کنفرانس علمی- تخصصی نقش ادیان در تببین ارزشهای اخلاقی به همت کمیسیون ملی یونسکو- ایران، برگزار شد
گزارش تفصیلی: کنفرانس علمی- تخصصی نقش ادیان در تببین ارزشهای اخلاقی
کمیسیون ملی یونسکو-ایران، نشست تخصصی نقش ادیان در تببین ارزشهای اخلاقی را روز سهشنبه، ۱۱ مهر ۱۳۹۶، با همکاری انجمن بینالمللی اخلاق زیستی اسلامی، فرهنگستان علوم، سازمان آیسسکو، دفتر منطقهای یونسکو در تهران، دانشگاه ادیان و مذاهب قم و سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی، در مرکز همایشهای بینالمللی سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران، برگزار کرد.
این نشست با حضور دکتر سعدالله نصیری قیداری، دبیرکل کمیسیون ملی یونسکو- ایران، دکتر سید مصطفی محققداماد، رئیس همایش و رئیس انجمن بینالمللی اخلاق زیستی اسلامی، دکتر شمس اردکانی، دبیر کمیته فرهنگ و تمدن اسلام و ایران شورای عالی انقلاب فرهنگی، دکتر محسن اسماعیلی، عضو حقوقدان شورای نگهبان و عضو کمیته اخلاق زیستی کمیسیون ملی یونسکو، دکتر بهزاد قرهیاضی، نایب رئیس کمیته اخلاق زیستی کمیسیون ملی یونسکو، دکتر محمود عباسی، رئیس کمیته اخلاق در علوم و فناوری کمیسیون ملی آیسسکو، دکتر اشرف بروجردی، رئیس کتابخانه ملی و مرکز اسناد جمهوری اسلامی ایران، دکتر شیدا مهنام، دبیر علمی این همایش و مدیر گروه علوم اجتماعی و انسانی کمیسیون ملی یونسکو- ایران، دکتر عبدالمهدی مستکین، مدیر گروه فرهنگ کمیسیون ملی یونسکو- ایران، دکتر سید نصرالله ابراهیمی، عضو هیئت علمی و دانشیار دانشگاه تهران، سیامک مرهصدق، نماینده کلیمیان در مجلس شورای اسلامی، کارن خانلری، نماینده ارامنه در مجلس شورای اسلامی، یوناتن بتکلیا، نماینده آشوریان در مجلس شورای اسلامی، اسفندیار اختیاری کسنویه، نماینده زرتشتیان در مجلس شورای اسلامی، دکتر حسن بلخاری، رئیس انجمن آثار و مفاخر فرهنگی ایران و دکتر تقیزاده داوری، رئیس مؤسسه شیعهشناسی، تشکیل شد.
اخلاق در علوم زیستی، از عمده اقدامات و فعالیتهای کمیسیون ملی یونسکو- ایران
در آغاز نشست، پس از تلاوت قرآن و پخش سرود جمهوری اسلامی ایران، دکتر بروجردی، رئیس کتابخانه ملی و مرکز اسناد جمهوری اسلامی ایران، در ارتباط با نقش اخلاق در علوم زیستی که از عمده اقدامات و فعالیتهای کمیسیون ملی یونسکو- ایران است، مواردی را بیان کرد. همچنین وی به نقش دین در توسعه ارزشهای اخلاقی، اشاراتی کرد و گفت: اخلاق همان گوهر گمشده بشری است که تحقق و پیادهسازی آن هدف غایی از بعثت نبی اکرم (ص) است.
بروجردی با تأکید بر این موضوع که محور و مرکز تمامی حوزههای اخلاقی “انسان” است، ادامه داد: انسان اخلاقمدار میتواند در جهت اعتلاء و پیشرفت زیست بشری، گام بردارد. از اینرو ما باید مطابق موازین دینی خود، عشق و اخلاق را در عرصههای سیاسی نیز وارد کرده و از آنها بهرههای لازم را ببریم.
تغییر نگاه و رفتار انسانها، عاملی در جهت کاهش جنگ
پس از آن دبیرکل کمیسیون ملی یونسکو- ایران، دکتر سعدالله نصیری قیداری، پس از خیر مقدم و قدردانی از حامیان برپایی این همایش و همچنین عرض تسلیت بهمناسبت ایام محرم، با برشمردن این موضوع که امروز جهان با دو جنگ مواجه است، (یکی جنگ انسانها با انسان و دیگری جنگ انسان با محیط زیست)، گفت: ریشه هر دو جنگ در رفتار، نوع نگاه، فعالیتها و اقدامات انسانهاست. لذا برای کاهش و یا فروکش کردن این دو جنگ نیازمند به تغییر نگاه و رفتار انسانها هستیم. از اینرو ترویج اخلاق مداری در علم و فناوری بهطور کلی و علوم زیستی، علوم پزشکی و تغییرات اقلیم بهطور اخص از رویکردهای لازم و مفید سازمان یونسکو است.
نصیری ادامه داد: جمهوری اسلامی ایران با معرفی و اهدای جایزه بینالمللی اخلاق در علم ابن سینا در بخش علوم اجتماعی و انسانی، اهمیت این موضوع را در الویتهای پژوهشی و سیاستگذاری خود نشان داده است. همچنین حضور متخصصین ایرانی همچون دکتر علیرضا باقری، نایب رئیس کمیته بینالمللی اخلاق زیستی یونسکو (IBC) و دکتر اعظم ایرجیزاد، عضو اصلی کمیسیون بین المللی اخلاق در علم و فناوری یونسکو (COMEST) و فعالیت این افراد در این کمیتههای بینالمللی ، تعامل عالمانه جمهوری اسلامی ایران را با این کمیتههای تخصصی ارتقاء داده است. از طرفی، در سطح ملی، کمیته ملی اخلاق زیستی و اخلاق در علم و فناوری کمیسیون ملی یونسکو– ایران با حضور افراد متخصص و باتجربه و به ریاست دانشمند محترم جناب آقای دکتر محقق داماد در راستای برنامهها و مصوبات کمیتههای بینالمللی فعالیت دارد.
اخلاق زیستی بهعنوان شاخهای جدید از دانشهای بشری
وی تأکید کرد: امروز اخلاق زیستی بهعنوان شاخهای جدید از دانشهای بشری بهطور روزافزونی در حال توسعه و گسترش است. دبیرکل کمیسیون ملی یونسکو، افزود: پژوهش بر روی سلولهای بنیادی، آزمونهای ژنتیک، همانندسازی، پیشرفت در علوم مرتبط با حیات، به ما انسانها نیروی تازهای بخشیده است تا سلامت خود را ارتقاء بخشیم و فرآیند تکاملی گونههای زنده را تحت کنترل درآوریم. طبیعتا نگرانیها دربارهی دلالتها و پیآمدهای اجتماعی، فرهنگی، قانونی و اخلاقی این پیشرفتها منجر به پدید آمدن این رشته نو شده است. جمهوری اسلامی ایران نیز بایستی بنا به دلایل متعددی به این رشته علیالخصوص اخلاق زیستی، توجه روزافزون داشته باشد. دلایلی از قبیل:
_ ورود و رشد در حال تزاید استفاده از فنآوریهای جدید زیست پزشکی
_ آگاهی روزافزون بیماران، خانوادههای ایشان و کادر پزشکی به حقوق خود
_ رشد پژوهش؛ نیاز به داوریهای اخلاقی در محیط های درمانی، پژوهشی و مدیریتی
_ افزایش روزافزون نگرانیهای زیست محیطی
_ لزوم تطبیق یافتهها و داوریهای جهانی اخلاق زیستی با ملاحظات بومی و فرهنگ ایرانی اسلامی
نصیری در جمعبندی این بخش از صحبتهای خود تأکید کرد: امروزه در خصوص اخلاق زیستی و اخلاق در علم و فناوری این اذعان در محافل علمی و بینالمللی وجود دارد که پیشرفتهای بی حد و مرز در علم و فناوری با خردورزی و اخلاق مداری لازم همراه نیست. آثار مخرب این شکاف بر همگان بهویژه بر نخبگان ملموس و مشهود است. رفع نگرانی از این وضعیت برای بشریت و علیالخصوص برای نسل آینده، نیازمند توجه ویژه کلیه کشورهای عضو سازمان جهانی یونسکو است.
وی در خاتمه افزود: امیدواریم این نشست وزین که با حضور اندیشمندان و صاحبنظران ادیان مختلف تشکیل شده است با الهام از آموزههای دینی در رفع این نگرانی مؤثر باشد.
“حیات”، نخستین صفت ذاتی خداوند است
دکتر سید مصطفی محقق داماد، رئیس همایش و رئیس انجمن بینالمللی اخلاق زیستی اسلامی، سخنران بعدی این کنفرانس بود. وی با تأکید بر این مورد که علم کلام، شاخهای از الهیات است، گفت: آنچه که باید در این خصوص مدنظر قرار گیرد، آن است که چگونه اخلاق زیستی و مباحث مربوط به آن در علم کلام، جای میگیرد. محقق داماد ادامه داد: در علم کلام، صفات خداوند را به دو دسته تقسیم میکنند: صفات ذاتی و صفات فعلی؛ که در صفات ذاتی، نخستین صفت خداوند “حیات” است. او افزود: این جهان تجلی “حیات الهی” است و همانا حیات الهی، مرز بین تفکر سکولاریزم (فرادینی) و دینداری است. در حقیقت این جهان ، جان دارد که این به صفت ذاتی حیات خداوند، بازمیگردد و جان ما با جان جهان و جان پروردگار متصل میشود. وی توضیح داد: این نوع نگرش نسبت به هستی، بدین معنی است که علم خدا و رحمت خدا در وجود ما نهفته است که این سبب اتصال ما با پروردگارمان میشود. رئیس همایش و رئیس انجمن بینالمللی اخلاق زیستی اسلامی، در پایان گفتههای خود اذعان کرد: وجود چنین تفکری در اذهان بشریت، میتواند یکی از عوامل مؤثر در حفظ اخلاق زیست محیطی باشد.
شکلگیری نهضتی برای درک فاجعه زیستمحیطی به مدد رسانهها
دکتر محسن اسماعیلی، عضو حقوقدان شورای نگهبان و عضو کمیته اخلاق زیستی کمیسیون ملی یونسکو نیز با اشاره صریح به این موضوع که جهان و بهویژه کشور ما در حال حاضر با یک فاجعه زیستمحیطی مواجه است، گفت: با وجود چنین دغدغهای باید نهضتی برای درک فاجعه زیستمحیطی در جهان شکل بگیرد که تحقق این مهم جز به مدد رسانهها، میسر نخواهد بود. چراکه بسیاری از دولتمردان در دنیا هنوز به این باور نرسیدهاند که این فاجعه دنیا را دستخوش دگرگونیهای بسیاری میکند که حیات بشر را تحتالشعاع قرار داده و به مخاطره میاندازد.
او ادامه داد: هیچگاه تمهیدات قانونی و حقوقی به تنهایی نتوانسته است طبع فزونیخواه انسان را مهار کند، از اینرو باید برای حفظ حقوق محیط زیست به اخلاق تمسک جست، چراکه درک این فاجعه بدون اخلاق زیستمحیطی میسر نخواهد بود.
اسماعیلی افزود: اخلاق و نوع رفتار انسانها، نشأت گرفته از آموزش و بینش آنهاست که این بینش، چگونگی برخورد ما را با دنیا شکل میدهد. برای همین باید دید که قرآن جه آموزشهایی درباره محیط زیست و اخلاق زیستمحیطی به ما داده و در پی القاء چه نگرشی بوده است.
توجه به محیط زیست راهی برای رسیدن به حقوق بشر
وی اضافه کرد: از منظر قرآن کریم، محیط زیست و تمامی آفریدهها مخلوق پروردگار است. پس باید با تأمل در این مظاهر طبیعت، قدردان آنها بوده و اخلاق زیستمحیطی را ارتقاء دهیم. همچنین برای رسیدن به حقوق بشر در ابتدا باید به حقوق محیط زیست توجه کنیم، چراکه خداوند جهان را نه صرفا برای بشر امروز که برای انسانیت آفریده است و ما بایستی در حفظ آن برای آیندگان کوشا باشیم. اسماعیلی توجه به آموزههای دینی و قرآنی را عاملی بازدارنده در جهت تخریب محیط زیست دانست و گفت: با عشق به طبیعت میتوان در نگهداری از آن برای آیندگان نیز گامهای بلندی برداشت.
او در خاتمه گفت: در اینجا میخواهم ۲ توصیه داشته باشم: توصیه نخست به امرا و توصیه دوم به فقها: با امرا و کارگزاران این نکته گفتنی است که حفظ و رشد محیط زیست و در پی آن گسترش فرهنگ محیط زیست در درجه نخست برعهده حاکمان است. چنانچه خداوند نیز در قرآن میفرماید: “حفظ حقوق شهروندان بر هر چیزی مقدم است.” که بخشی از آن حقوق همان حقوق محیط زیست است. بنابراین مسأله محیط زیست را باید در اولویت قرار داده و بحث آن را جدی بگیریم. توصیه دوم من هم به فقیهان و نخبگان است که این نوع نگرش و بینش را تبدیل به مباحث حقوقی کنند تا ضمانت اجرایی پیدا کنند.
ایجاد گفتگوهای اساسی در حوزه اخلاق زیستی و استفاده از آراء معتقدان به ادیان غیرابراهیمی
پس از آن دکتر شمس اردکانی، دبیر کمیته فرهنگ و نمدن اسلام و ایران شورای عالی انقلاب فرهنگی، به نمایندگی از دکتر علیاکبر ولایتی، رئیس کمیته فرهنگ و نمدن اسلام و ایران شورای عالی انقلاب فرهنگی، پیامی را قرائت کرد.
دکتر ولایتی در این پیام به این مورد اشاره کرد: پرسشهای متعددی درباره این موضوع که نقش ادیان در تبیین ارزشهای اخلاقی چیست میتوان طرح کرد. اما به نظر میرسد پیش از طرح این پرسشها لازم است نقطه مشترک بحثها و به تعبیری دیگر فصل مشترک گفتگوهای مربوط به نقش ادیان در تبیین ارزشهای اخلاقی روشن شود. وی برای رسیدن به این فصل مشترک، استفاده از آراء گروهی از نظریهپردازان کلام اسلامی، بهخصوص در پرتوی آراء شیعه را واجب دانست.
در بخش دیگری از این پیام آمده بود که: بخشی از گردهمایی امروز به موضوع بسیار مهم اخلاق زیستی در ادیان غیرابراهیمی اختصاص دارد. به نظر اینجانب، نظر به جایگاه بسیار مهم اهل ادیان غیرابراهیمی از نظر تعداد در میان جهانیان، و نیز این موضوع که بهویژه جنوب شرق آسیا که پایگاه بخش مهمی از ادیان غیرابراهیمی است از جمله بالاترین درجه رشد اقتصادی جهان را در خود دارد، ایجاد گفتگوهای اساسی در حوزه اخلاق زیستی و استفاده از آراء معتقدان به ادیان غیرابراهیمی در این عرصه نیز بسیار ضروری است. نگاه به ادیان غیر ابراهیمی موضوعی بوده است که طی این سالها ما از آن غفلت کردهایم.
جایز بودن مهندسی ژنتیک
دکتر بهزاد قرهیاضی، نایب رئیس کمیته اخلاق زیستی کمیسیون ملی یونسکو، درباره مهندسی ژنتیک و محصولات تراریخته، گفت: موجودات تراریخته (یا تغییر یافته ژنتیک) به موجوداتی اطلاق میشود که ساختار ژنتیک آنها با هدف بهبود صفات یا حذف صفات نامطلوب مانند بهبود کیفیت غذایی، مقاومت به آفات و بیماریها و یا افزایش کمیت محصول از طریق روشهای پیشرفته علمی مهندسی ژنتیک اصلاح شده است. وی ادامه داد: بیشتر خاخامهای یهودی معتقدند مهندسی ژنتیک جایز است زیرا خداوند حق تسخیر طبیعت را به انسان اعطا کرده است مشروط بر اینکه اختلالی در خلقت ایجاد نکند. در مسیحیت اتفاقنظر بیشتری مبنی بر حلیت مهندسی ژنتیک وجود دارد. اگرچه برخی کارشناسان مذهبی مسیحی استدلالهایی را در مخالفت با محصولات تراریخته ابراز کردهاند، با این وجود جریانهای اصلی مسیحیت به ویژه واتیکان به عنوان رهبر کلیسای کاتولیک مخالفتی با مهندسی ژنتیک نداشتهاند.
قرهیاضی افزود: در جهان اسلام رویکرد غالب بر جواز مهندسی ژنتیک است. در پایان همایش مهندسی ژنتیک (۱۹۹۸) در کویت که از سوی سازمان اسلامی علوم پزشکی با همکاری آکادمی فقه اسلامی در جده و دفتر منطقهای مدیترانه شرقی سازمان جهانی بهداشت و سازمان اسلامی علمی، فرهنگی و آموزشی (آیسسکو) برگزار شده بود، اعلام شد که اگرچه ملاحظاتی درباره آثار جانبی مهندسی ژنتیک بیان میشود، اما از منظر اسلام حکمی که مهندسی ژنتیک را منع کند وجود ندارد. همچنین ابراهیم سید، رئیس بنیاد بینالمللی تحقیقات اسلامی نیز اذعان داشت: بین علمای مذاهب اسلامی اجماع وجود دارد که آیهای که از تغییر خلقت منع میکند دلالت بر عدم جواز مهندسی ژنتیک ندارد و در صورتی که چنین تفسیری از آن صورت گیرد باید به ممنوعیت عملهای جراحی درمانی و کلیه اقداماتی که نوعی تغییر در مخلوقات ایجاد میکند نیز حکم کرد.
نایب رئیس کمیته اخلاق زیستی کمیسیون ملی یونسکو، تأکید کرد: در بیانیه ۲۰۱۰ انجمن جهانی حلال درباره محصولات تراریخته آمده است: محصولات تراریخته در جهان اسلام به عنوان غذای حلال شناخته میشوند. قطعنامه اجلاس دیگری در همین سال که مالزی با حضور علمای شیعه و سنی از کشورهایی مانند ایران، مصر، عربستان، پاکستان، مالزی، اندونزی، آمریکا، بنگلادش و فیلیپین تشکیل شد محصولات غذایی حاصل از مهندسی ژنتیک یا تراریخته را حلال اعلام کرد.
در بخش نخست این نشست با حضور دکتر نصیری، دکتر محقق داماد و دکتر مهنام از سخنرانان حاضر در همایش، قدردانی شد.
اخلاق زیستی؛ مطالعه نظاممند ابعاد اخلاقی شامل بینشها، تصمیمات، رفتارها و سیاستهای اخلاقی، علوم زیستی و مراقبتهای بهداشتی
پس از قدردانی دکتر محمود عباسی، رئیس کمیته اخلاق در علوم و فناوری کمیسیون ملی آیسسکو، درباره تراوایی اخلاق زیستی اسلامی و سکولار، مباحثی را مطرح کرد. وی درباره مفهوم اخلاق زیستی گفت: اخلاق زیستی حوزه نسبتا جدیدی است که میتوان آن را مطالعه نظاممند ابعاد اخلاقی شامل بینشها، تصمیمات، رفتارها و سیاستهای اخلاقی، علوم زیستی و مراقبتهای بهداشتی و بهکارگیری انواعی از روشهای شفاهی اخلاقی در فضایی میان رشتهای تعریف کرد. معنای دیگر واژه اخلاق زیستی به اخلاق پزشکی و پژوهشهای زیستپزشکی اطلاق میشد.
موضوعات مورد مطالعه اخلاق زیستی
امروزه نگرانی اصلی جریان اخلاقزیستی غربی، جنبه پزشکی دارد و بر همین اساس بیشترین توجه به بررسی ابعاد اخلاقی و حقوقی مسائل بزرگ اخلاق زیستی داده میشود؛ از قبیل سقط جنین، قتل ترحم آمیز، پیوند اعضا، فنآوریهای تولید مثل و بارورسازی مصنوعی، مهندسی ژنتیک، شبیهسازی انسانی، کمیتههای اخلاق، رضایت آگاهانه، حریم خصوصی، توجه به ابعاد اقتصادی مراقبتهای بهداشتی و اخلاق در پژوهش بهویژه در خصوص آزمایشهای بالینی تصادفی و جراحی آزمایشی. جریان اخلاق زیستی نه تنها به معرفی این موارد می پردازد، بلکه درست یا غلط، از آنها بهعنوان اصلیترین نگرانی اخلاق پزشکی در سراسر جهان، مشروعیت بخشیده است.
اخلاق زیستی در معنای پزشکی و زیستپزشکی، یک جریان بینالمللی است که دستاوردهایی را به همراه داشته است.
رویکرد اخلاقی دینمدارانه و رویکرد اخلاقی سکولار
در حوزه زیستپزشکی دو رویکرد اخلاقی فراروی ماست. رویکرد دینمدارانه به اخلاق که مصداق بارز آنرا میتوان در رویکرد ادیان ابراهیمی به اخلاق دانست و دیگری رویکرد سکولار که بر محور انسانگرایی شکلگرفته و سطحی از اخلاقیات را به نمایش میگذارد.
از آن جهت که اعتقاد بر این است که اسلام در معنای عام خود بهصورت بالقوه قادر به ارائه یک نظریه جامع اخلاقی برای اداره جامعه است میتوان ادعا نمود که با ارائه چنین نظریهای اصولاً اخلاق زیستی سکولار که بیشتر معرفتشناسی گفتمان اخلاقی جهان امروز را تشکیل میدهد بهنوعی میتواند در تعامل با این نظریه جامع اخلاقی قرار گیرد.
علیرغم همه تفاوتهای موجود، اعتقاد به زمینههای مشترک، تنها راه آغاز یک گفتگوی جدی بین مراکز علمی جهان اسلام و سایر نهادهای ملی و بینالمللی متولی اخلاق زیستی و نیز سایر مکاتب اخلاقی مبتنی بر دین است که نتیجه همه اینها رشد همهجانبه بشر و نیل او به سعادت و حفظ منزلت و کرامت انسانی در همه ابعاد آن است.
ایجاد ساختارهای لازم برای گفتمان اخلاقی
تشکیل انجمن بینالمللی اخلاق زیستی اسلامی در کنار انجمن بینالمللی اخلاق زیستی و راهاندازی فصلنامه بینالمللی اخلاق زیستی و تشکیل کمیته اخلاق درعلوم و فناوری کمیسیون ملی آیسسکو در راستای برنامههای راهبردی نهاد اسلامی اخلاق در علوم و فناوری آیسسکو میتواند زمینه همگرایی دنیای اسلام در حوزه اخلاق زیستی و بستر لازم برای تعامل با انجمن بینالمللی اخلاق زیستی و اندیشمندان حوزه اخلاق زیستی سکولار را فراهم سازد.
پس از آن دکتر سید نصرالله ابراهیمی، عضو هیئت علمی دانشگاه ادیان و مذاهب نیز درباره نقش اخلاق در شکلگیری، مذاکرات، انعقاد و اجرای قراردادها با استناد به منابع اسلام، مباحثی را مطرح کرد.
ده حکم کتاب مقدس یهودیان، زیربنای اخلاق در مسیحیت
در بعداز ظهر این نشست علمی و تخصصی نمایندگانی از مجلس شورای اسلامی، حضور پیدا کردند. یونان بتکلیا، نماینده آشوریان در مجلس شورای اسلامی، درباره اخلاق از دیدگاه مسیحیت گفت: در پرداختن به “اخلاق در مسیحیت”، با بررسی مجموعه کتب عهد جدید که صرفا مورد پذیرش مسیحیان است، درمی بابیم که زیربنا همان “ده حکم” کتاب مقدس یهودیان است، و سایر احکام مفصل در “تنخ” و در “تلمود” هم که به جزئیات زندگی روزمره هم میپردازند، در اصل و منشأ کلی خود به همان “۱۰ حکم” برمی گردند.
تاکید مقام معظم رهبری بر احترام متقابل میان ادیان
سیامک مرهصدق، نماینده کلیمیان در مجلس شورای اسلامی هم در باب اخلاق از دیدگاه یهود، مواردی را مطرح کرد. همچنین وی با اشاره به تاکید مقام معظم رهبری بر احترام متقابل میان ادیان، گفت: نظر و تاکید مقام معظم رهبری در ملاقات با نمایندگان مجلس اقلیتها بر روی این موضوع بوده است که ما هرگز فشاری بر این اصل نداریم که حتما تمامی ادیان در دین اسلام خلاصه شوند و همینکه شما نمایندگان بر دیانت آسمانی خود پایبند باشید، خواست ماست. و این اتفاقا مطلوب است که نقطهنظرات ادیان آسمانی در موضوعات مختلف، مورد استناد قرار گیرد.
اصول بنیادین عدالت، آزادی، دموکراسی و حقوق بشر، در ارتباط با با اخلاق دینی و ارزشهای ملی در ایران
پس از مرهصدق، کارن خانلری، نماینده مسیحیان ارمنی شمال ایران مجلس شورای اسلامی هم با بیان این موضوع که ایران کشوری است که اصول بنیادین عدالت، آزادی، دموکراسی و حقوق بشر را با اخلاق دینی و ارزشهای ملی خود ممزوج کرده است، گفت: جوامع ارمنیان، زرتشتیان، کلیمیان و آشوریان براساس اصول قانون اساسی جمهوری اسلامی، نه تنها در مناسک دینی و احوال شخصیه خود آزاد بوده و طبق موازین دینی خود در قبال آنها رفتار میکنند، بلکه نمایندگیهای مجزا و مستقیم خود را در مجلس کشور دارند.
او افزود: علاوه بر آزادیهای دینی و فرهنگی، این جوامع در مسائل اجتماعی، اقتصادی و حتی سیاسی مشارکت میکنند. این واقعیت در ایران، پدیدهای منحصربهفرد در منطقه و جهان است و ریشههای تاریخی- عقیدتی آن به رویکردهای ایدئولوژیک ملت ایران در قبال اخلاق برمیگردد.
بودیزم از اخلاقیترین ادیان
اسفندیار اختیاری کنسویه، نماینده زرتشتیان در مجلس شورای اسلامی هم مباحثی را در خصوص اخلاق از دیدگاه زرتشت مطرح کرد. پس از آن دکتر حسن بلخاری، رئیس انجمن آثار و مفاخر فرهنگی ایران هم با اشاره به این موضوع که هندوئیزم با بودیزم متفاوت است، به مقوله اخلاق از دیدگاه بودیزم، پرداخت و گفت: جریان هندوئیسم، بودیزم را به دلیل تقابل ذاتی با خودش از هند اخراج کرد. داستانی که در کودکی داشتیم که لاک پشتی با دو مرغابی سفر می کند مربوط به جاتاکا در مذمت پرگویی است. یا داستان دیگری هم هست که راهبی روزی تصمیم میگیرد برای شادی مردگان بزی را ذبح کند و دستور می دهد با آب مقدس آن را تطهیر کنند و گلی بر گردن آن بیاندازید تا آن را قربانی کند. در آن هنگام دیدند که بز همزمان خندید و گریست. از او به خاطر این عمل سوال کردند. بز گفت: در نزد برهمن بزرگ این سوال را از من بپرسید. در نزد برهمن بزرگ، بز گفت: من ۵۰۰ حیات پیشین همچون تو برهمن بزرگی بودم که تصمیم گرفتم برای شادی مردگان بزی قربانی کنم. در ۴۹۹ حیات بعدی سربریده و بهاصطلاح قربانی شدم و امروز حیات آخرم است و دیگر راحت می شوم. خنده ام بهخاطر پایان این عذاب و گریهام به این خاطر بود که تو امروز در شروع این ماجرا هستی. پیام این داستان این است که اگر زندهگان تاوان سنگین گناههان خود را میدانستند شاید دیگر گناه نمیکردند و جانداری را را از حق حیات محروم نمیکردند.
بلخاری در خاتمه صحبتهای خود با اشاره به اینکه امروز در عصر سرقت نام ها بهسر می بریم، گفت: آیا جنایات میانمار را کسانی که این اعتقاددات را دارند انجام می دهند؟ هرگز. در جنایات و اعمال امروز در میانمار این افکار و این اقدامات متعلق به تفکر بودا نیست و بودیزم، یکی از اخلاقی ترین ادیان است. همچنان که داعشیان مسلمان نیستند.
درباره اخلاق زیستی در آراء متفکرین اجتماعی مسلمان (ابوریحان، ناصرخسرو و ابنخلدون) دکتر تقیزاده داوری، رئیس مؤسسه شیعهشناسی هم نکاتی را به اجمال مطرح کرد.
عشق پیام نامیرای ادبیات
دکتر عبدالمهدی مستکین، مدیر گروه فرهنگ کمیسیون ملی یونسکو- ایران نیز سویههای اخلاقی زیستن در حکمتهای کاربردی مشاهیر ایرانی را با استناد به اشعار و حکمتهای شعرا و مشاهیر ایرانی، بازگو کرد.
مستکین با اشاره به اینکه ادبیات پیام نامیرایی دارد که همانا “عشق” است، گفت: به قول شیخ اجل سعدی «از خیال تو به هر سو که نظر میکردم/ پیش چشمم در و دیوار مصور میشد/ چشم مجنون چو بخفتی همه لیلی دیدی/ مدعی بود اگرش خواب میسر میشد» و این یعنی در این بزمگاه جز عشق نمیتوان سخنی به میان آورد. و اینها همه موهبتی است که از این بزرگان و مشاهیر پارسگوی به ما رسیده است که هرگز کهنه نمیشود و گویی هر روز جلوهگریهای جدیدی دارد و مسائل بهروز فراوانی را برای ما واکاوی میکند. پس بر ما ایرانیان واجب است که این میراث ارزنده را پاس داشته و به تمامی ارج نهیم.
اضلاع سهگانه؛ انسان، حیوان و طبیعت
او بیان کرد: یکی از مهمترین موضوعاتی که شیخ اجل سعدی نیکو سخن و تقریبا همه مشاهیر ایرانزمین عمیقا بدان پرداختهاند، بسامد ” انسان، حیوان و طبیعت” است. سعدی برای آنکه مقام و جایگاه انسانی را بهدرستی تشریح کند و انسان را زنهار دهد برای رسیدن به بالندگی و شکوفایی، متصل از هستی و طبیعت و حیوانات و سایر جانداران، بهره میگیرد.
وی ا فزود: برای ورود به این بحث، از حدیث نبوی که در دفتر اول مثنوی شریف آمده، مدد میگیرم. چراکه کلام این بزرگان همه درهم تنیده شده و این مشاهیر تمام وجود شریف خود را وقف بشریت کردهاند.
مدیر گروه فرهنگ کمیسیون ملی یونسکو- ایران، اینگونه ادامه داد: «در حدیث آمد که یزدان مجید/ خلق عالم را سه گونه آفرید/ یک گروه را جمله عقل و علم و جود/ آن فرشتهست او نداند جز سجود/ نیست اندر عنصرش حرص و هوا/ نور مطلق، زنده از عشق خدا/ یک گروه دیگر از دانش تهی/ همچو حیوان از علف در فربهی/ او نبیند جز که اصطبل و علف/ از شقاوت غافلست و از شرف/ این سوم هست آدمیزاد و بشر/ نیم او ز افرشته و نیمیش خر/ نیم خر خود مایل سفلی بود/ نیم دیگر مایل عقلی بود/ آن دو قوم آسوده از جنگ و حراب/ وین بشر با دو مخالف در عذاب» و این یعنی که ما سه گونه مخلوق داریم؛ گروه نخست، فرشتهاند و مطلق در حال تسبیحگویی. گروه دوم، بهائم و جانوران هستند و بهتمامی غریزهاند و در پی تنازع بقا و اسارت شکم. سومین گروه که اوج این فراز است، آدمیزاد و درواقع بشر است؛ که یک وجه آن غریزی است که تن خاکی دارد و در اسارت شکم و شهوت است و وجه دیگر آن، وجه اهورایی و نورانی آن است که خرد و اندیشه و فرهنگ و تمدن را دربرمیگیرد.
چیرگی خرد بر شهوت راه رسیدن از مخلوق به خالق
مستکین با تاکید بر این موضوع که مشکل زمانی ایجاد میشود که شهوت بر خرد چیره شود، افزود: در اینجاست که مقام ما تنزل پیدا کرده و به غایت از حیوان پایینتر میآید و کل جنگهای هستی از همینجا آغاز میشود. اما اگر خرد بر شهوت چیرگی یابد، مقام انسانیت به غایت بالا میرود که با اندیشیدن بدان میتوان برکات خوبی بهدست آورد و از زشتیها، پلیدیها، گناهان و جنگ، دوری جست. او اذعان کرد که سعدی میان این دو ساحت اتصال ایجاد کرده و میگوید: برای شکوفایی و بالندگی باید از زمین به آسمان، از صنع به صانع، از اثر به مؤثر، از نقش به نقاش و از مخلوق به خالق حرکت کنی و سویههای اخلاقی زیستن را اینگونه فراگیری.
در جمعبندی این نشست، محققداماد گفت: ما برای حل بحران و فاجعه محیط زیست راهی جز پناه بردن به ادیان و آموزههای دینی نداریم. نصیری هم اضافه کرد: این نشست، نشست ارزندهای بود و امیدواریم که بهرههای لازم از آن برده شود.
“سلمه غیاثی”، مدیر روابط عمومی کمیسیون ملی یونسکو- ایران