گزارش نشست تخصصی پیشرفت‌های جمهوری اسلامی ایران در زمینه آموزش پایه با تاکید بر اهداف آموزشی ملل متحد تا سال ۲۰۱۵
نشست تخصصی پیشرفت‌های جمهوری اسلامی ایران در زمینه آموزش پایه با تاکید بر اهداف آموزشی ملل متحد تا سال ۲۰۱۵: چالش‌ها، دستاوردها، و چشم انداز آینده به طور مشترک توسط کمیسیون ملی یونسکو و سازمان نهضت سوادآموزی و با حمایت دفتر منطقه‌ای یونسکو در تهران و وزارت آموزش و پرورش در تاریخ ۲۵ آذر ۱۳۹۲ در سازمان نهضت سوادآموزی در تهران برگزار شد.
این نشست که با حضور مسئولان، مدیران، کارشناسان، سیاست‌گذاران، برنامه‌ریزان و صاحب‌نظران وزارتخانه‌ها، مراکز، آژانس‌های بین‌المللی و نهادهای مرتبط با بحث آموزش برگزار شد، به شکل تعاملی و مشارکتی برنامه‌ریزی شده بود و شامل سخنرانی و همچنین بحث و تبادل نظر در ابعاد و محورهای چندگانه مربوط به آموزش پایه و سوادآموزی بود و در قالب دو جلسه کاری و تخصصی، به موازات یکدیگر برگزار شد.
اهداف نشست عبارت بود از:
– جلب توجه افکار عمومی به خصوص سیاست‌گذاران، مدیران و برنامه‌ریزان آموزشی به اهمیت سواد و آموزش پایه در طرح‌های کلان ملی
– ارزیابی وضعیت سوادآموزی و آموزش پایه در کشور
– تعیین چالش‌ها، شناسایی تجارب موفق و ارائه راهکارهای جدید با توجه به اهداف تعیین‌شده بین‌المللی در دهه سوادآموزی ملل متحد (۲۰۱۲-۲۰۰۳)، دهه آموزش برای توسعه پایدار (۲۰۱۴-۲۰۰۵) و برنامه آموزش برای همه (تا سال۲۰۱۵)
– هم‌اندیشی برای تحقق تحول در نظام آموزش و پرورش بر اساس فلسفه تعلیم و تربیت اسلامی در جهت نیل به حیات طیبه با تاکید بر ریشه‌کن کردن بیسوادی (ابلاغی مقام معظم رهبری)
– بحث و تبادل نظر پیرامون طراحی یک چارچوب ملی در زمینه توسعه اقدامات مربوط به ارتقای آموزش پایه و مقابله با بیسوادی برای پنج‌سال آینده.
محورهای مورد بحث نشست فوق عبارت بود از:
– جایگاه و اهمیت سواد و آموزش پایه در طرح‌های کلان توسعه کشور
– ارزیابی وضعیت آموزش پایه و سوادآموزی در جمهوری اسلامی ایران (تجارب موفق و چالش‌ها)
– اهمیت ریشه‌کنی بیسوادی در سیاست‌های کلی ایجاد تحول در نظام آموزش و پرورش کشور
– آمار و نقش آن در تحقق آموزش پایه باکیفیت
– سنجش، ارزیابی و تضمین کیفیت در موضوعات مربوط به آموزش پایه و سوادآموزی
– ضرورت کاربرد رویکرد بین بخشی و بین نهادی در ارتقای آموزش پایه و مقابله با بیسوادی
– بررسی رویکردها و شیوه‌های سوادآموزی سایر کشورها
– تعاریف جدید سوادآموزی و آموزش پایه با توجه به نیازهای قرن ۲۱
– آینده‌نگری در آموزش پایه و سوادآموزی
– راهکارهای شتاب‌بخشی و کیفیت‌بخشی به سوادآموزی در اجرای برنامه پنج‌ساله.
در شروع مراسم افتتاحیه نشست تخصصی پیشرفت‌های جمهوری اسلامی ایران در زمینه آموزش پایه با تاکید بر اهداف آموزشی ملل متحد تا سال ۲۰۱۵، ابتدا علی باقرزاده، معاون وزیر و رئیس سازمان نهضت سوادآموزی کشور ضمن بیان خیر مقدم به شرکت‌کنندگان، به فرهنگ دیرینه ایران اسلامی در توجه به علم و دانش اشاره کرد و فرمان انقلابی امام راحل را در صدور فرمان ایجاد نهضت سوادآموزی در هفتم دی ۱۳۵۸ مقدمه‌ای برای فعالیت‌های سوادآموزی ذکر کرد. وی در ادامه، افزایش درصد باسوادی در گروه سنی بالای ۶سال و بین ۱۰ تا ۴۹سال را پس از پیروزی انقلاب اسلامی به حدود دو برابر و کاهش اختلاف درصد باسوادی نقاط شهری و روستایی از ۳۹% به ۸% و اختلاف درصد باسوادی بین زنان و مردان را از ۲۶% به ۳/۵ %، و پوشش واقعی کودکان دوره ابتدایی را به بیش از ۹۷% از دستاوردهای ج.ا ایران در زمینه سوادآموزی مطرح و اشاره کرد: “باوجود فعالیت‌ها و پیشرفت‌های صورت‌گرفته در زمینه سوادآموزی، هنوز حدود ده‌میلیون بیسواد مطلق در کشور وجود دارد”. معاون وزیر و رئیس سازمان نهضت سوادآموزی کشور عدم وجود انگیزه در جامعه برای سوادآموزی، عدم فراهم‌شدن سازوکارهای قانونی و عزم و اراده عمومی، سختی و زمان‌بر بودن دسترسی به افراد بیسواد، و عدم وجود تشکل‌های مردمی برای کمک به امر سوادآموزی را از چالش‌های این حوزه برشمرد. وی در پایان سخنان خود، تشکیل یک کارگروه و کمیته ملی برای پایش وضعیت سواد در جامعه را از ضروریات گسترش سوادآموزی عنوان کرد.
دکتر محمدرضا سعیدآبادی، دبیرکل کمیسیون ملی یونسکو سخنران بعدی این مراسم بود. وی ضمن بیان این‌که آموزش مهم‌ترین موضوع یونسکو به شمار می‌رود و دستیابی به صلح -مهم‌ترین هدف یونسکو- به آموزش وابسته است، در بیان وضعیت سوادآموزی در جهان اظهار داشت: “در حال حاضر ۷۷۵ میلیون بزرگسال بیسواد در جهان وجود دارد که نیمی از آنها در جنوب و غرب آسیا زندگی می‌کنند. در ۸۱ کشور از ۱۴۶ کشوری که اطلاعات خود را به یونسکو ارائه داده‌اند، نسبت بیسوادی زنان بسیار بیشتر از مردان است؛ به طوری که به ازای هر ۱۰ مرد باسواد، کمتر از ۷ زن باسواد وجود دارد. ۶۸ کشور در حوزه آموزش ابتدایی هیچ برنامه‌ای برای تساوی جنسیتی ندارند و گامی در این جهت برنداشته‌اند. در ۱۲۳ کشور کم درآمد و یا با درآمد کمتر از متوسط، حدود ۲۰۰ میلیون جوان ۱۵ تا ۲۴ساله دوره ابتدایی را به پایان نرسانده‌اند و ۲۵۰ میلیون کودک که به پایه چهارم ابتدایی رسیده‌اند، توان خواندن و نوشتن ندارند که این مشکل ناشی از عدم کیفیت آموزشی برخی از مناطق است”. دبیرکل کمیسیون ملی یونسکو عدم وجود معلم به تعداد کافی در نقاط مختلف جهان و تعداد کودکان محروم از مدرسه به میزان ۶۱ میلیون نفر در سال ۲۰۱۰ را از دیگر چالش‌های دسترسی به آموزش برشمرد.
هیراناند پورکیت، رئیس دفتر منطقه‌ای یونسکو در تهران در سخنرانی خود ابتدا با اشاره به درک انسان‌ها از معنی باسوادی و بیسوادی، آن را نتیجه میزان توسعه‌یافتگی جوامع دانست و با اشاره به “دهه سوادآموزی سازمان ملل متحد” (۲۰۰۳ -۲۰۱۲)، “دهه آموزش توسعه پایدار” (۲۰۰۵-۲۰۱۴ ) و “اهداف آموزش برای همه” (که باید تا سال ۲۰۱۵ تحقق یابد)، بر اهمیت “سوادآموزی” برای جامعه جهانی تاکید کرد. وی در ادامه به نشست عمومی سازمان ملل (اکتبر ۲۰۱۳) اشاره کرد و افزود: “در این نشست مطرح شد که دهه سوادآموزی سازمان ملل متحد، اعضای خود را تشویق می‌کند تا از راه حل‌های مبتکرانه فناوری ارتباطات و اطلاعات برای برطرف‌کردن نیازهای گروه‌های محروم و در حاشیه‌مانده از جمله دختران و معلولان استفاده کنند. این دهه بر تداوم اجرای برنامه‌های ملی و سنجش و اندازه‌گیری آن برای از بین‌بردن بیسوادی در جهان، با تقویت تعهدات مالی و سیاسی، به‌طور خاص برای آموزش جوانان، بزرگسالان و آموزش غیر رسمی تاکید دارد و از همه دولت‌ها دعوت می‌کند تا روش‌های سنجش و اندازه‌گیری‌ای ایجاد کنند که قابل اطمینان باشد و نیز بانک اطلاعاتی‌ای ایجاد کنند که قابلیت جمع‌آوری اطلاعات مربوطه را به تفکیک سن، جنسیت، معلولیت، شرایط اقتصادی-اجتماعی و مولفه‌های مربوطه دیگر دارا باشد. نشست عمومی، همچنین از یونسکو خواسته است که نقش خود را برای مقابله با بیسوادی به عنوان یک تسهیل‌گر تقویت کند، و مدیر کل این سازمان را ترغیب نموده تا همچنان به روند تشریح چشم‌انداز سوادآموزی و دستورکار مربوط به آن، برای دوره بعد از “دهه سوادآموزی”، با مشورت کشورهای عضو ادامه دهد تا از موفقیت جمعی ذی‌نفعان اطمینان حاصل شود”.
محمد منیر صفی‌الدین سخنران پایانی این بخش، ضمن تقدیر از اقدامات و پیشرفت‌های ج.ا. ایران در زمینه سوادآموزی، بخشی از این اقدامات را مرهون ماده ۳۰ قانون اساسی ایران دانست که آموزش رایگان تا مقطع متوسطه، حتی تا آموزش عالی را تعهد می‌کند. وی سپس اظهار داشت: “آمار آموزش و پرورش نشان می‌دهد که نرخ ثبت نام خالص در دوره ابتدایی در حدود ۹۹ درصد و نرخ حضور دانش‌آموزان در این مقطع، در حدود ۹۷ درصد است که دستاورد قابل توجهی برای رسیدن به اهداف توسعه هزاره است. افزایش مدرسه از ۸۴ هزار باب در سال ۱۹۹۰ به ۱۲۰ هزار باب در سال ۲۰۱۰، یکی از نشانه‌های پیشرفت در حوزه سوادآموزی است. ایران در منطقه خاورمیانه بهترین کشور در زمینه آموزش کودکان محسوب می شود.” وی در ادامه، به لزوم آموزش بیشتر در حوزه‌های بهداشت اجتماعی نظیر ایدز، اعتیاد و حوادث رانندگی اشاره کرد و توجه به هماهنگی میان آموزش عالی و بازار کار برای رفع معضل بیکاری را از ضروریات دانست.
پس از مراسم افتتاحیه، نشست فوق با برگزاری دو جلسه تخصصی با عناوین: “آموزش پایه: اهرم اصلی تحقق اهداف کلان توسعه کشور” و “تعاریف جدید سواد و آموزش پایه و سواد در قرن ۲۱” به موازات یکدیگر برگزار شد.
خلاصه گزارش دو جلسه تخصص فوق به شرح زیر است.
آموزش پایه: اهرم اصلی تحقق اهداف کلان توسعه کشور
در این جلسه متخصصان: آقازاده، نوری، اللهیار ترکمن و مهدی‌زاده سخنرانی کردند.
مدیر جلسه: مهدی‌زاده، معاون نهضت سوادآموزی و
دبیرجلسه: نامجومنش، مدیرکل دفتر نظارت، سنجش و ارزشیابی تحصیلی دوره‌های سوادآموزی بود.
بررسی راه‌های ایجاد نظام آموزش بزرگسالان در جمهوری اسلامی ایران
بررسی راه‌های ایجاد نظام آموزش بزرگسالان در جمهوری اسلامی ایران، توسط آقازاده ارائه شد. وی در بررسی نقش آموزش در ابعاد مختلف زندگی انسان‌ها اظهار داشت: “آموزش بزرگسالان در سطح فردی، سبب بهبود فرصت‌های زندگی مطلوب و بهسازی زندگی شغلی، در سطح اجتماعی سبب پیوستگی و انسجام اجتماعی، در سطح حاکمیتی، سبب ایجاد اقتصاد قوی و رقابتی، در سطح کسب و کار، سبب بهسازی سرمایه‌گذاری برای آینده، تولید ارزش افزوده/ ایجاد بهره‌وری و نیز سبب نوسازی بخش خدماتی و تولیدی می‌شود”. وی در ادامه مولفه‌های نظام آموزش بزرگسالان را به شرح زیر برشمرد:
۱- چارچوب سیاستی و قانونی
۲- مدیریت/سازمان‌های درگیر
۳- منابع مالی
۴- منابع انسانی
۵- سازمان‌دهی برنامه
۶- خدمات راهنمایی و مشاوره
۷- سنجش، اعتبارگذاری و تأیید مدارک.
آمار و نقش آن در تحقق آموزش پایه با کیفیت
دومین سخنران این بخش یوسف نوری، رئیس مرکز آمار و فناوری اطلاعات وزارت آموزش و پرورش بود که پیشنهاداتی در زمینه آمار به شرح زیر ارائه کرد:
۱- ایجاد آگاهی عمومی در استفاده از آمار
۲- ایجاد یکپارچگی در تولید آمار
۳- جمع‌آوری از طریق آمار ثبتی
۴-ایجاد راه‌هایی برای کنترل و کاستن از خطاهای جمع‌آوری داده‌ها.
بررسی رویکردها و شیوه‌های سوادآموزی سایر کشورها
علی اللهیار ترکمن، معاون امور آموزشی و فرهنگی معاونت برنامه‌ریزی و نظارت راهبردی ریاست جمهوری، به تعاریف سواد و تغییرات ساختاری در سازمان‌های سوادآموزی در کشورهای مختلف پرداخت و رویکردهای موجود به سوادآموزی را به شرح زیر مطرح کرد:
۱- مهارت‌های آموزشی ناشی از سواد که پیامدهای آموزشی آن خواندن، نوشتن و حساب‌کردن به یک زبان خاص است و به طور عمده از طریق امکانات آموزش رسمی امکان‌پذیر است و هدف آن سوادآموزی گسترده، و برابری فرصت‌های آموزشی است.
۲- کاربرد سواد در مقاصد خاص که پیامدهای آموزشی آن کاربست مهارت‌های ناشی از سواد برای بر طرف کردن نیازها و اولویت‌های خاص و مهارت‌های زندگی است و از طریق آموزش غیر رسمی و افزایش فعالیت‌های سوادآموزی به عنوان بخشی از برنامه‌های توسعه امکان‌پذیر است و هدف آن رقابتی‌کردن فضای آموزش برای دستیابی به استانداردهای مورد نیاز حرفه، شغل و جامعه می‌باشد.
– توانمند‌سازی، که پیامدهای آموزشی آن توانمند‌سازی برای ارتقای جایگاه اجتماعی است و از طریق تدوین بسته‌های آموزشی نیازمحور و مبتنی بر شرایط سوادآموزان امکان‌پذیر است و هدف آن توانمند‌سازی فردی و اجتماعی، مشارکت اجتماعی گسترده و ایجاد انگیزه‌های اجتماعی است.
چالش‌های آموزش پایه و سواد در جمهوری اسلامی ایران
مهدی‌زاده، معاون سازمان نهضت سوادآموزی، سخنران آخر این جلسه، در سخنرانی خود با عنوان چالش‌های آموزش پایه و سواد در ج.ا. ایران تعدادی از چالش‌های سوادآموزی در کشور را به شرح زیر برشمرد: ۱- در اختیار نداشتن اطلاعات اسمی کامل بی‌وادان ۲- پراکندگی بیسوادان ۳- نبود انگیزه در بیسوادان برای آموزش و یادگیری ۴- بازگشت به بیسوادی در افراد کم‌سواد ۵- ارضای کاذب جامعه و کاستن از حساسیت مسئولان نسبت به سوادآموزی ۶- نبود عزم ملی برای ریشه‌کنی بیسوادی ۷- مسدود نشدن مبادی ورودی بیسوادی ۸- نگرش سطحی و ساده به مقوله سوادآموزی ۹- کامل‌نبودن پوشش تحصیلی در دوره ابتدایی ۱۰- ترک تحصیل دانش‌آموزان قبل از اتمام دوره ابتدایی ۱۱- پراکندگی جمعیت و کلاس‌های چندپایه و یک یا دونفره ۱۲- پایین‌بودن شأن و مقام معلمی در اجتماع و پایین‌بودن سطح دانش و مهارت حرفه‌ای آنان ۱۳-کم‌توجهی و بی‌مهری به آموزش ابتدایی در داخل آموزش و پرورش نسبت به سایر دوره‌ها ۱۴- مشارکت‌نکردن معلمان در تصمیم‌گیری‌ها و اداره آموزش و پرورش ۱۵- بیسوادی اولیای دانش‌آموزان.” وی در ادامه پیشنهادات زیر را برای بهبود کار مطرح کرد: “۱- جایگزین‌نمودن آمارهای ثبتی به جای آمارهای سرشماری در مقوله مربوط به آموزش و تحصیل ۲- آموزش فرمانداران و بخشداران برای ایفای مسئولیت به منظور جذب و هدایت کودکان بازمانده از تحصیل، ترک تحصیل‌کرده و نیز افراد بیسواد زیر ۵۰سال ۳- تجدید نظر و تنوع‌بخشیدن به محتوای آموزشی بر اساس نیازسنجی و علایق مخاطبان در نظام آموزش رسمی و سوادآموزی ۴- ایجاد حساسیت در مسئولان نسبت به عواقب بیسوادی و کم‌سوادی و ترک تحصیل دانش‌آموزان ۵-ایجاد سیستم هوشمند برای ره‌گیری و رصدنمودن دانش‌آموزان در مدارس ۶- راه‌اندازی نظام آموزش بزرگسالان.”
جلسه دوم: آموزش پایه و سواد در قرن ۲۱
در این جلسه متخصصان: دکتر محب حسینی، مهندس نوید، آقای دکتر صدری، آقای دکتر عمادی، آقای دکتر کریمی سخنرانی کردند.
مدیر جلسه: باقرزاده، رئیس سازمان نهضت سوادآموزی و
دبیرجلسه: دکتر سهرابی، مشاور سازمان نهضت سوادآموزی بود.
تعاریف جدید سواد و آموزش پایه با توجه به نیازهای قرن ۲۱
اولین سخنران این جلسه دکتر محب حسینی مدیر گروه آموزش کمیسیون ملی یونسکو بود. وی در سخنرانی خود ابتدا به اهمیت و ضرورت اولویت‌بخشی به سوادآموزی و آموزش پایه پرداخت و آن را عامل درآمدزایی و کاهش فقر، حفظ منافع نسل آینده، کنترل جمعیت و کاهش مرگ و میر نوزادان، و ابزار اصلی برابرسازی فرصت‌ها برای زنان و مردان دانست. وی در ادامه اظهار داشت: “رسالت یونسکو در زمینه سوادآموزی و آموزش پایه عبارت است از: ۱-ظرفیت‌سازی ۲-آزمایشگاه ایده‌ها ۳- تسهیل‌کننده همکاری‌های بین‌المللی ۴- مرکز مبادله اطلاعات ۵- معیارگذاری و استانداردسازی.
مدیر گروه آموزش کمیسیون ملی یونسکو اضافه کرد: آموزش پایه به دامنه کامل فعالیت‌های آموزشی اشاره دارد که در نهادهای رسمی، غیر رسمی و آزاد به منظور رفع نیازهای اساسی یادگیری انجام می‌شود. بر اساس نظر یونسکو، بر اساس طبقه‌بندی ISCED آموزش پایه شامل آموزش ابتدایی و مرحله اول آموزش متوسطه (دوره راهنمایی قدیم ایران) است. در کشورهای در حال توسعه، آموزش پایه شامل آموزش قبل از ابتدایی و یا برنامه‌های سوادآموزی بزرگسالان به کار می‌رود.” وی در ادامه درخصوص موضوعاتی از جمله تحول تعاریف و نظرات سوادآموزی در یونسکو، رویکردهای موجود علمی در زمینه سوادآموزی، نیازهای بشر درعصر ارتباطات و سوادآموزی قرن۲۱، تعریف سواد اطلاعاتی در یونسکو، ویژگی‌های سواد آموزی در قرن ۲۱، جایگاه سواد اطلاعاتی در جامعه یادگیرنده، وضعیت کنونی سوادآموزی در جهان، جایگاه سواد و آموزش پایه در برنامه و بودجه چهار ساله و راهبرد ۸ساله آینده یونسکو به تفصیل سخن گفت.
بهبود زیرساخت‌ها و فرآیندهای مربوط به ارتقای آموزش پایه و سوادآموزی در کشور
بهبود زیرساخت‌ها و فرآیندهای مربوط به ارتقای آموزش پایه و سوادآموزی در کشور موضوع سخنرانی مهندس نوید، دبیر شورای عالی آموزش و پرورش بود. وی در سخنرانی خود به مفهوم بیسوادی و کم‌سوادی پنهان اشاره کرد و اخذ مدرک بدون دانش لازم را از معضلات جامعه برشمرد. اودر ادامه افزود: “با وجود تلاش‌های بسیار سازمان نهضت سوادآموزی و دستاوردهای خوبی که کسب کرده است، هنوز چالش‌های بسیاری در این زمینه وجود دارد و دلیل آن عدم وجود دلایل درونی یادگیری است. زیرا یادگیری علاوه بر عوامل بیرونی نیازمند عوامل درونی نظیر انگیزه است و باید فرهنگ یادگیری و لزوم یادگیری در جامعه تبیین شود. جامعه‌ای که خود را نیازمند آموزش ببیند و به این باور برسد که یادگیری، شرایط زندگی بهتری را به لحاظ اقتصادی و اجتماعی برای او فراهم می‌کند به سمت یادگیری گرایش خواهد داشت”. دبیر شورای عالی آموزش و پرورش در ادامه، ضرورت تقویت مکانیسم‌های فرهنگی برای تقویت انگیزه بیسوادان و متناسب‌سازی آموزش سواد با نیاز مخاطبان را از ضروریات توسعه یادگیری عنوان کرد.
آینده‌نگری در آموزش پایه و سوادآموزی
سخنران بعدی این جلسه، دکتر عباس صدری، رئیس دفتر منطقه‌ای آیسسکو در ایران بود. وی در زمینه آینده‌نگری در آموزش پایه و سوادآموزی به تحول کارکرد آموزش اشاره کرد و نیاز جامعه کنونی و نسل آینده را یادگیری مهارت‌ها در سریع‌ترین زمان ممکن و با کیفیت عالی و به تعبیر دیگر ( Cutting edge Quality ) عنوان کرد و افزود: “نیاز جامعه آینده به فردی است که صرف نظر از مدرک تحصیلی بتواند با دانشی که کسب کرده، کار کند به تعبیر دیگرKnowledge Worker باشد.” وی در ادامه یادگیری را برای همزیستی، و مشارکت اجتماعی را از ضروریات عنوان کرد و تعیین هدف و تقویت قدرت تخیل را در افزایش انگیزه برای یادگیری بسیار بااهمیت خواند.
سنجش، ارزیابی و تضمین کیفیت در موضوعات مربوط به آموزش پایه و سوادآموزی در کشور
سنجش، ارزیابی و تضمین کیفیت در موضوعات مربوط به آموزش پایه و سوادآموزی در کشور موضوع سخنرانی دکتر عمادی، رئیس مرکز سنجش وزارت آموزش و پرورش بود. وی به ضرورت ارزیابی موفقیت‌ها و شکست‌های نظام آموزشی اشاره کرد و تاسیس مرکز سنجش در وزارت آموزش و پرورش را نقطه عطفی در نظام آموزشی کشور عنوان داشت. وی در ادامه، به تحول کتب درسی آموزش و پرورش به عنوان یکی از نکات مثبت اقدامات این وزارت اشاره کرد.
ترویج مشارکت بین بخشی و بسیج قوی‌تر منابع برای آموزش پایه و سوادآموزی
سخنران پایانی این بخش، دکتر غلامرضا کریمی بود. وی در موضوع سخنرانی خود با عنوان ترویج مشارکت بین بخشی و بسیج قوی‌تر منابع برای آموزش پایه و سوادآموزی، به مفهوم آموزش پایه و سوادآموزی، و مفهوم مشارکت اشاره و سطوح مشارکت را در شش سطح: ۱- مشارکت منفعل ۲- مشارکت از طریق مشورت‌دادن ۳- مشارکت خریداری‌شده (مشارکت به خاطر انگیزه‌های مادی) ۴- مشارکت عملکردی (وظیفه‌ای) ۵- مشارکت تعاملی و ۶ – مشارکت خودجوش ذکر کرد.
دکتر کریمی در ادامه، در خصوص رویه‌های مشارکت در درون نظام آموزش و پرورش، منابع مالی، و چشم‌اندازهای آموزش پایه و سوادآموزی به تفصیل سخن گفت.
کارگاه فوق با قرائت بیانیه نهایی خاتمه یافت.
تهیه و تنظیم: پیمانه پورهادی
ناظر علمی : دکتر محدثه محب حسینی