حفاظت از تنوع زیستی و گسترش استفاده پایدار از منابع طبیعی از طریق پشتیبانی از دولت های عضو و کلیه ذینفعان خواهد بود.
کمک به ایجاد جامعه ای پایدار و برابر، اقتصادی پررونق و شکوفا و زیستگاهی هماهنگ با زیست کره، کمک به تنوع زیستی و توسعه پایدار علم، آموزش برای توسعه پایدار و ظرفیت سازی، حمایت از کاهش و انطباق با تغییرات اقلیم و دیگر جنبه های تغییرات اقلیم، از دیگر اهداف استراتژی کمیسیون ملی یونسکو در ایران- دفتر علوم برای آینده می باشد. برنامه کمیسیون ملی یونسکو در ایران- دفتر علوم درس های آموخته شده از گذشته را به سمت توسعه پایدار علم و آموزش هدایت خواهد کرد و با استفاده از روش های مدرن و شفاف به برقرای ارتباط و انتقال اطلاعات خواهد پرداخت. هدف اصلی برنامه حصول اطمینان از وجود مدل های کارا با عملکرد موثر در جهت توسعه پایدار در شبکه جهانی ذخیره گاه های آن خواهد بود. این هدف با بهبود تصدی گری، مشارکت و نیز شبکه سازی بین برنامه کمیسیون ملی یونسکو در ایران- دفتر علوم و شبکه جهانی ذخیره گاه ها و با توسعه مشارکت خارجی موثر، تداوم خواهد یافت و با اجرای بازبینی های موثر دوره ای از رعایت استانداردها توسط اعضا اطمینان حاصل می شود. لذا ضرورت دارد با عنایت به اهمیت موضوع و در قالب استراتژی و برنامه اقدام لیما برای برنامه انسان و کره مسکون یونسکو که در سی و هشتمین نشست کنفرانس عمومی یونسکو (۱۸-۳ نوامبر ۲۰۱۵، پاریس، یونسکو) مورد تایید قرار گرفت، برنامه منظم و مدون کاری برای این منظور تهیه و به اجرا برسد.
اسامی ذخیره گاه های زیستکره ایران
| نام ذخیره گاه زیست کره | وسعت- هکتار |
| ارسباران | ۲۰۴۲۱۵ |
| ارژن و پریشان | ۹۱۸۶۰ |
| کویر | ۱۵۱۷۸۱۵ |
| توران | ۱۴۵۹۵۰۶ |
| میانکاله | ۹۶۶۷۸ |
| ارومیه | ۱۰۷۷۹۰۰ |
| کپه داغ | ۳۵۰۰۰ |
| تنگ صیاد و سبزکوه | ۵۳۲۸۷۸ |
| گنو | ۷۸۷۲۵ |
| حرا | ۲۸۳۶۸۶ |
| هامون | ۱۳۹۶۵۰۲ |
| گلستان | ۱۵۵۸۰۴ |
| دنا | ۲۵۵۵۳۷ |
| جمع | ۷۱۸۶۱۰۶ |