موقعیت
شهر شیراز ، مرکز استان فارس است که در جنوب غربی ایران و در مرکز استان واقع شده است . شهر شیراز به طول ۴۰ کیلومتر و عرضی متفاوت بین ۱۵ تا ۳۰ کیلومتر با مساحت ۱۲۶۸ کیلومتر مربع به شکل مستطیل است که از سمت غرب به کوه دراک، از شمال به کوه های بمو، سبزپوشان ، باباکوهی و چهل مقام محدود شده است . این محصور شدن به وسیله کوه ها موقعیت ویژه ای به شهر شیراز داده است . مختصات جغرافیایی شیراز عبارتست از ۲۹ درجه و ۳۶ دقیقه شمالی و ۵۲ درجه و ۳۲ دقیقه و ارتفاع آن از سطح دریا بین ۱۴۸۰ تا ۱۶۷۰ متر در نقاط مختلف شهر متغیر است.
آب و هوا
میانگین دما شهر شیراز در تابستان حدود۳۰ درجهٔ سانتیگراد، در زمستان ۵ درجهٔ سانتیگراد، در فصل بهار ۱۷ درجهٔ سانتیگراد و در پاییز۲۰ درجهٔ سانتیگراد میباشد و میانگین سالانهٔ دما نیز ۱۸ درجهٔ سانتیگراد می باشد . میزان بارندگی سالیانهٔ شهر شیراز ۳۳۷٫۸ میلیمتر است و بهترین فصل از نظر آب و هوایی برای سفر به این شهر فصل بهار است . تماشای شکوفه ها و باغ های سبز با نسیم خنک بهاری و آفتاب ملایم و بوی بهارنارنجی که هر مسافری را سرمست می کند همگی از دلایل قانع کننده برای سفر به شیراز در فصل بهار است
پوشش گیاهی
پوشش گیاهی در شهر شیراز متنوع است و در بخش جنوبی شهر درختان بلوط، بید، تبریزی،چنار، افرا، کاج و فندق به فراوانی دیده می شود. در قسمت فلات خشک این منطقه نیز گیاهانی همچون انجیر، بادام، عناب و گز وجود دارند. علاوه بر اینها درختچه های گز و درختهای نخل خرما، مورد و آلوچه در این مناطق رشد می کنند. نیزارها و علفزارهای بسیاری نیز در این ناحیه وجود دارند.
پوشش جانوری
به طور کلی این منطقه زیستگاه حیواناتی همچون روباه، یوزپلنگ، گرگ ، سیاه گوش، جوجه تیغی، گورکن، سنجاب و خرگوش است. علاوه بر اینها خرسها در مناطق کوهستانی و آهو، غزال و گورخر در مناطق دیگر به فراوانی وجود دارند. در کل در منطقه ی فارس بیش از صد گونه از مارمولکها و بزمجه ها وجود دارند اما عمده خزندگان این منطقه مار و سوسمار هستند. تنوع گونه های پرندگان نیز در این ناحیه بالا است و از میان آنها میتوان به سار، گنجشک، چکاوک و سیاه خروس اشاره کرد. به غیر از موارد ذکر شده گونه هایی از پرندگان کمیاب همچون عقاب طلایی، کرکس و شاهین نیز در این منطقه زندگی میکنند.
درباره تاریخ مدنیت و بنیانگذاری شهر شیراز در منابع مختلف روایتهای گوناگونی نقل شده، که همه حکایت از کهن بنیادی شهر شیراز دارد که تأسیس توسط طهمورث دومین پادشاه پیشدادی و روایتهایی از این دست که به پیش از اسلام مربوط میشود. به هر حال تصرف شیراز در اواخر خلافت خلیفه دوم و به دست ابوموسی اشعری و عثمان بن ابیالعاص انجام گرفت. شیراز آنگونه که مؤلف حدودالعالم می گوید، پس از اسلام به شکوفایی بیشتری میرسد، هر چند هنوز مردمان آن به طور کامل به اسلام نگرویده بودهاند: «شیراز قصبه پارس است، شهری بزرگست و خرم با خواسته، و مردمان بسیار و دارالملک است و این شهر را بروزگار اسلام کردهاند، و اندر وی یکی قهندزست قدیم سخت استوار، آن را قلعه شه موبد خوانند و اندر وی دو آتشکده است کی آنرا بزرگ دارند…».در البلدان یعقوبی نیز از شیراز به عنوان شهری با شکوه و با عظمت، دارای خانههایی با بوستانهای بزرگ که در آنها همه نوع میوهها و گلها و سبزیها وجود دارند، یاد شده است. حمدالله مستوفی شیراز را شهری اسلامی و قبه الاسلام میداند که بنای آن را به «شیراز بن طهورث» نسبت میدهد که بعد خراب شده، اما در زمان عضدالدوله دیلمی شهر شیراز «…چنان معمور شد که در و جای لشکرش نماند. [لذا] در قِبْلی [= قبلهی] شیراز قصبهای ساخت و لشگریان را درو نشاند، «فناخسرو گرد» خواندی و عوام سوق الامیر خواندندی…» لسترنج، صمصامالدوله پسر عضدالدوله یا سلطانالدوله پسرزاده عضدالدوله را بانی باروی شیراز میداند که طول آن دوازده هزار ذراع و تعداد دروازههای آن یازده و یا بیشتر بوده است. وی سپس میگوید که ابنبطوطه، همزمان حمدالله مستوفی، از جامع عتیق شیراز و از مزار امامزاده احمد از فرزندان امام موسی کاظم(ع) که در آنجا مدرسهای بوده سخن میراند و نیز از پنج نهری که در شهر میگذرد تمجید میکند. یکی از آن نهرها، نهر معروف رکناباد است که در بوستان کنار آن سعدی شیرازی، شاعر ایرانی قرن هفتمق آرمیده است. بارتولد مینویسد که شیراز در عصر آلمظفر پایتخت بود و حافظ شیرازی، از شاعران آن دوره بوده است. این شهر تا زمان حکمرانی کریمخانزند که باری دیگر به پایتختی برگزیده شد، همچنان به عنوان یکی از بزرگترین شهرهای ایران شناخته میشد. وی سپس میافزاید که شیراز به عنوان پایتخت ایران مورد توجه خاص کریمخان بود و در زمان او بود که دوباره بارویی لیکن این مرتبه به دور شهر کشیدند و شهر را با بناها و عمارتهای مختلف زینت دادند. بارتولد به نقل از کرزن میگوید که «تمام ابنیه قدیم شهر که تا اندازهای آباد مانده از کریمخان زند است». به هر حال آنچه که از منابع تاریخی و آثار برجای مانده از گذشته بر میآید، شیراز، چه قبل از اسلام و چه پس از آن، همواره شهری بزرگ در ایالت فارس، خاستگاه بزرگترین امپراتوری و زادگاه مدنیت در ایران بوده است؛ به قول نویسنده عجایب المخلوقات: «فارس اقلیمی است مبارک و فرخنده و عامره، اختیار ملوکان، جای اکاسره، در آن بلاد بسیار و نعمتها فراخ» بی تردید شیراز با توجه به موقعیت مناسب جغرافیایی خود، یکی از مراکز تمدنی سرزمین فارس بوده است. شهر شیراز در تقسیمات کشوری سده اخیر همواره مرکزیت استان فارس را در اختیار داشته و به دلیل وجود آثار تاریخی متعدد در داخل و اطراف خود، به عنوان یکی از شهرهای مهم ایران از نظر جذب مسافر و گردشگر داخلی و خارجی مطرح بوده است. تخت جمشید، پاسارگاد، نقش رستم و دیگر آثار بر جای مانده از دوره پیش از اسلام، مجموعه بناهای مربوط به عصر پایتختی این شهر به هنگام حکمرانی کریمخان همچون ارگ کریمخان، بازار، مسجد، حمام و آب انبار وکیل، باغ نظر یا کلاهفرهنگی، بناهای مذهبی تاریخی دیگر نظیر آستان حضرت احمد بن موسی معروف به شاهچراغ و سایر بقاع متبرکه، آرامگاههای حافظ و سعدی ستارگان شعر و ادب فارسی و نیز باغهای متعدد و زیبا نظیر باغ ارم، باغ دلگشا و باغ غفیفآباد و برخی دیگر از یادگاریهای ارزشمند از گذشته شهر شیراز هستند که همه ساله مشتاقان بسیاری را از داخل و خارج از کشور به سوی خود جلب میکنند.
سوغات خوراکی
یوخه
یوخه (کاک)، نوعی شیرینی سنتی است که آن را با خمیری نازک تهیه میکنند. روی این خمیر، پودر شکر و دارچین میریزند و خمیر را رول میکنند و باریک برش میزنند. این شیرینی در شهرهای دیگر هم تهیه میشود و در کرمانشاه به آن کاک میگویند.
مسقطی
یکی از مشهورترین سوغاتیهای خوراکی شیراز، مسقطی است. مسقطی در واقع نوعی حلوا است که با نشاسته و مغز پسته تهیه میشود. مسقطی انواع و طعمهای مختلفی دارد مثلا زعفرانی، پستهای، گل محمدی، زرشکی و…
کلوچه شیرازی
کلوچهی شیرازی معمولا در کنار مسقطی به فروش میرسد و نوعی شیرینی لذیذ شبیه به شیرینی برنجی است که به آن کلوچه میگویند. بسته بندیهای کلوچه مسقطی با هم به فروش میرسد و معمولا این دو سوغاتی لذیذ را در کنار هم سرو میکنند. این شیرینی بسیار لطیف و خوشمزه است و غالبا با تخم خرفه تزیین میشود.
بادام سوخته
بادام سوخته یکی از شیرینیهای سنتی ایران است که با بادام کامل تهیه میشود. برای تهیهی بادام سوخته، بادام و شکر و آب را با هم مخلوط میکنند و حرارت میدهند تا جایی که شکر آب شود با این کار پوششی شیرین روی بادام را میگیرد.
حلوای کاسهای
این حلوای خوشمزه از آرد برنج، شکر، آب، گلاب، روغن و زعفران تهیه میشود. در زمانهای قدیم از این حلوا برای پذیرایی در مراسم مختلف استفاده میشده ولی امروزه دیگر رواج ندارد. دلیل نامگذاری این حلوا این است که برای سرو کردن آن از کاسه استفاده میکردند و به هر کسی برای پذیرایی، کاسهای کوچک از حلوای آماده شده را میدادند.
رنگینک
این دسر خوشمزه و مقوی در شهرهای جنوبی کشور رایج است و بسیار طرفدار دارد. بهخصوص در ماه رمضان برای وعدهی افطار این دسر را آماده میکنند. برای تهیهی آن، آرد را در روغن تفت میدهند و روی آن خرما و گردو میریزند. مجددا باقی خمیر را روی مواد میریزند و در نهایت آن را با پودر نارگیل و مغز پسته تزیین میکنند و برش میزنند.
فالوده شیرازی
وقتی حرف از سوغاتی شیراز به زبانها میآید، اولین و خوشمزهترین خوراکی که به ذهن هر کس میرسید فالوده شیرازی است. این دسر یکی از بهترین سوغات شیراز است که یا بهصورت تنها و با بستی مخصوص سرو میشود. فالوده شیراز بهدلیل چاشنیهایی نظیر آبلیمو درجه یک، شربت آلبالو و سایر عرقیات که در آن به کاربرده میشود شناخته شده است.
عرقیات گیاهی
شیراز به خاطر وضعیت آب و هوایی خاصی که دارد، باغها و گلستانهای زیادی را در دل خود جای داده است و بسیاری از گیاهان دارویی در این شهر رشد میکنند. به همین دلیل، عرقیات گیاهی در این شهر فراوان است و به روشهای مختلف تهیه میشود. از میان مشهورترین عرقیات گیاهی که در شیراز طرفداران زیادی بین اهالی و گردشگران دارد میتوان به عرق بهارنارنج، بیدمشک، گلاب، نسترن و… اشاره کرد.
عرق بهار نارنج
اگر در فصل بهار بهخصوص اواخر فروردین و اوایل اردیبهشت به شیراز سفر کنید، تمام شهر را عطر بهار نارنج فرا گرفته است و برخی از باغهای شهر را برای برداشت بهار نارنج برای مدتی تعطیل میکنند. برای تهیهی عرق بهار نارنج، شکوفههای نارنج را جمعآوری کرده و آن را با دستگاه، تقطیر میکنند. البته خشکشدهی این گلهای معطر را در بازار و عطاریها برای تهیهی مربا یا دمنوش میتوان خریداری کرد. از دیگر فرآورده های این شکوفه های خوش عطر میتوان به مربا، شربت، چای بهار نارنج و… اشاره کرد.
عرق بیدمشک
بیدمشک درخت یا درختچهای از خانواده بید است که گلهایی به رنگ زرد دارد و در اواخر اسفند و اوایل فروردین گل میدهد و عمر گلدهی آن ۱۵ روز است. از این گیاه اسانسی خوش عطر تهیه میشود که درای خواص درمانی بسیار است. برای تهیهی عرق بیدمشک باید بعد از چیدن گلها حداکثر ظرف مدت ۷۲ ساعت عملیات عرق گیری انجام شود و توجه داشت که قبل از باز شدن شکوفهها باید آنها را چید تا عرقی با کیفیت به دست آید.
عرق نسترن
نسترن گلی خوش بو و زیباست که از آن عرقی معطر و مفید تهیه میشود. اغلب در روزهای گرم تابستان برای آرامش و نشاط بخشی توصیه میشود.
گلاب میمند شیراز
گلاب یکی از عرقیجات معروف شیراز است که در میمند تهیه میشود و یکی از مرغوبترین گلابها در ایران است.
دمنوشهای گیاهی
همان طور که گفتیم، در شیراز گیاهان دارویی زیادی تولید میشود و از آنها دمنوشها با عطرها و طعمهای مختلف تهیه میکنند. مثلا دمنوش بهار نارنج یکی از دمنوشهای پرطرفدار است. اگر دوستانتان اهل خوردن دمنوش گیاهی هستند، حتما از شیراز برایشان بهترین گیاهان دارویی را خریداری کنید.
لیموی شیرازی
شیراز، پر از باغهای مرکبات است. حتما شما هم وصف لیموی شیراز را شنیدهاید. در فصل تابستان اگر به شیراز سفر کردید، حتما لیموی تازه بخرید. با این لیمو انواع محصولا مثل آبلیمو، شربت لیمو و فالوده تهیه میکنند.
آبغوره شیراز
یکی از سوغاتیهای شیراز آبغوره است که از باغهای انگور این شهر به دست میآید. شیرازیها از آبغوره برای تهیهی یک آش معروف و خوشمزه به نام آش آبغوره استفاده میکنند.
صنایع دستی
شیراز یکی از مهمترین شهرهای ایران در زمینهی تولید صنایع دستی است. هنرمندان این شهر، با ذوق و همت فراوان، جذابترین آثار هنری را خلق میکنند. محصولات ساخته شده به دستان توانمند هنرمندان شیرازی در بازارها به فروش میرسد و مورد توجه گردشگران ایرانی و خارجی قرار دارد. البته بسیاری از این صنایع دستی فقط مختص شیراز نیستند. در ادامه با چند نمونه از صنایع دستی این شهر آشنا میشویم که در سفر میتوانید بهعنوان سوغات، خریداری کنید.
خاتم کاری
خاتمکاری یکی از ظریفترین و زیباترین هنرهای دستی است. این هنر ارزشمند از کنار هم قرار دادن تکههای چوبی منظم و ظریف در رنگ ها و جنسهای مختلف درست میشود. برای ساخت آثار خاتم از متریالهای مختلفی مثل عاج، استخوان، انواع چوب و طلا درست میشود. این هنر بسیار زیبا البته پرزحمت است و به دقت و صبرفراوانی احتیاج دارد. این هنر سابقهای طولانی دارد و دوران اوج و شکوفایی آن مربوط به عصر صفویه است.این هنر بیشتر در آباده رواج و شهرت دارد.
انواع قلمدان، جعبههای تزیینی، گلدان، جای قاشق و چنگال، جعبههای دستمال کاغذی و سایر اشیای خاتمکاری شده را میتوانید از بازارها و مراکز خرید شیراز خریداری کنید.
سفالگری
سفالگری از آن هنرهایی است که قدمتی بسیار طولانی دارد و در همه جای دنیا، از قدیمالایام رواج داشته است. البته هر شهر و کشوری، طرح و رنگ خاصی برای تزیین ظروف و اشیای سفالی دارد و همین باعث تفاوت آثار سفالی شهرها و کشورهای مختلف میشود. در شیراز هم میتوانید انواع ظروف و اشیای سفالی و لعابی را در قالب ظرف و ظروف، اشیای تزیینی و وسایل دکوری بهعنوان سوغات برای دوستان و نزدیکان خود بخرید.
معرق کاری
یکی دیگر از هنرهای زیبای ایرانی، معرق کاری است. البته ظاهرا این هنر از هند وارد ایران شده است. هنرمندان ایرانی با ذوق و سلیقهی خودشان این هنر را در سراسر این مرز و بوم گسترش دادهاند. این هنر در آغاز، تلفیقی از چوب و فلز بود و به شیوهی امروزی انجام نمیشد. برخلاف هنرمندان هندی که فقط از یک نوع چوب استفاده میکرند، ایرانیان برای ساخت آثار معرق از چوبهای متفاوت با رنگهای مختلف بهره میبرند. در بازار شیراز میتوانید بهترین نمونههای معرق کاری را خریداری کنید که کار دست هنرمندان با ذوق شیرازی است.
ظروف و اشیای نقره
وقتی در بازار شیراز قدم میزنید، اشیا و ظروف نقرهای توجهتان را جلب میکنند. نقرهکاری یکی از شاخههای فلزکاری است و هنرمندان شیرازی با ذوق و دقت فراوان، این اشیا را میسازند و شما میتوانید انواع گلدان، قندان، فنجان و سایر ظرف و ظروف و اشیا را بهعنوان سوغات بخرید.
منبت کاری
منبتکاری یکی از هنرهای دستی زیبا است که روی چوب انجام میشود. در واقع منبتکاری عبارت است از هنر کندهکاری و حکاکی روی چوب. انواع محصولات منبتکاری شده را میتوانید بهعنوان سوغات خریداری کنید. با این کار، هم محبت خود را به نزدیکانتان نشان میدهید و هم به اقتصاد محلی کمک میکنید.
قلمزنی
قلم زنی عبارت است از هنر حکاکی و ایجاد نقوش روی اشیای مختلف فلزی از قبیل طلا، مس، نقره و برنج. این هنر غیر از شیراز در بسیاری از نقاط ایران دیده میشود. در بازار شیراز میتوانید بهترین اشیای فلزی قلمزنی شده را خریداری کنید و هدیه دهید. این اشیا و ظروف شامل انواع گلدان، سینی، بقابهای تزیینی، قندان و سایر وسایل کاربردی و دکوری است.
مینا کاری
مینا کاری هنر تزیین ظروف و اشیای فلزی با مواد رنگی است. امروزه بیشتر ظروف مسی را با این هنر تزیین میکنند. میناکاری در واقع هنر تزیین ظروف و اشیای فلزی با اکسید فلزات است که با حرارت دیدن به رنگی خاص تمایل پیدا میکنند. میناکاری، هنری آزمایشگاهی است که با کمک آتش، خطوط و نقش و نگاری رو ظرف ایجاد میشود. هرفلز رنگ خاص خود را ایجاد میکند. قدمت این هنر به پنج هزار سال میرسد و دوران اوج و شکوفایی آن در ایران، در زمان صفویان است. ظروف میناکاری شده یکی از آن سوغاتیهای بسیار زیبا ارزشمندی است که توجه همهی گردشگران شیراز را به خود جلب میکند.
شیشه گری
شیشهگری به شیوهی سنتی هنوز هم در بسیاری از نقاط دنیا رواج دارد. شیشه را هنرمندانی ماهر از ترکیب سیلکیکاتهای قلیایی و ذوب آن در کوره به دست میآورند، ماده مذاب را به کمک دست یا قالب یا با دمیدن در آن، فرم میدهند. این شیوه از تولید ظروف شیشهای سابقهای طولانی در ایران دارد و در موزهها میتوانید آثار شیشهای بهجامانده از زمانهای قدیم را ببینید.
زیرانداز نمدی
نمدمالی یکی از سخت و طاقتفرسا است. نمد از موی شتر، بز یا گوسفند پس از طی مراحلی سخت تهیه میشود. درست کردن نمد کاری بسیار زمانبر است چون این زیراندازها تار و پود ندارند و از در هم تنیدن پشم ایجاد میشوند. یکی از خاصیتهای پشم این است که قابلیت در هم تنیده شدن دارد و در نهایت بافتی محکم و بادوام ایجاد میشود.
گلیم، جاجیم و قالی
گلیم و جاجیم و قالی در سراسر ایران بافته میشود. ولی هر منطقهای طرح و نقشهی خاصی برای بافت آنها دارد. گلیمهای سنتی با الیاف طبیعی تهیه میشوند و آنها را با رنگهای طبیعی رنگ میکنند. روستاییان و عشایر استان فارس، علاوه بر گلیم، قالیهایی از الیاف پنبه، پشم و ابریشم میبافند و میتوانید محصولات آنها را از بازار شیراز خریداری کنید. این بافتههای سنتی، نهتنها هدیهای بسیار ارزشمند و ماندگار است بلکه خرید آنها، به رونق صنایع دستی در شهرها و روستاها کمک میکند.
گیوه
گیوه، پاپوش سنتی ایرانی است که در بسیاری از شهرهای ایران بهشکلهای مختلف بافته میشود. اگر دوست دارید این پاپوشهای سنتی را امتحان کنید، حتما در شیراز به بازارچهها سر بزنید و یکی از آنها را برای خودتان بخرید. البته گیوههای امروزی با ظاهری مدرنتر هم تهیه میشوند که برای سبک زندگی امروزی مناسب هستند.
ظروف و اشیای سرامیکی
در استهبان استان فارس، ظروف و اشیای سرامیکی با کیفیت و تنوع فراوانی تولید میشوند. در چند سال گذشته، استهبان فارس بهعنوان منطقه ویژهی تولید سفال سرامیک انتخاب شد و سفال سرامیک استهبان بهعنوان بخشی از میراث معنوی استان فارس در فهرست آثار معنوی کشور به ثبت رسید.
چرا و چگونه شیراز شهر یادگیرنده شد؟
چشم انداز شیراز شهر یادگیرنده
سید احسان اصنافی
رییس شهر یادگیرنده
شهردار شیراز
رابط شهر یادگیرنده
رییس گروه شهر یادگیرنده و رابط شهر یادگیرنده
جانشین رابط شهر خلاق
تماس با دفتر شهر یادگیرنده مشهد
تلفن : آدرس: شیراز