جمعیت: ۵۴۳٬۲۱۸ نفر بر اساس آخرین سرشماری کشوری در سال ۱۳۹۵
زبان: مردم بندرعباس به زبان فارسی و گویش بندری سخن می گویند که ویژگیهای فارسی کهن را در خود دارد. به خاطر روابط بازرگانی، استفاده از شماری از واژگان انگلیسی، عربی و هندی نیز در میام مردم مرسوم است.
دین: بیشتر مردم بندرعباس پیرو اسلام و مذاهب شیعه و سنی هستند.
اقتصاد: بندر عباس به عنوان بزرگترین بندر ایران شناخته می شود و به خاطر موقعیت مناسب جغرافیایی بندر شهید رجایی و بندر شهید باهنر به منطقه ویژه اقتصادی معادن، فلزات، کشتی سازی و صادرات و واردات کالا تبدیل شده است. مردم این شهر از طریق ماهیگیری، کشاورزی (کشت خرما، تنباکو، انبه، نارنگی و مرکبات)، تجارت و تولید صنایع دستی، امرار معاش می کنند.
موثق ترین مدرک تاریخی در مورد بندرعباس، گزارش هرودوت -مورخ یونانی- در زمان فرمانروایی داریوش هخامنشی است. در این گزارش فرمانده ای یونانی به نام سلیاکوس به فرمان شاه، با کشتی، از بندری در هرمزگان و شمال تنگه هرمز به سمت اقیانوس هند و دریای سرخ رفته تا ارتباط دریایی با بنادر مهم آن دوران مانند چین و هند و لیبی ایجاد کند. با وجود این مشخص نیست که از چه زمانی استان هرمزگان کنونی به یک مرکز تجارت دریایی تبدیل شده و به عنوان بخشی از مسیرهای تجاری به شمار آمده است. البته سابقه چند هزار ساله لنج سازی در ساحل شمالی خلیج فارس هم نشان از قدمت تجارت در این ناحیه دارد. همجواری این شهر با خلیج فارس باعث شده تا همیشه در مسیر رفت و آمد تجار و بازرگانان بوده و شهرت زیادی در طول تاریخ داشته باشد.
در گزارش های یک مورخ یونانی به نام لوسیوس فلاویوس، آمده است که الکساندر نئارخوس -فرمانده نیروی دریایی اسکندر- از هند به ایران و آسیای مرکزی لشکر کشیده و دست به حمله زده است. در این گزارش اولین نقطه برخورد ناوگان نظامی به خلیج فارس، هرمز است و در اینجا برای نخستین بار از هرمز یا هُرمیزَد در متون تاریخی یاد می شود. بر اساس بررسی ها این نام به منطقه ای در مسیر بندرعباس و میناب امروزی اشاره دارد. به نظر می رسد این محل، از زیر مجموعههای حکومت کرمان به شمار می آمده است.
دوران اوج رونق و شهرت هرمز در اروپا، آفریقا و آسیا و افسانه تجارت هرمز و بازارهای شگفت انگیز آن به قرن ۱۳ و ۱۴ میلادی باز می گردد. جهانگردانی چون مارکوپولو، ابن بطوطه و ژنگ ویِ چینی به این شهرت و قدرت اشاره کرده اند.
در قرن شانزدهم میلادی پرتغالی ها بندرعباس را برای بارگیری اجناس خود برگزیدند؛ چرا که به دلیل موقعیت جغرافیایی این بندر، رفت و آمد کشتی های تجاری به بندرعباس آسان تر از جزیره هرمز بود و همین امر آن را از شهری کوچک و دور افتاده به مهمترین بندر تجاری ایران تبدیل کرد. در عصر صفویه، افشاریه، زندیه و قاجاریه این بندر، با نام عباسی خوانده می شد و در قرن هفدهم و هجدهم در مسیر ارتباطی شرق و غرب بود. بد نیست بدانید بعد از حمله اعراب، زرتشتیانی که از طریق دریا به هند رفتند، از این منطقه و هرمز قدیمه راه فرار را در پیش گرفتند.
نکته جالب در مورد بندرعباس نام های مختلف آن در طول تاریخ است. مردم بسته به ارتباطی که با این بندر داشتند، نام های مختلفی را برای شهر انتخاب کردند؛ نام هایی مانند بندر، بندل، بندر گامرون، گامرون، گمبرون، گمرون، جرون، جرونات، جرونات عباسی، زرون، بندرعباسی و بندرعباس. قدمت نام کنونی شهر به دوران صفوی باز می گردد. وقتی شاه عباس در سال ۱۶۲۲ میلادی توانست با کمک انگلیسیها و سردار ایرانی امام قلی خان، پرتغالی ها را از خاک ایران بیرون کند، به افتخار این پیروزی نام بندر گمبرون به بندرعباس تغییر داد.
بد نیست بدانید در این شهر، عادات غذایی مردم بسیار شبیه به مردم هند است و غذاها با فلفل و ادویه های مختلف طعم دار می شوند. ماهی جایگاه ویژه ای در سفره غذایی مردم این شهر دارد. در اینجا تعدادی از غذاهای این دیار را به شما معرفی می کنیم.
خورش قلیهماهی و میگو: معروف ترین غذای جنوب کشور است که از ماهی یا میگو و سبزیجات تهیه می شود و طعم تمبر هندی و تندی فلفل، آن را بسیار جذاب می کند.
قوزی گوشت یا مرغ: این غذا ریشه ای عربی دارد؛ اما از محبوب ترین غذاها در حوزه خلیج فارس محسوب می شود و به جنوب ایران و قشم هم راه یافته است. برای تهیه این غذا گوشت بره یا مرغ را کباب می کنند و به همراه آجیل بوداده و کشمش تهیه شده بر روی برنج می گذارند.
هواری: این غذا هم انواع مختلفی دارد؛ برای مثال هواری چک میگ با میگوهای ریز درست می شود و در صورت استفاده از ماهی به آن هواری ماهی می گویند. یک پلوی مخلوط و مقوی که طعم ادویه های جنوبی را می توانید در آن حس کنید و از خوردن میگو یا ماهی در میان آن لذت ببرید.
میگو کاری: غذایی با ریشه هندی که در آن میگو را با مخلوطی از ادویه ها و سبزی های معطر طبخ می کنند.
ماهی شیر کبابی: تقریبا در همه رستوران های سنتی بندرعباس می توانید این غذای خوشمزه را بیابید. شاید بارها ماهی شیر را کباب کرده و خورده باشید اما تازه بودن این ماهی در بندرعباس، باعث می شود طعم متفاوتی را تجربه کنید.
نان توموشی: نوعی نان نازک که با تخم مرغ، پنیر، مهیاوه یا سوراغ ترکیب می شود. مهیاوه و سوراغ سس هایی تهیه شده از ماهی های ساردین هستند اما در سوراغ از خاک سرخ جزیره هرمز به عنوان ادویه استفاده می شود.
سوغات بندرعباس
خوراکی ها
گواوا: میوه ای گرمسیری و سبز رنگ که به خاطر عطر زیاد و طعم شیرینش شهرت دارد. این میوه در ایران تنها در دو استان سیستان وبلوچستان و هرمزگان پیدا می شود.
ماهی شور: از آنجا که بندرعباس در همسایگی دریاست، ماهی های تازه و خوبی را می توانید در آن پیدا کنید اما چون ماهی در مسیر خراب می شود می توانید از ماهی های شور و نمک سود شده به عنوان سوغات تهیه کنید.
خرما: یکی از محصولات مهم کشاورزی در بندرعباس ،خرماست و ریسمان های خرما در همه جای شهر به فروش می رسند و سوغات خوبی هستند.
صنایع دستی
زیورآلات دست ساز: اهالی بندر، از صدف ها و سنگ ها، انواع تابلوها، مجسمه ها، تزیینات، زیورآلات و… را تولید می کنند که شناخته شده ترین سوغات این خطه هستند. برخی از این تزیینات و زیورآلات با هنر دست زنان و دختران از جمله سوزن دوزی و … زیباتر شده اند.
حصیر بافی: سجاده حصیری، بادبزن، نوعی سبد حصیری گرد و دردار بلند جهت نگهداری البسه، نوعی سینی گرد و بزرگ به نام سپ، دمکش، گلدان حصیری، ظرف میوه، ظرف نگهداری نان به نام کفه و … از محصولات حصیربافی در بندرعباس هستند که با برگ درخت خرما (پیش مُغ) و در برخی نقاط از نی زیراندز تولید می شوند.
لباس های و پارچه های سنتی: در بندرعباس پارچه های پر زرق و برقی پیدا می شوند. مردم این خطه بر روی لباس های شان از هنر سوزن دوزی، خوس دوزی، گلابتون دوزی و … استفاده می کنند و آنها را به شکلی خیره کننده، زیبا می سازند. این لباس ها به عنوان سوغات شهر به حساب می آیند و قیمت نسبتا بالایی هم دارند. می توانید به جای خرید یک دست لباس کامل، یک روسری را با قیمتی پایین تر تهیه کنید.
سواحل بندرعباس: همسایگی بندرعباس با دریا باعث شده تا سواحل از دیدنی های مهم و پر طرفدار آن باشند. ساحل سورو در غرب شهر یکی از معروف ترین هاست و از بهترین مکان ها برای پیاده روی و دوچرخه سواری به شمار می رود. بوستان های ساحلی دولت و ولایت هم از سواحل زیبای شهر به شمار می روند.
عمارت کلاه فرنگی: قدیمی ترین بنای تاریخی بندرعباس و دارای قدمتی بالغ بر ۳ قرن است. این بنا توسط هلندیها احداث شد و زمانی تجارتخانه آنها بود. طبقه همکف برای نگهداری کالا و طبقه دوم برای تشکیلات اداری و سکونت استفاده می شد.
معبد هندوها: این جاذبه که با نام پرستشگاه بُتِ گوران نیز شناخته می شود در مرکز شهر قرار دارد. این ساختمان در ۱۲۶۷ خورشیدی توسط تجار هندی ساخته شد و هزینه ساخا آن را از جمعآوری هدایای هندوها تامین کردند. طرح این بنا تداعی کننده معماری پرستشگاه های هندی است.
حمام گلهداری: این بنا که امروزه به عنوان موزه مردمشناسی استان هرمزگان فعال است، دومین حمام در بندرعباس بوده است. این حمام در دوره قاجار و توسط تاجری به نام شیخ احمد گلهداری ساخته و وقف مسجد محل، معروف به مسجد گلهداری شد.
موزه مردم شناسی خلیج فارس: این موزه به عنوان بزرگترین موزه هرمزگان شناخته می شود. در این موزه می توانید اشیای تاریخی زیادی را ببینید و در آن بخش هایی از وقایع تاریخی و فرهنگ مردم استان هرمزگان همچون بازار سنتی، آزادسازی قلعه هرمز و شیوه صید، بازسازی شده است.
چشمه آب گرم گنو: یکی از دیدنی های طبیعی بندرعباس، چشمه آب گرمی در ۳۴ کیلومتری شمال شرق این شهر است. آب چشمه گنو از آب های گوگردی خیلی گرم و دارای کلر و سولفات است و افراد زیادی را برای بهره مندی از خواص ویژه اش به سوی خود می کشاند.از دیگر چشمه های آب گرم در حوالی بندرعباس می توان به این موارد اشاره کرد: چشمه آب گرم خورگو، چشمه آب گرم سرخاء، چشمه آب گرم کشکوئیه، چشمه آب گرم نیان، چشمه آبگرم چستانه و …
چرا و چگونه بندرعباس شهر خلاق صنایع دستی و آیین های سنتی شد؟
پس از حضور مدیران شهرداری بندرعباس در نشست های مرتبط ، جلسه ای با حضور همه ذینفعان شامل نهادها ی دولتی ،گروههای مردمی ، دانشگاهها و مراکز آموزشی ، صنعتگران خلاق ، کارشناسان کمیسیون ملی یونسکو، اعضای شورای شهر بندرعباس برگزار و زمینه “صنایع دستی و هنرهای محلی ” انتخاب شد .
تأسیس مرکز خلاقیت و فناوری های نوین شهرداری بندرعباس اقدام بعدی بود که در گام اول بررسی اسناد مرتبط از جمله راهنمای تکمیل کاربرگ، دستور کار سازمان ملل برای توسعه پایدار، گزارشات و مستندات بارگذاری شده بر روی سایت اینترنتی شبکه شهرهای خلاق یونسکو، گزارشات چهار ساله شهرهای عضو شبکه بررسی شد .
در گام بعدی یک برنامه کاری زمانبندی شده برای مشارکت نظام مند گروههای مردمی تهیه شد پس از تکمیل تقاضانامه ، با نظر همه ذینفعان ، صنایع دستی کاربردی و دریایی ، تزئینات لباس زنان ، صنایع مرتبط با آئین های محلی به عنوان زیر شاخه های صنایع دستی و هنرهای محلی انتخاب و سه کمیته تخصصی مشورتی ایجاد شد. سپس ابعاد سه گانه توسعه برای کمیته ها تشریح و ا ز طریق مشارکت مستمر آنها پروپزال شهر بندرعباس تدوین ، ترجمه و به کمیسیون ملی یونسکو ارسال شد .
پس از بررسی پروپزال های ارسالی از شهرهای مختلف ایران توسط کمیسیون ملی یونسکو ، پروپزال ۴ شهر مورد تائید این کمیسیون قرار گرفت و به سازمان بین المللی یونسکو معرفی شدند که پس از بررسی و کارشناسی های انجام شده که چندین ماه به طول انجامید در نهایت شهرهای بندرعباس و سنندج با توجه به مدارک ارئه شده و فعالیتهای صورت گرفته در تاریخ ۱۰ آبانماه ۹۸ به زنجیره شهرهای خلاق دنیا پیوستند .
چشم انداز بندرعباس، شهر خلاق صنایع دستی و آیین های سنتی
شهرداری بندرعباس شش پروژه و ابتکار را با هدف افزایش نقش فرهنگ و خلاقیت در پیشرفت پایدار شهر در برنامه های کاری خود قرار داده است.
۱. راه اندازی بازار مجازی صنایع دستی بندرعباس : با توجه به چالش های دسترسی محدود مشتریان به بازارهای فیزیکی و عدم توانایی بسیاری از صنعتگران به ویژه زنان در تهیه مکان فروش، با هدف دستیابی صنعتگران خلاق به مشتریان بیرون از بندرعباس، بازار مجازی صنایع دستی و هنرهای محلی بندرعباس در سه مرحله به زبان های فارسی ، عربی و انگلیسی توسط تیمی از برنامه نویسان، هنرمندان و بازاریان راه اندازی خواهد شد.این سامانه تحت وب علاوه بر ایجاد یک بانک اطلاعاتی از هنرمندان و آثار هنریشان ، امکان خرید محصولات را در مدل های مختلف پرداخت فراهم می نماید.تیم اداره کننده بازار مجازی ،در زمینه بازاریابی برای محصولات فرهنگی نیز فعالیت می نمایند و پس از راه اندازی ، هزینه های جاری خود را از طریق برداشت بخشی از سود فروش و با توافق هنرمندان تامین می کنند که سبب پایداری پروژه خواهد شد ذینفعان این پروژه شامل همه هنرمندان خانگی، تولید کننده ها ،کارگاه ها ،بازاریان ، انجمن های مردمی شرکت های خصوصی خواهند بود.از پیامدهای مثبت این پروژه می توان به توسعه اقتصاد خلاق شهر ، کمک به معیشت زنان صنعتگر ، ترویج و انتشار محصولات فرهنگی در سطح وسیع ، افزایش مشارکت همه ذینفعان و امکان تبادلات اقتصادی اینترنتی بین المللی در آینده اشاره کرد.
۲. پارک زندگی محلی : راه اندازی یک مجموعه با عنوان پارک زندگی محلی شامل : نمایشگاه صنایع دستی، سالن اجرای هنرهای محلی و سالن برگزاری رویدادهای فرهنگی
در این مجتمع گروههای مردمی با حمایت شهرداری بندرعباس، در جهت برگزاری رویدادهای نوآورانه، آموزش های تخصصی و عمومی و ثبت آثار برای توسع صنایع دستی فعالیت می کنند. این پروژه ظرفیت استقبال همزمان ۷۵۰ نفر گردشگر داخلی و خارجی را در بخش های مختلف خود خواهد داشت. در این مرکز علاوه برآنکه مطالعات و روابط بین الملل و نمایشگاهها و فروشگاههای دائمی صنایع دستی راه اندازی خواهد شد، نمونه های از رفتارهای روزمره، آئین های کار و هنرهای اجرایی بر مبنای بکارگیری انواع صنایع دستی تولید می شوند.در واقع نمونه های اجرایی از زندگی محلی با البسه محلی، ابزار کار و تجهیزات محلی و صنایع دست ساخت بصورت زنده اجرا می شوند و در کنار آن ساخت برخی از صنایع دستی بصورت رایگان به گردشگران آموزش داده خواهد شد که جذابیت زیادی برای گردشگران داخلی و خارجی خواهد داشت.این پروژه می تواند بخش زیادی از هزینه های خود را از محل درآمد تامین کند.
دستاوردهای اجرای این پروژه عبارت خواهد بود از: ارائه صنایع دستی در یک قالب زنده و در بستر زندگی اصیل محلی ، ارتقا سطح روابط و همکاری های ملی و بین المللی ، تدوین استاندارهای جدید برای ورود آسان تر به بازارهای جهانی ، توانمندسازی کسب و کارهای محلی ، افزایش آگاهی مردم در خصوص شیوه زندگی محلی قدیمی و نحوه کاربرد صنایع دستی در زندگی روزمره ودر نهایت توسعه پایدار شهر و افزایش میزان گردشگران فرهنگی .
۳-اعطای گرنت های تحقیقاتی : این پروژه توسط نیمی از متخصصین دانشگاهی و با مدیریت مرکز خلاقیت و فناوری های نوین شهرداری بندرعباس اجرا خواهد شد.
بر اساس فراخوان ارسالی پس از دریافت پروپزال های پژوهشی و تحویل و ارزیابی توسط تیم متخصصین دانشگاهی به تیم های پژوهشی منتخب که روش کارشان کاملا علمی و نتیجه پژوهش آنها منجر به ثبت ملی و بین المللی صنایع دستی و هنرهای محلی بندرعباس شود گرنت مالی تحقیقاتی اعطا می شود. اصلی ترین گروههای ذینفعان این پروژه مرکز تحقیقاتی ، دانشگاهی و انجمن های تخصصی خواهند بود که برای عملی کردن پروژه می بایست با گروههای مردمی و محلی تولید کننده و در قالب یک تیم همکاری کنند. این پروژه به دنبال آن است تا با شناسنامه دار کردن و ثبت این آثار امکانی گسترده تر برای معرفی و ترویج آن ها فراهم نماید و همچنین برای حمایت از حقوق مالکیت معنوی هنرمندان و صنعتگران بویژه حقوق مرتبط با نشان جغرافیایی بندرعباس اقدام نماید.تحقق این پروژه علاوه بر ثبت بخشی از دستاوردهای بشری به احیاء برخی صنایع دستی و هنرهای محلی در حال فراموشی کمک می کند و به هنرمندان خلاق برای افزایش تعاملات اقتصادی ،آموزشی و فرهنگی در سطح بین المللی اطمینان خاطر می دهد و گامی موثر در جهت پیشرفت پایدار جامع شهر خواهد بود.
۴-جشنواره بین المللی خلیج فارس : جشنواره خلیج فارس در زمینه صنایع دستی و هنرهای محلی (هر ساله بصورت ملی با حضور سایر شهرهای عضو شبکه) به میزبانی شهر بندعباس برگزار خواهد شد .این جشنواره با هدف به اشتراک گذاری آ؛ثار ، تجربیات و دستاوردهای هنرمندان و متخصصین بندرعباس و سایر مناطق جهان و در سه بخش اصلی نمایشگاه صنایع دستی هنرهای اجرایی محلی، مقالات علمی ، فیلم مستند ، عکس و غذا با مشارکت هنرمندان داخلی و صنعتگران شهرهای عضو شبکه و موسسات بین المللی در این جشنواره ارائه خواهند شد.
دبیرخانه این جشنواره چندین دوره تجربه برگزاری در سطح ملی را دارد اما در برنامه آتی با یک بازنگری ، در سطح بین المللی و در راستای اهداف شبکه برگزار خواهد شد .این جشنواره امکان این را فراهم می کند تا بندرعباس به عنوان یکی از قطب های صنایع خلاق منطقه در راستای نقش دگرگون سازی جهانمان قدم بر دارد .تبادلات هنرمندان و صنعتگران در این جشنواره قطعا منجر به توسعه روابط بین المللی شهرهای عضو شبکه و ارتقاء کیفیت آثار خواهد شدو امکانهای جدیدی برای ترویج و انتشار این دستاوردهای بشری فراهم میکند.
۵-حمایت از دانشجویان خارجی مقطع دکتری : در این پروژه که با حمایت دانشگاه ملی هرمزگان صورت می گیرد شهرداری بندر عباس این امکان را فراهم خواهد نمود تا هر سال پنج نفر از دانشجویان مقطع دکتری شهرهای عضو شبکه از سایر کشورها، به مدت سه ماه و با حمایت شهرداری بندرعباس جهت انجام بخشی از پژوهش های رساله دکتری خود که مرتبط با ظرفیت های صنایع دستی و هنرهای محلی بندرعباس باشد و در این شهر حضور یابند .برای سه ماه حضور این دانشجویان ، شهرداری بندرعباس خدمات ویزا، محل اسکان، تغذیه روزانه،حمل و نقل درون شهری و ماهانه ۱۰۰دلار کمک هزینه را تقبل می کند.برای پذیرش لازم است متقاضی معرفی نامه هایی از دانشگاه خود و و شبکه شهرهای خلاق ار ائه نمایند.اصلی ترین گروه ذینفعان این پروژه مراکز تحقیقاتی،دانشگاهی و انجمن های تخصصی شهرهای عضو شبکه خواهند بود که دانشجویان می بایست با گروههای مردمی و محلی تولید کننده در قالب یک تیم همکاری کنند.همکاری علمی و تبادلاتی که در این پروژه صورت می گیرد به نزدیکتر شدن رابطه نهادهای دانشگاهی شه۸رهای خلاق کمک می کند و حضور این دانشجویان و بهره برداری از دانش و تخصص شان توسعه فرهنگی و توسعه پایدار شهر بندرعباس را تسریع می کند.
۶-نمایشگاه بین المللی صنایع دستی : در این پروژه در چهار سال پیش رو دو نمایشگاه آثار صنعتگران خلاق ایرانی و نیز سایر شهرهای خارجی عضو شبکه در بندرعباس برگزار خواهد شد .نمایشگاه نخست در سال ۲۰۲۰ با محوریت “تزئینات البسه محلی”و در سال ۲۰۲۲با محوریت “عروسک و اسباب بازی های دست ساخت”با مشارکت سایر شهرهای عضو شبکه برگزار خواهد شد.محور انتخابی اول با هدف مشارکت بیشتر زنان و محور دوم باهدف حفظ میراث جهانی مرتبط با کودکان انتخاب شده اند.ذینفعان این پروژه شهرهای خلاق و هنرمندان و صنعتگران آنها خواهند بود که از طریق این نمایشگاه امکان توسعه تبادلات فرهنگی و اقتصادی را خواهند یافت . این نمایشگاه علاوه بر به نمایش گذاشتن این آثار ، بخش فروش و بازاریابی برای عقد قراردادهای تجاری را خواهند داشت.برگزاری یک نمایشگاه تخصصی در زمینه تزئینات لباس و یا عروسک های دست ساخت ، سبب ارتقاء کیفیت این محصولات در آینده خواهد شد و فرصتی برای ترویج و انتشار برخی محصولات در حال فراموشی فراهم می کند. همچنین با توجه به نوع خاص پوشش زنان در کشورهای خاورمیانه تزئینات لباس از اهمیت بالایی برخوردار است و بازار نسبتاً خوبی در منطقه وجود دارد که بندرعباس می تواند به عنوان یکی از قطب های اقتصادی این زمینه فعالیت نماید.
عباس امینی زاده
رییس شهر خلاق
شهردار بندرعباس
احمد پایدار
رابط شهر خلاق
مدیر اداره خلاقیت و نوآوری شهرداری بندرعباس
محمدمهدی جهانبخش
جانشین رابط شهر خلاق
معاون برنامهریزی و توسعه منابع انسانی شهرداری بندرعباس
تماس با دفتر شهر خلاق
تلفن : ۰۷۶۳۲۲۳۷۱۵۶ فاکس: ۰۷۶۳۲۲۳۶۷۳۹ آدرس:بندرعباس، میدان شریعتی،خیابان شهید حمایتی، برکه گرد، مرکز خلاقیت و فنآوری های نوین شهرداری بندرعباس .