دفاع مقدس برگرفته از باورهای دینی است

کارشناسان فرهنگی در نت‌گپ یونسکویی بر این مهم تاکید کردند که دفاع در فرهنگ ایرانی اسلامی امری مقدس است و دفاع مقدس برگرفته از باورهای دینی است.

به گزارش روابط عمومی کمیسیون ملی یونسکو- ایران به نقل از ایرنا، نت‌گپ یونسکویی به‌مناسبت هفته دفاع مقدس با عنوان میراث دفاع مقدس، شامگاه یکشنبه (چهارم مهر ۱۴۰۰) در اینستاگرام کمیسیون ملی یونسکو-ایران (unesco.iran@) برگزار شد.

سید محمد بهشتی رئیس سابق پژوهشگاه میراث فرهنگی و عضو پیوسته فرهنگستان هنر در این نت‌گپ عنوان کرد: ایران پل ارتباط شرق و غرب جهان است و این خصوصیت موجب شده در طول تاریخ بشریت شاهد این باشیم این سرزمین به بهانه‌های مختلف مورد تهاجم واقع شود. ما در شرقی‌ترین نقاط جهان حضور فرهنگی داریم و در غربی‌ترین نقاط دنیا نیز آثار فرهنگی ما دیده می شود و تصرف ما جبری و فیزیکی نبوده است اما سرزمین ما در تهاجم اقوام بوده و اسکندر و مغول‌ها و… به این سرزمین حمله‌ور شدند. آخرین مورد بعثی‌ها بودند که با همکاری دیگر کشورها اقدام به حمله به ایران کردند.

وی یادآور شد: موضوع دفاع در سرزمین ما تاریخی است و از تاریخ بسیار دور شواهد و نمونه های بسیاری از دفاع از سرزمینمان داریم. اما وقتی تاریخ را مرور می کنیم می‌بینیم رفتار ایرانیان در مقابل متجاوزان متفاوت است. در حمله متفقین، ایرانیان مقاومت نکردند در صورتی‌که در ۸ سال دفاع مقدس جانانه دفاع کردیم و طولانی‌ترین جنگ قرن بیستم را داشتیم و یک وجب از خاک خود را نیز ندادیم.

دفاع کردن ظاهرش نیز دینی و ایمانی است

رئیس سابق پژوهشگاه میراث فرهنگی و عضو پیوسته فرهنگستان هنر تصریح کرد: چرا در دوره‌هایی مقاومت هست و در دوره‌ای مقاومت نمی‌بینیم؟ فاصله حکومت و مردم امری تعیین کننده است. وقتی فاصله رضاشاه و مردم زیاد می‌شود، مردم مقابل متفقین مقاومت نمی‌کنند اما در سال ۵۹ می بینیم فاصله مردم و حکومت بسیار اندک می‌شود و جانانه در مقابله تهاجم صدام دفاع می‌کنیم. دفاع امری مقدس است اما می‌بینیم دفاع کردن ظاهرش نیز دینی و ایمانی است.

وقتی از عنوان دفاع مقدس استفاده می کنیم نباید فکر کنیم نگاه تبلیغاتی است و اگر این دفاع مقدس شمرده نمی‌شد مردم با جان‌ودل از کشور دفاع نمی‌کردند. جبهه‌های ما فقط در خوزستان و کردستان نبود و پشت جبهه‌های ما اعماق قلب همه مردم ایران بود.

در فرهنگ ایرانی، سلاح ادامه وجود رزمنده است

این عضو پیوسته فرهنگستان هنر تاکید کرد: از خصوصیات دفاع مقدس این است که همه مردم با هر تنوع فرهنگی و قومیتی ایران در دفاع از سرزمین حضور پیدا می‌کنند. این تنوع فرهنگی یک اتفاق ظاهری همچون تفاوت لهجه و ظاهر نیست بلکه این تنوع فرهنگی حکایت از ان دارد که ما تن واحدی هستیم از اجزای متنوع که در بزنگاه‌ها هریک نقش خود را اجرا می‌کنند.

در طول تاریخ شاهد این نکته هستیم که نسبت رزمنده ایرانی با سلاح، عکس چیزی است که در ارتش‌های مدرن می‌بینیم. سلاح توانمندی دارد اما اراده ندارد و کسی دیگر باید ماشه را بچکاند و ماشه دست ستاد فرماندهی کل است. اما در فرهنگ ایرانی سلاح ادامه رزمنده است و تا رزمنده قلبا متقاعد نشود شلیک نمی‌کند؛ برای همین دفاع نقش ایمانی پیدا می‌کند. سلاح ادامه وجود رزمنده است.

بهشتی عنوان کرد: فکر می کنم بعد از ۸ سال جنگی که دیدیم جهان هم صاحب تجربه شد و فهمید با ایرانی‌ها نمی‌تواند با سلاح و هواپیما وارد گفت‌وگو شود.در نگاه کلی این تصور هست؛ ارتشی برنده می‌شود که سلاح مدرن‌تر و بیشتر داشته باشد اما وقتی جنس مبارزه شما متفاوت باشد دیگر این‌گونه نیست و دوران دفاع مقدس چنین تجربه‌ای برای دنیا بود.

برخلاف ایران؛ اروپای غربی و آمریکا عمدتا اهل تهاجم هستند

رئیس سابق پژوهشگاه میراث فرهنگی و عضو پیوسته فرهنگستان هنر گفت: ما بعد از جنگ زودتر کمر راست کردیم تا عراق. نتیجه کلی آن‌که ایرانی ها عمدتا اهل دفاع بوده‌اند نه تهاجم. اروپای غربی و آمریکا عمدتا اهل تهاجم هستند و هنوز هم این ویژگی را دارند. خود این گروه‌ها برای جنگ جهانی که تعداد زیادی بابت آن کشته شدند، محاکمه نشدند.

بهشتی یادآور شد: در کاخ چهلستون چند نقاشی دیده می‌شود یک نقاشی از صحنه نبرد کرنال در زمان نادر با هندوستان است که نادر پیروز شده است. طبیعی است در آن زمان این افتخار دیده شود اما در گوشه‌ای دیگر جنگ چالدران را می‌بینیم؛ ما می‌دانیم در این جنگ شکست خوردیم اما چرا در این مهمانخانه صفوی این جنگ به تصویر کشیده می‌شود؟ ما به رشادت و جوانمردی و شجاعت ایرانیان در جنگ چالدران افتخار می‌کنیم و باور داریم از توپ شکست خوردیم نه عثمانی‌ها.

وی افزود: در موزه دوران اسلامی تابلویی است از جنگ گنجه. فرمانده سپاه خسرو در حصار توپ ها پنهان شده اما عباس میرزا در حال جنگ است و معیار ما پیروزی ظاهری نبوده و پیروزی معنوی معتبرتر بوده است چنان‌که در روایت کربلا ما سید‌الشهدا را پیروز حقیقی می‌دانیم.

سبقه دینی اثرگذارترین بخش در دفاع است

سید جواد هاشمی‌فشارکی استاد دانشگاه و پژوهشگر نیز در این برنامه زنده اینستاگرامی یادآور شد: ما در سرزمینی زندگی می‌کردیم که ناغافل با حمله دریایی و زمینی بعثی‌ها مواجه شدیم و لازمه مواجه با این اتفاق، دفاع بود. ماهیت دفاع یک ماهیت دینی بود و سابقه دینی اثرگذارترین بخش در دفاع بود.

کشور ما براساس دین انقلاب کرده بود و با فرمان یک رهبر دینی بخش‌های مختلف بسیج مردمی به سمت جبهه‌ها سرازیر شدند. ارتش در آن دوره در حال بازسازی بود و سپاه نیز تازه شکل گرفته بود و حضور مردم در صحنه‌های مختلف جبهه، دفاع را شکل داد و همه با هر توانی به کمک رزمندگان آمدند و به‌رغم تهدیدها و تحریم‌ها، به مشکلات غلبه کردیم.

وی ادامه داد: اقدامات ما در این دوره در طول تاریخ جنگ‌های مختلف بی‌نظیر بوده است. از نوع رزم و اقدامات خاص همچون مهندسی پل خیبر یا بیمارستان های صحرایی و بسیاری از اقدامات دیگر و حتی در ماجرای پزشکی، افتخارات سرزمین ما غیر از آورده‌ها در بازپس‌گیری مناطق تصرف شده است. این‌ها باید برای آیندگان مستند شود تا به‌عنوان تجربه مورد استفاده قرار گیرد و از این اقدامات الگوگیری شود.

تجربه دفاع مقدس نشان داد که دشمن نمی‌تواند ایران را تهدید کند

این استاد دانشگاه عنوان کرد: ما در مقام بازپس‌گیری از تجاوز به شهرهای اشغال شده به جبهه‌های جنگ رفتیم و دفاع اقدامی صلح‌آمیز محسوب می‌شود. در زمان دفاع مقدس خسارت‌های مادی سنگینی داشتیم و بمباران و موشک‌باران داشتیم و گروه زیادی شهید و جانباز داشتیم و برای کشوری که در حال بازسازی بوده این اتفاق سنگین بود اما دستاوردهای این دوران بسیار راهگشا بود. همین مسأله محدودیت‌های دفاع، موجب شد ما به فراخور نیازهای‌مان تجاوزها را پاسخ دهیم و امروز نمونه‌های این مهم را در عرصه‌های مختلف از جمله نیروی دریایی می‌بینیم تا دشمنان نتوانند قصد تهدید ما را داشته باشند.

هاشمی گفت: اگر این نگاه در عرصه‌های مختلف دنبال شود می‌توانیم جلوه‌های غنی دفاع مقدس را سیراب کنیم و زمینه ارتقا و اغنای هر حوزه‌ای را فراهم کنیم. در بخش هنر اقدامات خوبی در دفاع مقدس صورت گرفت و در فیلم و عکس و رسانه کارهای خوبی و آثار ماندگاری را رقم زد.

ضرورت دریافت وجود مقدس مقوله دفاع

سعید بکتاش مدیر دپارتمان دفاع مقدس پژوهشگاه میراث فرهنگی نیز در این برنامه عنوان کرد: باید بررسی کنیم چرا هشت سال دوران جنگ ما، دفاع مقدس نامیده می شود.

فضای معنوی در دوران دفاع مقدس بستر تعالی افراد را فراهم کرد و تحولات بنیادی و تعالی در مسیر معرفتی ارزشمندترین دستاورد دفاع مقدس است. ضروری است ابعاد این موضوع و زوایای این فرهنگ را که مبتنی بر فرهنگ علوی و عاشورایی است بررسی کنیم. از یک‌سو تبیین فرهنگ دفاع مقدس را در بستر فرهنگ علوی و عاشورایی و آرمان‌های انقلاب می‌بینیم و از نگاه دیگر عرفان اسلامی و دفاع مقدس مورد ارزیابی قرار می‌گیرد.

مدیر دپارتمان دفاع مقدس پژوهشگاه میراث فرهنگی تاکید کرد: در این زمینه مطالعه کردم و نتایج برای من جالب بود. دفاع مقدس به علت دارا بودن ویژگی‌های خاص پیوند با فرهنگ ایران اسلامی و مکتب عاشورایی بستر مناسبی را برای رشد تعالی معنوی فراهم کرد و شهدا از این فضا بیشترین استفاده را کردند و این سیرت در احوال آنان مشخص است. مبارزه با نفس، معاشرت براساس عدالت، صداقت، صبر، ایمان و توکل به حضور خداوند و محاسبه اعمال و احساس مسوولیت و شجاعت و ابهت مومنانه و عشق به جهاد و توحید و طلب رهایی از قفس تن بخشی از این موارد عرفانی است که در همه شهدا یکسان نبوده است.

ظرفیت‌های دفاع مقدس، الگوهای کاربردی نسل امروز را متولد کرد

بکتاش توضیح داد: ظرفیت‌های به‌وجود آمده در دوران دفاع مقدس، الگوهای کاربردی نسل امروز را متولد کرد که با نگاه و بینش انسان معاصر تطابق دارد. ارزش این دوران وقتی روشن می‌شود که مبانی شیعی در آن‌ها دیده می‌شود و باب تازه‌ای در ارزش‌ها گشوده می شود.

وی یادآور شد: عرفان اسلامی تا قرن دوم هجری در میان مسلمانان با نگاه تصوف شناخته نمی‌شد. خواستگاه عرفان اسلامی قرآن و سیره معصومین است که زمینه ایجاد عرفان اسلامی را به‌وجود آورده است.

مراحل هشت‌گانه سیر و سلوک را با ارزش‌های دفاع مقدس بررسی کردم. مراحلی همچون اراده و طلب حق، تزکیه نفس، احوال، عشق، حیرت و فنا فی‌الله و توحید در عرفان اسلامی دیده می‌شود که در سیره شهدا و وصیت‌نامه آنان دیده می‌شود.

حفاظت از میراث فرهنگی در دوران دفاع تعطیل نشد

در ادامه احمد طباطبایی پژوهشگر میراث فرهنگی و میزبان این لایو اینستاگرامی نیز یادآور شد: حفاظت از میراث فرهنگی در دوران دفاع تعطیل نشد و هنگامی‌که راکت عراقی‌ها به مسجد اصفهان برخورد کرد با همکاری یونسکو، این مسجد ترمیم شد. همچنین آثار باستانی موزه‌های شهرهای درگیر جنگ به موزه‌های تهران منتقل و در دهه ۷۰ رجعت داده شد. تمام شهرهایی که مورد هجوم بودند از منظر آثار فرهنگی محافظت شدند. هرچند که آسیب‌هایی ایجاد شد و مرمت‌هایی هم صورت گرفت.

وی یادآور شد: مانند هر جنگ و دفاع، در حوزه‌های صنعتی و پزشکی و… اثرات دفاع دیده می‌شود؛ مقدس بودن براساس باورها و اندیشه‌های تاریخی است که در یک فرهنگ وجود دارد و باورهای مردم ایران، بر پایه دفاع استوار است و به پیروزی فکر نمی‌کنند و این مهم پیش از اسلام و پس از اسلام دیده می‌شود و پیروزی حقیقی در باور و حقانیت دفاع است. دفاع‌هایی که گاه به پیروزی و گاه به شکست می‌انجامد .

این هشت سال نیز نشانه یک نوع رستاخیز و یا بازگشت به فرهنگ دفاعی و تاریخی مردم سرزمین ما است. نگاه ایرانی به دین ویژه بوده و در تمام موارد بحث محتوا و عرفان اصلیت پیدا می‌کند. مثنوی مولوی یک تفسیر ایرانی از قرآن است. به‌طور کلی دفاع مقدس شهدای زیادی از نقاط مختلف کشور داشت و چندی پیش نیز در کلیسای مریم مقدس یاد شهدای ارامنه گرامی داشته شد.