اصفهان شهر خلاق صنایع دستی و هنرهای بومی

شهر اصفهان با طول جغرافیایی ۵۱درجه و ۳۹دقیقه و ۴۰ثانیه شرقی و عرض جغرافیایی ۲۲درجه و ۳۸دقیقه و ۳۰ثانیه شمالی در مرکز ایران واقع شده است. در ناحیه شرقی سلسله جبال زاگرس واقع بوده و از یک جلگه رسوبی با دشت‌های نسبتاً وسیع و جهتی شمال غربی-جنوب شرقی، تشکیل شده است .

شهر اصفهان در حال حاضر دارای مساحت ۱۹۱۰۲ هکتار می باشد. محدوده قانونی شهر به ۵ حوزه شهری و ۱۵ منطقه شهری تقسیم شده است. دشتی که شهر اصفهان بر آن قرار می‌گیرد، هموار و با شیب متوسط کمتر از ۳/۰ درصد و با جهتی از طرف شمال غربی به جنوب شرقی می‌باشد. از نظر آب‌وهوا، این شهر در کمربند خشک نیمکره شمالی واقع شده است، ازاین‌رو دارای آب‌وهوای خشک صحرایی با زمستان سرد و تابستان گرم می‌باشد. حرارت متوسط آن در حدود ۱۶ درجه سانتی‌گراد و میزان متوسط بارندگی سالانۀ آن حدود ۱۱۰ میلی‌متر است. جهت اصلی باد در بیشتر فصول سال از طرف جنوب غربی و غرب بوده، شدید و قوی نمی‌باشد

تاریخ‌نویسان قدیم بنای شهر اصفهان را به طهمورث سومین پادشاه سلسله پیشدادیان و بعضی دیگر به اسکندر و برخی به قبل‌تر از آن‌ها نسبت داده‌اند. در هر حال عموم مورخین بر قدمت آن صحه گذاشته‌اند.

از نظر وجه تسمیه، نام اصفهان در مدارک تاریخی و جغرافیایی به صورت‌های مختلف اسپاهان، سپاهان، و از این قبیل آمده که به احتمال قوی از کلمه سپاه مشتق گرفته شده است و این گویای آن است که این شهر در گذشته محل تجمع سپاه بوده است.

اصفهان زیبایی‌های تاریخی کم‌نظیری دارد و مدت‌هاست لقب نصف جهان را از آن خود کرده است، اما این استان جاذبه‌های دیگری نیز برای گردشگران دارد که غذا یکی از لذت‌بخش‌ترین آن‌ها است.

 بریونی

یکی از معروف‌ترین غذاهایی که در استان اصفهان تهیه و طبخ می‌شود، بریان است. البته این غذا به اشتباه در بین گردشگران به نام بریانی یا بریونی شناخته می‌شود که در واقع به محل فروش بریان گفته می‌شود. این غذای سنتی و لذیذ، نه‌تنها در اصفهان، بلکه در سراسر ایران از شهرت و محبوبیت زیادی برخوردار است. گردشگران داخلی و خارجی نیز، هنگام سفر به این شهر زیبا و دوست‌داشتنی حتما از این غذای خوشمزه میل می‌کنند. مردم استان اصفهان برای تهیه‌ی بریان از گوشت سردست و قلوه‌گاه، پیاز، نعناع خشک، روغن، نمک، فلفل و زردچوبه، دارچین، زعفران سائیده شده و کشک استفاده می‌کنند. در استان اصفهان در کنار بریان مقداری جگر سفید پخته و چرخ شده، آب‌گوشت تهیه شده از بریان، کشک، نان سنگک، ریحان و یک پارچ دوغ خنک قرار داده و میل می‌کنند.

 یخمه تُرُش

یخمه تُرُش یکی از غذاهای سنتی استان اصفهان است که متاسفانه امروزه در مقیاس بسیار کم، توسط مردم این استان تهیه و طبخ می‌شود. این غذای محلی به‌دلیل داشتن مقدار فراوانی از میوه‌هایی مانند پر زردآلو، به و آلو از غذاهای بسیار مقوی و مفید محسوب می‌شود. مردم این استان با ترکیب گوشت گوسفند، به، آلو، پر زردآلو، برنج، نمک، شکر و زردچوبه، این غذای لذیذ و خوش‌مزه را تهیه می‌کنند. مردم استان اصفهان، یخمه ترش را با نان سرو می‌کنند.

کله جوش

غذایی بسیار خوشمزه و مملو از کلسیم و پروتئین است که به‌عنوان یکی از غذاهای سنتی و محلی استان اصفهان شناخته شده است. البته این غذای مغزی در استان‌های دیگری مانند همدان و سیستان و بلوچستان به‌عنوان غذای اصلی تهیه و طبخ می‌شود. ماده‌ی اصلی کاله‌جوش، کشک است که طعم مطبوعی به این غذای محلی می‌بخشد. مردم استان اصفهان برای تهیه‌ی آن از گوشت چرخ‌ کرده، گردو، کشک، آرد، پیاز، نعناع خشک، نمک، فلفل، زردچوبه و آب استفاده می‌کنند. البته اضافه کردن گوشت در این غذا اختیاری و با توجه به ذائقه‌ی افراد خانواده صورت می‌گیرد. گاهی اوقات مادر خانواده، مقداری سیر نیز به کله‌جوش اضافه می‌کند. مردم استان اصفهان این غذای مفید و لذیذ را با نان سرو می‌کنند.

حلیم بادمجان

حلیم‌بادمجان غذایی بسیار مقوی و دوست‌داشتنی است که در بین مردم استان اصفهان محبوب و پرطرفدار به شمار می‌آید. معمولا روش‌های مختلفی برای تهیه‌ی این غذای لذیذ و خوشمزه وجود دارد که هرکدام طعم و عطری فوق‌العاده خواهند داشت. مردم استان اصفهان این غذای سنتی و محلی را با استفاده از گوشت سردست یا گردن، کشک، پیاز سرخ شده، سیر رنده شده، بادمجان سرخ شده، نعناع داغ، زعفران، نمک، فلفل و برخی از ادویه‌های دلخواه تهیه می‌کنند. البته در برخی از خانواده‌های این استان، در تهیه‌ی حلیم‌بادمجان از عدس یا لوبیا سفید نیز استفاده می‌شود؛ در فصول سرد سال، حلیم‌بادمجان لذیذ با نان، بسیار دلچسب به نظر می‌رسد.

قیمه ریزه

یکی دیگر از غذاهای سنتی و دوست‌داشتنی استان اصفهان، قیمه‌ریزه نام دارد. این غذا معمولا برای وعده‌ی ناهار تهیه و مصرف می‌شود. مقداری سبزی‌خوردن به‌همراه پیاله‌ای ماست یا ترشی، در کنار این غذا بسیار لذیذ و دلچسب به نظر می‌رسد. مردم استان اصفهان برای طبخ این غذای سنتی از گوشت گوسفند چرخ شده‌ی بدون چربی، پیاز رنده شده، آرد نخودچی، پیاز سرخ کرده، گوجه‌فرنگی، نعناع خشک، روغن، نمک، فلفل و برخی از ادویه‌های موردعلاقه‌ی اعضای خانواده استفاده می‌کنند. البته می‌توان به‌جای استفاده از گوجه‌فرنگی، رب گوجه‌فرنگی را جایگزین کرد. اکثرا این غذا همراه سبزی‌خوردن تازه و ماست سرو می‌شود.

کوکو قندی

کوکو قندی که این‌ روزها بسیار کمتر از گذشته توسط آشپزان استان اصفهان طبخ می‌شود، یکی دیگر از غذاهای سنتی و محلی این استان به شمار می‌آید. غذایی که بیشتر توسط مادربزرگ‌ها و خانم‌های خانه‌دار قدیمی، با دست‌پخت‌های عالی و بی‌نظیرشان، تهیه می‌شود. مزه‌ی این غذای سنتی، کاملا متناسب با اسمش بوده و از طعمی شیرین و دلچسب برخوردار است. آشپزان استان اصفهان کوکو قندی را با استفاده از سیب‌زمینی، تخم‌مرغ، زعفران، شکر، گلاب و جوهر لیمو طبخ می‌کنند. اگر مهمان مردم دوست‌داشتنی استان اصفهان شدید، حتما روش تهیه و پخت آن را جویا شوید. مطمئن باشید که پشیمان نخواهید شد.

آش سماق

غذایی ترش با شیرینی محبت مادر خانواده، آشی بی‌نظیر و خوشمزه را برای اعضای خانواده‌ به ارمغان خواهد آورد که به آش سماق معروف است. این غذا از دیگر خوراکی‌های سنتی و محبوب استان اصفهان قلمداد می‌شود که در فصل سرد سال، در مقیاس زیادی توسط خانواده‌های این استان تهیه و میل می‌شود. مردم استان اصفهان برای طبخ آش سماق از آرد برنج یا برنج خرد شده، سماق خشک، گوشت چرخ‌ کرده، سبزی، پیاز، روغن، نمک و فلفل استفاده می‌کنند. عطر و طعم این غذای سنتی بسیار مطبوع و دلچسب است و به شما پیشنهاد می‌کنیم، در سفر به استان زیبا و دیدنی اصفهان، حتما از آش سماق میل کنید.

گز

اصفهان است و شیرینی مشهور آن که گز نام دارد. مطابق احادیث به نظر می‌رسد، این خوراکی مشهور و محبوب از دوران حکومت صفویه در استان اصفهان و به مرور طی تکمیل خوراکی به نام حلوا چوبه به‌دست آمده است. البته بر درستی یا نادرستی این ادعا، اختلافات متعددی بین تاریخ‌شناسان وجود دارد. با این حال در اینکه این شیرینی از خوراکی‌های سنتی و بومی استان اصفهان به شمار می‌آید شکی نیست. گز نام خود را از عصاره‌ی درختی به نام انگبین گرفته است. امروزه این شیرینی فوق‌العاده را با استفاده از گلوکز، گلاب، سفیده‌ی تخم‌مرغ، شکر، مغز پسته، خلال بادام، خلال فندق و بیدمشک استفاده می‌کنند. البته در استان اصفهان، با اضافه کردن مقدار بسیار کمی از عصاره‌ی انگبین، به تولید گز انگبین نیز پرداخته می‌شود، ولی به‌دلیل گران بودن قیمت انگبین، تولید این فراورده در میزان کمی اتفاق می‌افتد.

پولکی

قطعا یکی از خوشمزه‌ترین شیرینی‌های سنتی استان اصفهان پولکی است که در انواع مختلفی تهیه و مورد استفاده‌ قرار می‌‌گیرد. درست کردن این شیرینی لذیذ، چندان هم سخت و دشوار نخواهد بود. مردم استان اصفهان برای تهیه‌ی پولکی از شکر، کنجد و هل استفاده می‌کنند.

جای جای این شهر تاریخی، مملو از نشانه هایی از تمدن و فرهنگ ناب ایران زمین است که بخشی از تاریخ پر افتخار این مرز و بوم را گواهی می دهد و یکی از زیباترین و محبوب‌ترین استان‌هایی است که مدت‌ هاست لقب نصف جهان را از آن خود کرده است. 

میدان نقش جهان  که به صورت رسمی با عنوان میدان امام شناخته می شود از زیباترین و محبوب‌ترین جاذبه‌ های اصفهان است که در میراث جهانی یونسکو ثبت‌ شده است. این شهر به اصفهان نصف جهان مشهور است.

میدان نقش جهان که به صورت رسمی با عنوان میدان امام شناخته می شود، میدان مرکزی شهر اصفهان است و بخشی از یک مجموعه تاریخی به شمار می رود. آنچه که این میدان را از سایر همتایانش متفاوت جلوه می دهد، شکل مستطیلی آن است که با ظاهر دایره ای یا بیضی شکلِ بسیاری از میادین معمول و رایج، تفاوت دارد. این میدان مستطیلی، طولی برابر ۵۶۰ متر و عرضی برابر ۱۶۰ متر دارد و به عبارت دیگر طول آن با ۴۳۰ قدم و عرض آن با ۱۶۰ قدم طی می شود.

میدان نقش جهان اصفهان  آثار تاریخی همچون: کاخ عالی قاپو، مسجد شیخ لطف الله، مسجد امام و سردر قیصریه، بازار قیصریه اصفهان، دروازه های چوگان را در خود دارد.

کاخ عالی قاپو یکی از چشم نوازترین بناها در نقش جهان است که در زمان صفویه از بهترین کاخ‌های دنیا به شمار می‌رفته و‌ دارای همه مزایا و محاسن بوده و آنچه لازمه یک کاخ سلطنتى بوده در آن وجود داشته است. این عمارت ۴۸ متر ارتفاع و ۶ طبقه دارد که با راه پله های مارپیچ به یکدیگر راه دارند.

کاخ عالی قاپو، عمارتی است ‌برافراشته در غرب میدان نقش جهان و روبه‌روی مسجد شیخ لطف‌الله‌ و به عنوان یکی از مهم‌ترین شاهکارها‌ی معماری اوائل قرن یازدهم هجری از شهرتی عالم‌گیر برخوردار است‌. تاریخ ساخت بنای تاریخی عالی قاپو به ۱۰۵۴ هـ.ق باز‌می‌گردد و بانی آن شاه عباس اول است و پس از انتقال پایتخت صفوی از قزوین به اصفهان بنا نهاده شد تا به عنوان مقر و دولتخانه حکومتی سلاطین صفوی مورد استفاده قرار گیرد. ساخت عالی قاپو طی ۵ مرحله معماری و در زمان جانشینان شاه عباس اول به ویژه شاه عباس دوم و شاه سلیمان ادامه یافت و روز به روز زیباتر شد.

تماشایی ترین قسمت این کاخ گچ بری‌های آخرین طبقه آن است که به اتاق موسیقی یا اتاق صوت شهرت دارد و نقش سازهای مختلف در آن دیده می شود. راز شکوهمندی این بنا نیز در مینیاتورهای آن نهفته است که کار هنرمند معروف عصر صفوی، رضا عباسی هستند و جلوه ای خاص به این اثر بخشیده اند.

مسجد شیخ لطف الله یکی از مساجد خاص ایران است که در دوران صفوی ساخته شده و امروزه به عنوان یکی از دیدنی های مجموعه اصفهان به حساب می آید.

این مسجد شاهکاری از معماری و کاشی‌کاری قرن یازدهم هجری به شمار می رود و به فرمان شاه عباس اول، توسط استاد محمدرضا اصفهانی از معماران مشهور آن دوره ساخته شده است. ساخت این مسجد حدود ۱۸ سال به طول انجامید و پس از گذشت سالیان طولانی، هنوز هم در استفاده از رنگ و نور در معماری شاهکاری حیرت انگیز به شمار می رود. یکی از شگفتی های این بنا، طاووسی است که در مرکز داخلی گنبد آن طراحی شده و پرهای آن توسط نور وارد شده از طاق بالای در ورودی مسجد تکمیل می شود. 

این مکان مذهبی برای تجلیل شیخ لطف‌الله میسی بنا گردیده و سالانه گردشگران زیادی را جذب خود می‌کند.

مسجد امام اصفهان که با نام های مسجدشاه، مسجد سلطانی و مسجد جامع نیز شناخته می شود، مهم‌ترین مسجد تاریخی اصفهان و از بناهای مهم معماری اسلامی ایران به شمار می رود. 

این‌ مسجد در ضلع‌ جنوبی‌ میدان امام خمینی (میدان‌ نقش‌ جهان‌) واقع‌ شده‌ و شاهکاری بی نظیر از معماری، کاشی‌کاری و نجاری در قرن یازدهم هجری است که ساخت آن در سال ۱۰۲۰ هجری به فرمان شاه عباس بزرگ، در بیست و چهارمین سال سلطنت وی آغاز شده و تزیینات و الحاقات آن تا دوره جانشینان وی به طول انجامیده است.

این مسجد از نظر معماری و تزیینات زیبای آن اهمیت دارد و گردشگران بسیاری را به بازدید و تحسین از بنا ترغیب می‌کند. شکوه رنگ و عظمت صحنه سر در و گنبد این مسجد یکی از خیره کننده ترین تصاویر را پیش روی شما قرار می دهد و تکرار عناصر ساختمانی، طاق نماهای متقارن، زیبایی حوض بزرگ وضو، کاشی‌کاری ها و … همه و همه شما را حیرت زده خواهند کرد.

معمار مهندس این بنا، استاد علی‌اکبر اصفهانی و ناظر ساختمان آن محب‌علی بیک الله بوده‌ و خوشنویسانی چون علیرضا عباسی، عبدالباقی تبریزی، محمدرضا امامی و محمدصالح امامی، کتیبه نگاری های آن را انجام داده اند.

سردر قیصریه نام یکی از سازه های دوران صفویه است که در گوشه ای از میدان نقش جهان و در ورودی اصلی بازار اصفهان قرار دارد و پس از چشیدن سرد و گرم روزگار، باز هم استوار در سر جای خود ایستاده است.

در گذشته این بنا ۳ طبقه داشت اما پس از تخریب یکی از طبقات، امروزه تنها دو طبقه از این بنا باقی مانده است. طبقه تخریب شده به نقارخانه اختصاص داشت و به وسیله نواختن موسیقی در آن، اوقات روز به مردم اعلام می شد. طبقه دوم، مخصوص امور دفتری و بازرگانی بود و در پایین ترین طبقه حجره هایی برای خرید و فروش وجود داشت.

سردر قیصریه شامل چهار درِ فرعی، یک دروازه اصلی و یک حوض است و بر بالای آن نقاشی‌هایی به قلم رضا عباسی، ناقوس دیر هرمز و ساعت قلعه پرتغالی‌ها (۱) به چشم می‌خورد. این سردر شما را به دالان های پر همهمه بازار بزرگ اصفهان می کشاند که قلب تپنده اقتصاد نصف جهان است. 

یکی از بزرگترین و زیباترین بازارهای ایران  بازار اصفهان است که به دلیل حضور در میدان نقش جهان، یکی از ممتازترین بازارهای ایران از نظر موقعیت گردشگری به شمار می رود. 

بخشی از این بازار با عنوان بازار قیصریه شناخته می شود که ورودی آن در میدان نقش جهان، توسط سردری زیبا مشخص شده است.

بازار قیصریه بازاری است در بافت تاریخی اصفهان که عمدتاً به فعالیت فرش‌فروشان اختصاص دارد. این بازار که با نام بازار سلطانی نیز خوانده می‌شود، از بزرگترین و مجلل‌ترین مرکز خرید و فروش در دوران صفویه بوده‌است و در سال ۱۰۲۹ هجری قمری (دوران صفویه) در شمال میدان تاریخی نقش جهان ایجاد گردید که این میدان را به میدان عتیق (کهنه) و اصفهان عصر سلجوقی مربوط می‌کند

پل خواجو از شاهکارهای زمان شاه عباس دوم است که بر روی زاینده رود ساخته شده است. پل خواجو یا پل بابا رکن الدین عملکردهایی مانند سد و تنظیم جریان آب داشته است.

این پل چهره ای متفاوت دارد که به واسطه آن به عنوان زیباترین پل اصفهان شناخته می شود. پل خواجو در شرق سی و سه پل قرار دارد و علاوه بر معماری چشم نواز، نقاشی های زیبایی را نیز به نمایش می گذارد و قسمت میانی آن همچون نگینی می درخشد.

پل الله وردی خان یا سی و سه پل ، پل زیبا و بی‌نظیری است با ۳۳ دهانه که نمادی از آناهیتا است. این پل از شاهکارهای معماری صفوی و از مشهورترین پل‌های ایران است که در انتهای جنوبی خیابان چهارباغ یا خیابان انقلاب اصفهان قرار دارد. سی و سه پل با نظارت و هزینه‌ی الله وردی خان، سردار معروف صفوی، بر روی زاینده رود ساخته شد. سی و سه پل محلی برای جشن آب پاشان یا آب ریزان بوده است. در این جشن در ۱۳ تیرماه هر سال، با ریختن آب و گلاب روی یکدیگر جشن آب پاشان برگزار می‌کردند. مراسم «خاج شویان» که مخصوص ارامنه اصفهان در دوران صفویه و محل اجتماع شاعران، بزرگان، رجال و سایر مردم بوده است هم در این پل برگزار می‌شده است.

این پل همواره مورد تحسین بسیاری از صاحب‌نظران در دنیا بوده؛ تا جایی که پرسی سایکس، سی و سه پل را یکی از پل‌های درجه اول دنیا خوانده و شاردن آن را شاهکار معماری می‌داند.

کاخ چهلستون اصفهان از بناهای تاریخی اصفهان است و بالغ بر ۶۷۰۰۰ متر مربع مساحت دارد، در دوره شاه عباس یکم احداث آن آغاز شد و در سلطنت شاه عباس دوم، ساختمان تکمیل شد.

کاخ چهل‌ستون به کتیبه معرف تاریخ آن، عنوان مبارک‌ترین بنای دنیا را دارد. این کاخ در شرق خیابان چهار باغ پایین، جنوب خیابان سپه و غرب میدان نقش‌جهان قرار گرفته است. معماری این کاخ ترکیبی از هنر معماری چینی، ایرانی و فرنگی است و یک ایوان اصلی دارد که رو به شرق ساخته شده است.

این ایوان مرکب از دو بخش است: یک بخش که بر ۱۸ ستون چوبی و رفیع استوار است و چهارستون وسط که روی ۴ شیر سنگی قرار گرفته و حجاری آن‌ها به‌گونه‌ای است که دو شیر به یک سر انسان نشان داده می‌شود.

منارجنبان از عمارت‌ های شگفت‌ انگیز ایران کهن است. این اثر تاریخی در دوران ایلخانی و در زمان حکومت اولجایتو ساخته شده و در سال ۱۳۲۱ ثبت ملی شده است.

بنای منارجنبان بنایی است، ساده و خشتی و درعین حال شگفت انگیز و رازآلود. این بنا دارای یک ایوان به سبک دوره ی مغول و دومناره است که برروی مقبره ی یکی از عرفای قرن هفتم به نام عموعبدالله کارلادانی ساخته شده است. 

این مناره با وجود استحکام بسیار زیادی که دارد، در جای خود تکان می‌خورد و همین امر باعث شده به آن منارجنبان گفته شود. استادان کاشی‌کاری آن زمان، این اثر بی‌نظیر را با کاشی‌های ستاره‌ای شکل و لاجوردی رنگ تزیین کرده‌اند. منارجنبان در کیلومتر ۶ جاده اصفهان به نجف آباد قرار گرفته است و از بناهایی است که در فهرست مکان‌های دیدنی هر گردشگر و مسافری به اصفهان قرار می‌گیرد.

آن چه باعث شهرت این بنا شده این است که با تکان دادن یکی از مناره ها، مناره ی دیگر هم به حرکت درمی آید. با پلکانی مارپیچ می توان به بام و مناره ها دسترسی پیدا کرد، درداخل هرمناره هم۱۷ پله وجود دارد که به بالای مناره منتهی می شود. 

کلیسای وانک  از مهم ترین جاذبه های شهر اصفهان محسوب می شود. نام اصلی آن وانک آمنا پرکیچ است و درزمان شاه عباس دوم ساخته شده است.

 این کلیسا از کلیساهای تاریخی ارمنی‌های اصفهان می‌باشد و درمحله ی جلفا قرارگرفته است. این کلیسا دارای دو گنبد است. این گنبدها به تقلید از سبک معماری ایرانی به شکل مدور ساخته شده اند. سقف ها و دیوارهای عبادتگاه کلیسای وانک با نقاشی های بسیار زیبایی پوشیده شده است، این نقاشی ها همه روایت ها و تصاویری از انجیل هستند و در میان آن ها می توان به تصاویری از تولد عیسی و بهشت و جهنم اشاره کرد. دراین کلیسا موزه و کتابخانه ای وجود دارد که ارزش تاریخی دارند.