نگاهی به پرونده ثبت محور ساسانی فیروزآباد فارس

پرونده محور ساسانی در فیروزآباد استان فارس پس از بحث‌های فراوان در اجلاس کمیته میراث جهانی یونسکو و با وجود ایرادهایی، به ثبت رسید. در چهل‌ودومین اجلاس کمیته میراث جهانی یونسکو،  (۹ تیر) نوبت به بررسی پرونده “منظر باستان‌شناسی فیروزآیاد” یا “محور ساسانی فیروزآباد” رسید که در ابتدا با توضیح نماینده ایکوموس (شورای بین‌المللی ابنیه و محوطه‌ها (ICOMOS) (به انگلیسی: International Council on  Monuments and Sites به‌عنوان یکی از بازوهای مشورتی کمیته میراث جهانی یونسکو همراه بود. نماینده ایکوموس در ابتدا توضیحی درباره موقعیت جغرافیایی و اهمیت تاریخی و فرهنگی محور ساسانی فیروزآباد ارائه کرد و نکات برجسته این محوطه را برشمرد و از پتانسیل‌های جهانی شدن این محوطه صحبت کرد اما در نهایت با توجه به اطلاعات موجود، نظر بر طرح مجدد در اجلاس دو سال بعد را داد تا اطلاعات بیشتری در این‌باره کسب شود و به این نکته نیز تأکید کرد که شرایط حفظ و نگهداری این محوطه در حال حاضر بحرانی است و نیازمند به رسیدگی فوری است.

پس از آن نوبت به کشورهای مختلف رسید و اسپانیا اولین کشوری بود که پس از صحبت‌ درباره ارزش‌های فرهنگی، تاریخی، معماری و باستانی این محوطه، از ثبت جهانی آن بر اساس معیارهای  ۲، ۳ و ۵ حمایت کرد و کشورهای چین، کویت، تانزانیا، کوبا، بورکینافاسو، اوگانادا و بحرین نیز در حمایت از اسپانیا، از ثبت جهانی محور ساسانی استان فارس در فهرست میراث جهانی یونسکو حمایت کردند. بوسنی و هرزگوین، تونس و بزریل از کشورهایی بودند که ایرادهایی از جمله نقشه‌های باستان‌شناسی و پلان‌مدیریتی را درباره پرونده مطرح کردند و با پیشنهاد ایکوموس درباره دیفر شدن این پرونده به اجلاس دو سال بعد موافق بودند. نماینده استرالیا نیز نقص‌هایی را متوجه این پرونده خواند. اما در نهایت با توجه به ارزش بالای تاریخی و باستانی آن، از ثبت  جهانی آن حمایت کرد. کشور نروژ که در ابتدا چندان با ثبت جهانی پرونده ایران موافق نبود، پس از حمایت اکثر کشورها، به جمع حامیان ثبت جهانی آن پیوست. رئیس کمیته میراث جهانی از ایران خواست توضیحاتی در دفاع از ثبت جهانی پرونده خود ارائه دهد و عبدالرسول وطن‌دوست، کارشناس تهیه پرونده‌های ثبت جهانی، صحبت‌هایی درباره اهمیت‌های محوطه “محور ساسانی فارس” ارائه کرد و در نهایت اولین پرونده ایران در چهل‌ودومین اجلاس کمیته میراث جهانی در فهرست آثار جهانی یونسکو به ثبت رسید.

 محور باستانی ساسانی، بیست‌و‌سومین اثر ایرانی میراث جهانی یونسکو

پرونده محور باستانی ساسانی فارس که طی ۳ سال کار پژوهشی و مطالعه و با همکاری باستان‌شناسان، فیلمبرداران، مستندسازان و محققان  انجام شده است، از فیروزآباد شروع شده و تا بیشابور و سروستان در استان فارس ادامه دارد. این آثار ثبت شده که در برگیرنده ۸ منطقه تاریخی است، شامل مجموعه‌ای وسیع مانند کاخ، شهر و غار است. این آثار شامل شهر باستانی بیشاپور ، غار شاپور ، کاخ ساسانی سروستان ، شهر باستانی گور فیروزآباد ، کاخ اردشیر بابکان ، قلعه‌دختر ، نقش برجسته دیهیم‌گذاری و نقش برجسته پیروزی اردشیر بر اردوان می‌شود. هر چند برخی باستان‌شناسان معتقد بودند که هر کدام از این سه محوطه‌ تاریخی یعنی شهر گور، سروستان و قلعه‌دختر جداگانه ظرفیت ثبت در فهرست میراث جهانی را دارند و به همین دلیل از سال ۱۳۸۷ هر کدام را در قالب یک پرونده‌ جداگانه در فهرست موقت یونسکو ثبت کردند، اما سال گذشته و هم‌زمان با ارسال و پرونده‌ «محور ساسانی فیروزآباد» یک نامه‌ اصلاحیه نیز به یونسکو ارسال کرده و اعلام کردند تمایل دارند تا هر سه محوطه را در قالب یک پرونده‌ کلی در یونسکو به ثبت برسانند. البته معاونت میراث فرهنگی این سه محوطه‌ تاریخی را در قالب یک پهنه و نه پرونده‌ای زنجیره‌ای برای ثبت جهانی معرفی کرده است. با این وجود براساس آن‌چه که سایت میراث جهانی یونسکو قبل از آغاز اجلاس اعلام کرده بود «پیشنهاد ایکوموس در مقابل نام پرونده “منظر باستان‌شناسی فیرزوآباد در استان فارس” به‌عنوان پیشنهاد قابل طرح مجدد در اجلاس دو سال بعد ثبت شده است. ثبت این اثر سندی برای مدیریت، نظارت و بررسی بهتر این منطقه است. طالبیان، معاون میراث فرهنگی سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری پیش از این اعلام کرده بود، به‌دلیل گستردگی حوزه ثبت و پیچیدگی‌های متعدد، به‌ویژه تعهدات سازمان میراث فرهنگی در زمینه تملک عرصه‌های آثار تاریخی ”شهر گور فیروزآباد“، سنگینی و حجم گسترده آثار محور ساسانی در ”کاخ اردشیر“، ” قلعه دختر” و نقش برجسته‌های ساسانی فیروزآباد، شهر تاریخی ”بیشاپور“، ”تنگ چوگان” و ”سروستان“، دفاع و مذاکره برای ثبت این پرونده سنگین‌تر و پیچیده‌تر از ادوار گذشته است.