چگونگی ثبت جهانی میراث فرهنگی

میراث به معنای چیزی است که از گذشته به ارث رسیده است و می تواند به نسل آینده انتقال پیدا کند. در این میان، میراث فرهنگی (ملموس یا ناملموس) بیان خلاقانه موجودیت انسان ها در گذشته دور، گذشته نزدیک و حال است که از نسل های قبل به نسل کنونی رسیده است. میراث فرهنگی، گویای سنت ها، باروها و دستاوردهای یک کشور و مردمان آن است. همچنین، میراث طبیعی نیز ترکیبی از ویژگی های زمین شناختی و جغرافیایی – فیزیکی است که از نظر زیستگاهی، علمی، حفاظتی و طبیعی دارای ارزش منحصر به فرد جهانی است.
البته باید گفت برخی میراث ها، واجد هر دو ویژگی (فرهنگی و طبیعی) هستند. شایان ذکر است اصطلاح «مناظر فرهنگی» یا «چشم اندازهای فرهنگی» نیز در اسناد بین المللی مورد استفاده قرار می گیرد که در واقع اشاره به آثار ترکیبی طبیعت و انسان دارد؛ مانند برخی سکونتگاه ها.
حال باید گفت، «سایت میراث» ناحیه خاصی است که می تواند به اندازه یک منطقه یا چشم انداز، بزرگ یا به اندازه یک بنا، کوچک باشد.
در سراسر جهان، سایت های میراث فرهنگی و طبیعی وجود دارند که برای بشریت ارزش منحصر به فرد داشته و در صورت طی فرایند ثبت به آنها «سایت میراث جهانی یونسکو» گفته می شود.
قرار گرفتن یک سایت میراثی در این فهرست به ویژه از آن جهت حایز اهمیت است که موجب توجه هر چه بیشتر به اهمیت فوق العاده آن سایت شده و می تواند بسترساز حفاظت بهتر از آن شود.
ضمن آنکه با تبلیغ مناسب و رعایت استانداردهای حفاظتی، به جذب گردشگر و تقویت بنیه اقتصادی جوامع محلی و ملی کمک شایان توجهی می کند.
برای آنکه یک میراث دارای چنین موقعیتی شود، باید واجد یک یا چند معیار زیر باشد:
۱٫ نشان دهنده یک شاهکار از نبوغ و خلاقیت انسانی باشد.
۲٫ نشان دهنده تبادل ارزش‌های بشری در یک بازه زمانی در یک منطقه فرهنگی از لحاظ پیشرفت در معماری یا فناوری، برنامه‌ریزی شهری یا طراحی چشم‌انداز باشد.
۳٫ گواهی بی‌همتا یا دست‌کم استثنایی بر یک سنت فرهنگی یا تمدن زنده یا از میان رفته باشد.
۴٫ نمونه‌ای برجسته در معماری یا تکنولوژی که مرحلۀ مهمی از تاریخ بشر را نشان دهد.
۵٫ نمونه برجسته‌ای از تعامل بین انسان و محیط زیست یا نماینده یک فرهنگ باشد.
۶٫ به‌طور مستقیم یا ملموس مرتبط با رویدادها یا سنت‌های زندگی، افکار و عقاید یا آثار هنری یا ادبی دارای اهمیت عالی جهانی باشد.
۷٫ پدیده بی نظیر طبیعی با زمینه‌های استثنایی و زیباشناسی باشد.
۸٫ نمونه برجسته از مراحل و تغییرات تاریخ زمین‌شناسی باشد.
۹٫ نمونه برجسته از فرایندهای زیست‌محیطی و بیولوژیکی در تکامل و توسعه زمینی، اکوسیستم‌های ساحلی و دریایی و جوامع از گیاهان و حیوان‌ها باشد.
۱۰٫ شامل زیستگاه‌های طبیعی مهم از نظر تنوع زیستی و حاوی گونه‌های در خطر باشد.

ثبت جهانی
حال ممکن است این پرسش طرح شود که چگونه می توان چنین میراثی را در فهرست جهانی یونسکو به ثبت رسانید؟ ابتدا باید توجه داشت تنها کشورهای عضو کنوانسیون حمایت از میراث فرهنگی و طبیعی جهان (۱۹۷۲) امکان شرکت در این فرایند را دارند.
این کشورها می توانند پیشنهاد خود را به کمیته میراث جهانی یونسکو ارایه دهند. کمیته مذکور که متشکل از نمایندگان منتخب کشورهای عضو است، پس از اخذ نظر واحدهای مشورتی خود مانند «شورای بین‌المللی آثار و سایت ها (ایکوموس)، «اتحادیه جهانی حفاظت» (آی یو سی ان) و «مرکز بین المللی مطالعات درباره حفظ و احیاء اموال فرهنگی» (ایکروم) در این باره تصمیم گیری می کند.
این فرایند بدین نحو است که ابتدا سازمان ملی مسئول در این حوزه (در کشور ما وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی) اقدام به تهیه پرونده مربوطه کرده، پس از بررسی آن در واحدهای مشورتی داخلی (در ایران کمیته ملی میراث فرهنگی و طبیعی کمیسیون ملی یونسکو – ایران) فهرست اولیه سایت های میراثی خود را از طریق نهاد رابط رسمی خود (در کشور ما کمیسیون ملی یونسکو) به دبیرخانه کمیته میراث جهانی یونسکو (در خصوص میراث فرهنگی ناملموس به کمیته بین الدول حراست از میراث فرهنگی ناملموسِ یونسکو) تسلیم می کند. از میان این فهرست اولیه، کشور مزبور یک سایت را جهت ثبت انتخاب و با تهیه پرونده نهایی تقدیم کمیته می کند. کمیته نیز پس از اخذ نظر بخش های مشورتی خود، تصمیم گیری نهایی در این‌باره را بر عهده دارد.
منابعی برای مطالعه بیشتر:
• کتاب «گردشگری در سایت های میراث فرهنگی آسیا»؛
• کنوانسیون یونسکو در مورد اتخاذ تدابیر برای ‌ممنوع کردن و جلوگیری از ورود و صدور و انتقال مالکیت غیرقانونی اموال فرهنگی (۱۹۷۰)؛
• کنوانسیون حمایت از میراث فرهنگی و طبیعی جهان (۱۹۷۲)؛
• کنوانسیون بین المللی حفظ میراث فرهنگی معنوی (ناملموس) (۲۰۰۳)؛
• و نیز سایت اینترنتی: Whc.unesco.org (در خصوص آشنایی با سایت‌های میراث جهانی یونسکو)

تهیه کننده: دکتر سید شهاب الدین موسوی زاده