– راهبرد میانمدت یونسکو در سالهای ۲۰۱۴ تا ۲۰۲۱ در بخش ارتباطات و اطلاعات
هدف راهبردی: ارتقاء آزادی بیان، توسعه رسانهها و گسترش دسترسی به اطلاعات و دانش
– با افزایش مهار قدرت دانش و علوم از طریق جریان آزاد ارتباطات و آزادی اطلاعرسانی، یونسکو به دنبال تسهیل روند توسعه جوامع معرفتی است که منصفانه، فراگیر، باز و مشارکتی باشد. این جوامع (معرفتی) به ارزشهای اعلامشده در اساسنامه یونسکو متعهد و بر مبنای چهار اصل اساسی زیر ایجاد شده است:
ترویج آزادی بیان در رسانههای سنتی/ معاصر و همچنین رسانههای نوین از جمله اینترنت
دسترسی به آموزش کیفی برای همه
احترام به تنوع زبانی و فرهنگی
دسترسی همگانی به اطلاعات و دانش بهویژه در عرصه عمومی
– یونسکو همچنان نقش رهبری خود را در سطح جهانی در جهت گسترش و ارتقاء آزادی بیان، آزادی مطبوعات، توسعه رسانهها و دسترسی جهانی به اطلاعات و دانش بهمنظور ا یجاد جوامع معرفتی فراگیر ایفا خواهد کرد.
– مفهوم «جوامع معرفتی» بهنحوی که یونسکو تعریف کرده و در اجلاس جهانی سران درباره جامعه اطلاعاتی (WSIS) مورد پذیرش قرار گرفته، در بحثهای مرتبط با راه-های دستیابی به توسعه پایدار، از اهمیت خاصی برخوردار شده است. پیشرفتها و تحولات فنی، شرایط بیسابقهای را در زمینه تولید، مبادله و استفاده از اطلاعات ایجاد کرده است. جریان آزاد اطلاعات و عقاید، به لطف دسترسی بیشتر به فناوریهای نوین و بهکارگیری روزافزون این فن آوریها، مدیریت دموکراتیک جوامع را تقویت کرده و باعث ارتقاء حقوق بشر شده و فرایندهای اجتماعی و سیاسی جوامع را مشارکتیتر، فراگیرتر و پاسخگوتر کرده و در نهایت باعث ارتقاء فرهنگ صلح و گفتگو شده است.
– بر اساس کلیه معاهدههای بینالمللی حقوق بشر، جریان آزادِ اطلاعات نیازمند تأمین حق آزادی بیان و سایر حقوق منتج از آن از جمله آزادی اطلاعرسانی و آزادی مطبوعات است. برای ایجاد جوامع دانشبنیان باید مدیریت دموکراتیک و مردمسالار کشورها را تقویت و تحکیم کرد. در تمامی نظامهای رسانهای، تلاشهای جدی باید در جهت ارتقاء و توسعه رسانهها صورت پذیرد و این امر شامل حمایت و پشتیبانی از نهادهای رسانهای و ظرفیتسازی و تقویت مهارتها و توانمندی روزنامهنگاران است. این فضا و چارچوب، لازمه ایجاد رسانههای قوی، فعال، مسئول و مشارکتجو است؛ رسانههایی که در آن زنان و مردان بهویژه در کشورهایی که به تازگی از مخاصمات نظامی خارج شدهاند و یا شرایط پس از بلایای طبیعی را تجربه می کنند و یا در کشورهای در حالگذارند، بتوانند اطلاعات را برای تصمیمگیری تولید و منتشر کنند. یونسکو از تلاشهای کشورهای عضو بهویژه کشورهای افریقایی، کشورهای کمتر توسعهیافته و کشورهای کوچک جزیرهای در حال توسعه برای ایجاد محیط و فضای رسانهای پویا و خلاق حمایت خواهد کرد.
– با توجه به اینکه کثرتگرایی در رسانهها یکی از راهها و محورهای اساسی تقویت و تحکیم مدیریت دموکراتیک جوامع است و جریان آزاد اطلاعات را نیز تسهیل میکند، یونسکو تلاش خواهد کرد تا معضل عدم کثرتگرایی در مالکیت رسانهها (تمرکز مالکیت در دست عدهای محدود) و یا مشارکت و حضور ناکافی زنان به عنوان شاغل و فعال رسانهای و همچنین در پستهای مدیریتی در رسانههای محلی و یا در رسانههای عمومی برطرف شود. این تلاشها با طرحها و برنامههایی در جهت تقویت ارتقاء مهارت شهروندان در زمینه سواد اطلاعاتی و رسانهای تکمیل خواهد شد.
– ظرفیت دموکراتیک یک نظام رسانهایِ مستقل، به وجود یک نظام خودگران موثر و رعایت قواعد اخلاق حرفهای روزنامهنگاری، چه در فضای مجازی و چه خارج از آن بستگی دارد. وجود نهادها و سازمانهای قوی رسانهای و برنامههای آموزشیِ بهروز و مؤثر در حوزه روزنامهنگاری از عوامل اصلی استقلال رسانهها به شمار می آید، به همان ترتیب که پایداری اقتصادی رسانهها نقش موثری در استقلال دارد. ادامه کار رسانهها را میباید از طریق توسعه رسانهها و اتکای آنان به دانش و علوم تداوم بخشید. تجربه و تخصص یونسکو در زمینههای مختلف که مرتبط با استقلال رسانههاست به توسعه ابعاد مختلف آزادی مطبوعات کمک خواهد کرد.
– تلاشهای بینالمللی در جهت گسترش آزادی رسانهها میباید از طریق اقدامهایی در جهت بهبود امنیت روزنامهنگاران تکمیل شود. تهدید علیه روزنامهنگاران به اشکال مختلف فیزیکی، اقتصادی و یا تهدید در فضای مجازی در حقیقت قلب آزادی مطبوعات را نشانه رفته است. سازمان ملل متحد با درک اهمیت این مسئله و بهروز بودن آن، برنامه عملی برای تأمین امنیت روزنامهنگاران و مقابله با عدم تعقیب قضایی جرایم ارتکابی علیه آنان را که توسط یونسکو تهیه و تدوین شده بود تصویب کرد. این برنامه عمل، چارچوب کلی همکاریها بین مقامهای ذیصلاح دولتی، سازمانهای مختلف ملی و بینالمللی، جامعه مدنی و رسانهها را مشخص کرده و هدف اصلی آن بهبود امنیت روزنامهنگاران و مقابله با عدم رسیدگی قضایی به جرایم علیه آنان است. وظیفه اصلیِ برقراری هماهنگی میان تلاشهای سازمانهای تخصصی وابسته به سازمان ملل در چارچوب این برنامه عمل، به یونسکو محول شده است و این سازمان همچنین وظیفه ارتقاء و پیشرفت عملی و اجرای این برنامه را با همکاری همه طرفهای ذینفع و مرتبط، چه در چارچوب سازمان ملل و چه خارج از این چارچوب برعهده دارد.
– فنآوریهای اطلاعاتی و ارتباطی به عوامل اصلی دستیابی به اهداف توسعه مورد توافق بینالمللی تبدیل شده است. کشورها و شهروندان آنها از منافع این فناوریها که باعث ازدیاد فرصتهای دگرگونیشده است، بیش از پیش بهرهمند می شوند. پایگاههای اطلاعاتی، فرصتهای آموزشیِ با کیفیتتری را در اختیار دانشآموزان و معلمان و افرادی که در مناطق دورافتاده جهان زندگی میکنند قرار داده است. فنآوریهای اطلاعاتی و ارتباطی، امکان دسترسی باز و نامحدود به تحقیقات علمی را برای پژوهشگران جوان فراهم کرده است. این فنآوریها، فرصتهای بیسابقهای را برای بهبود اشاعه آموزش و ارتقا توانمندیهای معلمان در اختیار آنها قرار می دهد. سرانجام، فنآوریهای ارتباطی و اطلاعاتی ابزارهای لازم را در اختیار همه شهروندان، زن و مرد و نیز کسانی که با معلولیت زندگی میکنند، قرار می دهد تا از توسعه و گسترش علوم بهرهمند شوند.
– بعضی از مسائل همچون آزادی بیان، جنبهها و ابعاد اخلاقی جامعه اطلاعاتی، تنوع زبانی در فضای مجازی و تبدیل شکاف دیجیتال به فراگیری دیجیتال هنوز لاینحل باقی مانده است. بنابراین یونسکو به همه طرفهای ذینفع بهویژه کشورهای عضو کمک خواهد کرد تا تلاشهای خود را در جهت دستیابی به تفاهم در اینگونه مسائل افزایش دهند.
– یونسکو در تلاشهای خود برای حمایت از ایجاد جوامع معرفتی از رویکردی راهبردی و استراتژیک بهره میگیرد. رویکرد یونسکو این است که به کشورهای عضو در جهت بهرهبرداری از فرصتهای بهکارگیری روزافزون ICT و جریان دادهها و اطلاعات کمک کند و به حلِ مسائل مرتبط با جامعه اطلاعاتی یاری رساند. در این چارچوب، یونسکو همچنان به تلاشهای خود در جهت تبادلنظر و بررسی چالشهای سیاسی، اخلاقی و اجتماعی جوامع معرفتی پایدار و فراگیر ادامه خواهد داد. سازمان بهویژه به دنبال آن است که محتوای فضای مجازی، فنآوریها و رویهها جهانی و همگانی باشد و این امر بر اساس قواعد و استانداردهای فنیِ باز و مجوزهای باز که امکان مشارکت و تبادل آزاد و قانونی اطلاعات و گردآوری اطلاعات را از گروههای اجتماعی فراهم میکند، امکانپذیر است تا همکاریها و نوآوریها در سطح محلی، ملی و بینالمللی مؤثر و پایدار باشد.
– با وجود این، فقط زمانی پتانسیل بالقوه ICT به فعل در میآید و تحقق میپذیرد که همه شهروندان در استفاده از فنآوریها در زندگی روزمره مهارت داشته باشند. به همین دلیل، یونسکو تلاش خواهد کرد تا یادگیری مورد توجه قرار بگیرد و در مرکز جوامع معرفتی باشد: از یک سو، فنآوریهای اطلاعاتی و ارتباطی ابزاریاند که به کشورها اجازه میدهند تا بخش عظیمی از علاقهمندان به یادگیری را در تمامی سنین تحت پوشش قرار دهند و از سوی دیگر میباید به تمامی شهروندان بهویژه زنان و مردان جوان کمک کرد تا فنآوریها را درک کنند تا به این طریق بتوانند در تحقق توسعه پایدار، مشارکتی خلاق داشته باشند.
– در این خصوص، اینترنت از جایگاه ویژهای برخوردار است و یونسکو همچنین چندزبانی و احترام به تنوع فرهنگی در فضای مجازی را مورد تشویق و حمایت قرار خواهد داد.
– فراگیر و منصفانهبودن در رأس اهداف و برنامههای یونسکو قرار داد. سازمان به تلاش-های خود برای گسترش همکاریهای بینالمللی و مشارکت همهجانبه برای “ایجاد جامعه اطلاعاتی برای همه” ادامه خواهد داد. یونسکو همچنین به راهنماییکردن کشورهای عضو در زمینه سیاستگذاریهای عالی در حوزه فنآوریهای اطلاعاتی و ارتباطی ادامه می دهد و در این ارتباط کشورهای عضو را در زمینه دسترسی به دانش برای رویارویی با چالشهای ناشی از تحولات سریع فنآوریهای اطلاعاتی و ارتباطی و همچنین چالشهای به وجودآمده از کاربرد این فنآوریها یاری می رساند. در ضمن یونسکو کمکهای فنی و مشورتی خود را در زمینه ابعاد اجتماعی، دموکراتیک و فرهنگی جوامع دانشمحور ارائه خواهد داد.
– مناسب و ضروری است که نه تنها از دانش در جهت توسعه اقتصادی و اجتماعی بهرهمند شویم بلکه آن را برای نسلهای بعدی نیز حفظ و نگهداری کنیم. میراث مستند و مجموعههای اسنادی باارزش به دلیل حوادث طبیعی، کهنگی، نامناسببودن تأسیسات حفظ و نگهداری اسناد برای همیشه در معرض خطر نابودیاند. بنابراین یونسکو به تلاشهای خود در جهت حفاظت از میراث مستند بهویژه به شکل دیجیتالی-کردن اسناد ادامه خواهد داد.
ترجمه: دکتر فرهاد اعتمادی
مدیر گروه ارتباطات