خلاصه ای از وضعیت ثبت جهانی برنامه پاسداشت هنر خوشنویسی
| ثبت جهانی برنامه ملی پاسداری از هنر سنتی خوشنویسی ایران دلایل مختلفی دارد و این اتفاق در سطح بالاتری نسبت به ثبت خوشنویسی رقم خورده است. |
به گزارش روابط عمومی کمیسیون ملی یونسکو-ایران، ثبت جهانی «برنامه ملی پاسداری از هنر سنتی خوشنویسی ایران» دستاوردی مهم در حوزه ثبتهای جهانی میراث فرهنگی ناملموس کشور محسوب می شود. ایران پیش از ثبت جهانی خوشنویسی، ۱۶ عنصر میراث فرهنگی ناملموس را در فهرست میراث جهانی به ثبت رساندهاست و پرونده خوشنویسی هفدهمین پرونده میراث ناملموس ایران است که در فهرست میراث جهانی به ثبت رسیدهاست.
- ثبت جهانی میراث ناملموس بر اساس کنوانسیون پاسداری از میراث فرهنگی ناملموس موسوم به کنوانسیون ۲۰۰۳، در سه فهرست ثبت می گردند: ۱) فهرست میراث در خطر، ۲) فهرست معرف و ۳) فهرست اقدامات خوب پاسداری.
- ثبت در فهرست میراث در خطر به معنای آن است که عنصر ثبت شده برخوردار از ارزشهای فرهنگی مورد تایید یونسکو بوده ولیکن دارای شرایط مناسب از منظر پایداری عنصر نیست. ایران دو عنصر «لنج سازی سنتی و دریانوردی در خلیج فارس» و همچنین «نقالی، هنر قصه گویی ایرانی» را در فهرست میراث در خطر ثبت نمودهاست. کشورهایی که عناصرشان در فهرست میراث در خطر ثبت می کنند ملزم هستند که هر چهارسال یکبار، گزارش اقدامات پاسدارانه خود را از وضعیت عنصر ثبت شده به تایید یونسکو برسانند.
- ثبت در فهرست معرف میراث فرهنگی ناملموس که عموما کشورها، عناصر فرهنگی ناملموسشان را در این فهرست به ثبت می رسانند، به معنای آن است که عنصر ثبت شده ضمن برخورداری و هماهنگی با اهداف مورد نظر یونسکو، دارای وضعیت پایداری و پویایی مناسبی میباشد. ایران تاکنون ۱۴ عنصر را در این فهرست به ثبت رسانده است.
- فهرست اقدامات خوب پاسداری که کمتر کشورها موفق به ثبت در این فهرست می شوند، فهرستی است که ثبت عناصر در آن دارای شرایط فنی و کارشناسی سخت تری نسبت به دو فهرست پیشین است. به عبارتی، زمانی که یک عنصر در این فهرست ثبت می شود، یونسکو تایید می کند عنصر ثبت شده نه تنها قابلیت ثبت در فهرست معرف را دارد بلکه از شرایط و وضعیتی برخوردار است که میتواند الگوی دیگر کشورها نیز قرار گیرد.
پرونده خوشنویسی ایران در فهرست اقدامات خوب پاسداری به ثبت رسیدهاست و این اولین بار است که ایران توانسته که در این فهرست عنصری را به ثبت برساند.
خلاصه پرونده «برنامه ملی پاسداری از هنر سنتی خوشنویسی ایران» بدین شرح است که:
- ایران برخوردار از هنر اصیل خوشنویسی است. در این راستا به تاریخ باشکوه این هنر در کشور از جمله به اساتید نظیر ابن مقله شیرازی، میر علی تبریزی و میر عماد اشاره شدهاست. تاکید گردیدهاست این هنر در ایران، هنری مقدس است و عالی ترین نسخههای خوشنویسی ایران مربوط به کتابت قرآن کریم است.
- در ادامه توضیح داده شدهاست که پس از ورود چاپ سربی، رایانهای و شرایط زندگی معاصر طی یک صده اخیر، این هنر در ایران دچار بحران شده ولیکن با مجموعه اقداماتی که ایرانیان در قریب به چهار دهه گذشته در قالب یک برنامه ملی بدان دست یازدیدند توانستند که این هنر به چرخه زندگی معاصر بازگردانند.
- تشریح شدهاست هم اکنون دستگاههای اجرایی دولتی و مردم نهاد در کنار هم وضعیت خوب و رو به پیشرفتی را برای پاسداری از هنر سنتی خوشنویسی ایران رقم زدهاند بنحویکه این اقدامات می تواند الگوی دیگر کشور ها قرار گیرد.
لازم به تاکید است ثبت «برنامه ملی پاسداری از هنر سنتی خوشنویسی ایران» تاییدی جهانی بر دستاوردهای فرهنگی جمهوری اسلامی ایران در پاسداشت یکی از مهمترین عناصر فرهنگی ناملموس است.
ثبتهای جهانی میراث فرهنگی ناملموس به موجب کنوانسیون پاسداری از میراث فرهنگی ناملموس موسوم به کنوانسیون ۲۰۰۳ یونسکو، با هدف احترام به میراث فرهنگی ناملموس همه جوامع و گروهها و در جهت ارتقای آگاهی محلی، ملی و بین المللی و تضمین درک متقابل اهمیت این میراث صورت می پذیرد . هدف ثبت های جهانی میراث فرهنگی ناملموس ارتقای دوستی بین جوامع و ملل مختلف است. برای مثال زمانیکه نوروز به صورت مشترک از سوی ۱۲ کشور در فهرست میراث جهانی ناملموس ثبت میگردد با این هدف است که همه کشورهایی که برگزاری نوروز را با هر عنوانی در کشور خود دارند با این هدف با یکدیگر نزدیکتر و دوستی بیشتری پیدا نمایند، در ضمن اینکه دنیا نیز از ارزشها فرهنگی عنصر ثبت شده مطلع گردد.
مقدمه کنوانسیون پاسداری از میراث فرهنگی ناملموس تصریح دارد میراث فرهنگی ناملموس نقش بسیار ارزندهای در نزدیک تر نمودن انسانها به یکدیگر داشته و محملی برای تضمین تبادل و درک متقابل در میان ملل مختلف میباشد.
از اینرو یک عنصر فرهنگی ناملموس می تواند به صورت مشترک توسط چند کشور در فهرست میراث جهانی ثبت گردد و به هیچ عنوان در این نوع ثبتها، موضوع خاستگاه، ریشه تاریخی، اول یا دوم بودن ثبت مطرح نیست. این نکته مهمی است بارها نیز بدان تاکید شدهاست، مثالهای بسیاری نیز وجود دارد که تایید این مدعا است. برای مثال تجربه چوگان، کمانچه، نگارگری(مینیاتور)
اما نکته بسیار مهم از نظر یونسکو موضوع پاسداری است همان طور که در عنوان کنوانسیون ۲۰۰۳ نیز کلمه «پاسداری» آمده است. به موجب کنوانسیون ۲۰۰۳، عناصر فرهنگی ناملموس در سه فهرست ثبت می شوند، سه فهرستی که بر اساس مراتب پاسداری تقسیم میشوند، فهرست میراث در خطر، فهرست معرف و فهرست پاسداری خوب.
اتفاقا پرونده خوشنویسی ایران امسال در فهرستی به ثبت رسیدهاست که به لحاظ فنی از دو فهرست پیشین سطح بالاتری دارد و ثبت در این فهرست نیازمند آن است که یونسکو و کمیته های ارزیابی آن قانع شوند که آن عنصر ضمن هماهنگی با اهدافی که در ابتدا گفته شد از وضعیت پاسداری خوبی نیز برخوردار است. وی گفت انصاف هم این است که خوشنویسی در ایران نسبت به دیگر کشورهای همسایه از وضعیت بسیار بهتری برخوردار است ضمن اینکه این عنصر تاریخ غنیای در این سرزمین دارد، مردم ایران نیز علاقه مندی وافری به این هنر داشته و برنامه های ویژه بسیاری برای پاسداری از هنر سنتی خوشنویسی ایران جریان داشته و دارد. ثبت جهانی هنر سنتی خوشنویسی ایران در فهرست
برنامه های خوب پاسداری در واقع تاییدی جهانی بر این علاقهمندی و تلاش مردم ایران و دستگاههای اجرایی ذیربط در جهت پاسداری از هنر سنتی خوشنویسی است که باید با قوت و هم افزایی هر چه بیشتر تداوم داشته باشد.
برای ایران بسیار راحت تر بود که خوشنویسی را در فهرست معرف نظیر کاری که ترکیه یا کشورهای عربی کردهاند به ثبت برساند، اما به جهت اهمیت موضوع و شان این هنر در ایران، تصمیم بر آن شد که خوشنویسی در فهرستی به ثبت برسد که از سطح فنی بالاتری برخوردار است.
ایران تاکنون ۲ عنصر را در فهرست میراث در خطر به ثبت رسانده و ۱۴ عنصر را در فهرست میراث معرف ثبت نموده است و پرونده خوشنویسی اولین پرونده ایران است که در فهرست پاسداری خوب به ثبت می رسد.
لازم به توضیح است پرونده دیگری که به منظور ثبت در فهرست پاسداری خوب برای یونسکو ارسال شده پرونده زیارت رضوی است. وی گفت پرونده زیارت رضوی هم می تواند در فهرست معرف ثبت شود اما بدلیل جایگاه این عنصر مهم فرهنگی و مذهبی کشور، تصمیم بر آن شد که این عنصر نیز در فهرست برنامه های خوب پاسداری به ثبت برسد وی ضمن اشاره به این مطلب که زیارت امام رضا (ع) از دیر باز تا کنون کانونی پر از مهر برای همگرایی تمامی مردم ایران به دور از هرگونه گرایشات قومی و مذهبی بوده است تاکید کرد: زیارت رضوی در ایران بدلیل نوع مدیریتی که بر آن حاکم است به گونهای پاسداری گردیده که بارگاه حضرت رضا(ع) میزبان زواری از اقصی نقاط دنیا از فرق مختلف اسلامی و حتی غیر اسلامی میباشد و از این بابت این عنصر فرهنگی ناملموس مهم ایران میتواند در فهرست برنامه‌های خوب پاسداری یونسکو ثبت جهانی شود که ان شاالله توضیحات تکمیلی آن در زمان بررسی پرونده خدمتتان ارایه خواهد شد.
از ۶۲۹ عنصر ثبت شده در فهرست میراث جهانی ناملموس تاکنون ۵۲۹ عنصر در فهرست معرف، ۷۱ عنصر در فهرست میراث در خطر و فقط ۲۹ عنصر در فهرست پاسداری خوب به ثبت رسیدهاست. وی گفت در نشست سال جاری کمیته بین الدول تنها ۵ عنصر جهت ثبت در فهرست پاسداری خوب کاندیدا شده بودند که در نهایت ۴ عنصر آن مورد تأیید یونسکو قرار گرفت و خوشنویسی ایران نیز یکی از این ۴ عنصر بود در حالیکه در همین امسال ۴۹ عنصر در فهرست معرف به ثبت رسیدند که پرونده ترکیه و کشورهای عربی نیز در بین این ۴۹ عنصر است.