ژئوپارک جهانی طبس
طبس شهر افسانه‌ای کویر، شهری با پیشینه و تاریخ بسیار کهن در حاشیه جنوبی شرقی دشت بزرگ کویر (کویر مرکزی ایران) قرار گرفته و یکی از شهرهای بسیار مهم ایران است که توجه هر بیننده‌ای را در نگاه اول به خود جلب می‌کند. در کتب تاریخی از این شهر به عنوان دروازه خراسان یاد می‌کنند. همچنین جهانگردان معروفی همانند مارکوپولو، آلفونس گابریل و سون هدین از طبس و مناطق پیرامون آن دیدن کرده‌اند و توصیفات زیبایی را در سفرنامه‌های خود از این منطقه داشته‌اند. ژئوپارک جهانی طبس در شمال غربی استان خراسان جنوبی واقع شده و از ویژگی‌های منحصر بفردی برخوردار است و در طول تاریخ به دلیل موقعیت جغرافیایی ویژه، به عنوان یک شاهراه مواصلاتی جنوب و غرب ایران به شرق و شمال شرق ایران شناخته می‌شود. ژئوپارک جهانی طبس با مساحت ۲۲۷۷۱ کیلومترمربع دارای ۳۹ ژئوسایت است که جذابیت‌های زمین‌شناختی، فرهنگی ـ تاریخی و طبیعی زیادی را در خود جای داده و یکی از مراکز موردتوجه خاص زمین‌شناسان ایران و جهان به حساب می‌آید.
این ژئوپارک سه بخش مرکزی، دیهوک و دستگردان را در می‌گیرد و در منطقه‌ای با اقلیم بیابانی همراه با آب و هوای گرم و خشک قرار گرفته و از نظر ویژگی‌های فرهنگی ـ تاریخی، طبیعی و به ویژه زمین شناختی بسیار منحصر بفرد است. این ژئوپارک گنجینه‌ای بسیار ارزشمند از پدیده های گوناگون جهت مطالعات و انجام فعالیت‌های گردشگری فراهم آورده و باعث شده تا این منطقه یکی از مناطق مستعد و مهم توسعه توریسم، به ویژه ژئوتوریسم در ایران شناخته شود. به دلیل غنای بالای زمین شناسی، شهرستان طبس از طرف بسیاری از اندیشمندان و دانشمندان زمین شناسی به عنوان بهشت زمین شناسی ایران شناخته شده است و می‌توان سیر تحولات کره زمین، از پرکامبرین تا اوایل کرتاسه را بدون کمترین وقفه زمانی در آن مشاهده نمود. از بارزترین ویژگی‌های طبس به عنوان بهشت زمین شناسی ایران، توالی های پالئوزوئیک آن بوده که در ایران و خاورمیانه بی‌نظیر است.
تنها از ناحیه طبس که در شرق ایران مرکزی قرار داشته بیش از ۲۰ برش الگو و مرجع از سازندهای پالئوزوئیک و مزوزوئیک، به جامعه زمین شناسی ایران و جهان معرفی شده‌اند. در کنار جایگاه بسیار بالای طبس در زمین شناسی ایران، جاذبه‌ها و پدیده‌های فراوانی که ژئوتوریست‌ها و دیگر گردشگران به دنبال آن هستند در این ژئوپارک وجود دارند. دره‌ها، کویرها، تپه‌های ماسه‌ای، چشمه‌های آبگرم، کوهستان‌های مرتفع، معادن نوین و قدیمی، ابنیه‌های کهن، جاذبه‌های ساختاری ـ فرسایشی و … همگی باعث ایجاد منطقه‌ای کم نظیر از نظر ژئوتوریسم در ایران و حتی خاورمیانه شده است. رشته کوه زیبای شتری در بخش شرقی این شهرستان با طول بیش از ۲۰۰ کیلومتر جدا کننده بخش مرکزی ایران از بیابان لوت بوده و اختلاف ارتفاع ۲۲۰۰ متری را با شهر طبس ایجاد نموده است. کوه نایبند به عنوان مرتفع‌ترین نقطه با بلندای ۳۰۰۹ متر در جنوب ژئوپارک جهانی طبس واقع شده و پست‌ترین نقاط در بخش‌های جنوبی پلایای طبس با ارتفاع حدود ۶۰۰ متر از سطح دریا مشاهده می‌شود.
در کنار این رشته کوه‌ها و کوهستان‌های مرتفع، مناطق پست و هموار کویری نظیر کویر‌های گسترده، تپه‌های عظیم ماسه‌ای ریگ شُتران، صحرای زیبای طبس و پلایاها با جاذبه های منحصر بفردشان و پشته سیاه، زیبایی و ارزش این منطقه را دو چندان نموده‌اند. همچنین کال جنی، کال سردر و کال تفتو، سه نمونه شاخص از دره‌های مشهور و زیبای این ژئوپارک است که رودخانه‌های آب دائمی در بستر این دره‌ها جریان دارد.
با وجود جاذبه‌های طبیعی و ژئوتوریسمی متنوع، ذخایر بسیار ارزشمند و کم نظیری از مواد معدنی که بالغ بر ۴۰ نوع بوده، طبس را به کلکسیون مواد معدنی تبدیل نموده است. این ذخایر شامل انواع زغال‌سنگ، فلوریت، سنگ آهن، باریت، پتاس، ماسه ریخته گری، انواع سنگ‌های ساختمانی، شن و ماسه، سلستین، سرب و روی، بوکسیت، سیلیس، خاک نسوز، بنتونیت و ده‌ها ماده معدنی دیگر هستند. ۷۶ درصد از ذخایر زغال‌سنگ ایران در این ژئوپارک قرار دارد و از آن به عنوان پایتخت صنعت زغال‌سنگ ایران و خاورمیانه یاد می‌کنند. در کنار معادن نوین امروزی، معادن کهنی همانند معادن سرب و روی ازبکوه، چاه سرب و سه چنگی از دیگر پتاسیل‌های ژئوپارک طبس در زمینه توریسم معادن به حساب می‌آیند.
با وجود ظرفیت‌های ژئوتوریسمی، جاذبه‌های فرهنگی ـ تاریخی و اکوتوریسمی بسیار مهمی نیز در ژئوپارک طبس وجود دارند. باغ تاریخی گلشن نمونه‌ای شاخص از باغ های ایرانی با قدمتی حدود ۲۵۰ سال، آستان مبارک امامزاده حسین ابن موسی الکاظم برادر امام رضا (ع)، ارگ کهن طبس، سد کهن کریت (به عنوان قدیمی ترین، بلندترین و نازکترین سد قوسی جهان) و طاق شاه عباسی شاهکار مهندسی و معماری پیشینیان، کاروانسراها، مدارس، مساجد، آب انبارها بخشی از مهم‌ترین بناهای فرهنگی ـ تاریخی این ژئوپارک به حساب می‌آیند که در هر کدام انگیزه‌های فرهنگی، ادبی و خیرخواهانه خودنمایی می‌کند. سه عنصر صمیمیت، اعتقاد و عزت نفس را می توان عناصر حاکم بر رفتارهای سنتی و آداب مردمان این سرزمین دانست. همچنین ناصر خسرو (شاعر بزرگ، فیلسوف، حکیم و جهانگرد ایرانی) امنیت طبس را مثال زدنی و منحصر بفرد معرفی می‌کند، امنیتی که به گفته او باعث شده تا مردم «در سراهای نبستندی» (یعنی خانه‌هایی با درهای همیشه باز) زندگی کنند. شواهد تاریخی حاکی از آن است که همواره در طول تاریخ، در حالی که طبس در حاشیه کویر و دور از مراکز حکومتی قرار داشته، شهری امن بوده است.
علاوه بر این؛ ژئوپارک طبس با داشتن روستاها و مناطق نمونه گردشگری نظیر خرو، کُریت، اِصفَهک، نایبند، پِیکوه، پیرحاجات، اسفندیار، سُرُند و مُودر، اِزمیغان و ده‌ها روستای دیگر همراه با اقامتگاه‌های بومگردی، گونه‌های کمیاب و منحصر بفرد گیاهی و جانوری (همانند پناهگاه حیات وحش نایبندان بعنوان بزرگترین پناهگاه حیات وحش ایران و زیستگاه یوزپلنگ آسیایی، جنگل چِهرستو و بزرگترین رویشگاه آنغوزه شیرین ایران و جهان) آن را به عنوان میراثی جاویدان و ارزشمند در ایران قرار داده است.