گزارش نهایی بزرگداشت روز بین المللی دسترسی جهانی به اطلاعات ۱۱ مهر ماه ۱۳۹۵ تهران، دفتر مطالعات و برنامهریزی رسانهها
به دنبال تعیین روز ۲۸ سپتامبر (۷ مهرماه) به عنوان روز بینالمللی دسترسی همگانی به اطلاعات توسط کنفرانس عمومی یونسکو در نوامبر ۲۰۱۵، اولین مراسم بزرگداشت این روز جهانی از سوی کمیسیون ملی یونسکو با همکاری دفتر مطالعات و برنامهریزی رسانههای وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و دفتر منطقهای یونسکو در تهران در تاریخ ۱۱ مهرماه سال ۱۳۹۵ در دفتر مطالعات و برنامهریزی رسانهها با حضور اساتید و دانشجویان رشتههای ارتباطات، مسئولین و کارشناسان فناوری نوین اطلاعاتی و ارتباطی و اصحاب رسانه برگزار گردید.
این نشست که با خوش آمد گویی خانم دکتر گیتی علی آبادی رئیس دفتر مطالعات رسانه ها و ابراز خوشحالی ایشان از میزبانی اولین مراسم بزرگداشت این روز جهانی آغاز گردید با سخنان خانم استر لاروش رئیس دفتر منطقهای یونسکو در تهران ادامه یافت ایشان با اشاره به پیام خانم ایرینا بوکووا به مناسبت چنین روزی، نیاز انسان به دانش و اطلاعات را از جمله حقوق مسلم بشر دانستند که لازمه تحقق اهداف هزاره و دستورکار توسعه پایدار ۲۰۳۰ و عامل ترویج حقوق بشر وکرامت انسانی ،ریشه کنی فقر و ساختن جوامع دانشبنیان فراگیر به شمار می رود.
ایشان چهار محور جوامع دانشبنیان را آزادی بیان، آزادی دسترسی به اطلاعات، تنوع فرهنگی و تحقق آموزش برای همه برشمردند و لازمه دسترسی آزاد به اطلاعات به ویژه اطلاعات علمی را وجود پایگاههای علمی آزاد و آموزش مجازی آزاد و برنامهریزی کشورها در این راستا دانستند وبا تأکید بر نقش رسانهها در زندگی روزمره انسانها به عنوان منبع تأمینکننده اطلاعات بر اهمیت ارتقا مهارتهایی چون سواد رسانهای و سواد اطلاعاتی در یاریرساندن به مردم بهویژه روزنامهنگاران در تحلیل و تشخیص اطلاعات درست از اطلاعات غلط و فراهم نمودن زمینه تصمیمگیری آگاهانه و مشارکت مردم پرداختند و داشتن نگاهی نقادانه به حجم گسترده اطلاعاتی که امروزه از طریق فنآوریهای نوین همچون گوشیهای هوشمند، شبکههای اجتماعی در دسترس اقشار مختلف بهویژه جوانان قرار میگیرد، ضروری دانستند. همچنانکه در پیام مدیرکل یونسکو ذکر شده است در دنیایی که در حال جهانیشدن است، حق دسترسی به اطلاعات میبایست هم به شکل برخط و هم در فضای خارج از اینترنت رعایت شودو در این راستا میبایست از نیروی توانمندکننده فناوریهای نوین اطلاعاتی و ارتباطی برای دستیابی به شمول اجتماعی و نوآوری بهره گرفت .خانم لاروش سخنان خودرا با اشاره به تلاشهای یونسکو در ظرفیتسازی در حوزه ICT و ترویج سواد اطلاعاتی و رسانهای از جمله برگزاری کارگاه سواد اطلاعاتی برای معلمان در تهران در سال گذشته خاتمه دادند .
سپس آقای دکترسعداله نصیری قیداری دبیرکل کمیسیون ملی یونسکو ـ ایران با اشاره به اهمیت روزهای جهانی ثبت شده در یونسکو و همسویی ۱۹۵ کشور در رسیدن به یک نگاه مشترک و برجسته دانستن آن موضوع به نقش اطلاعات به عنوان وجه تمایز انسان و سایر موجودات در ایجاد دانش و نوآوری پرداختند.
ایشان اظهار داشتند بحث پرداختن به دسترسی آزاد به اطلاعات یکی از وظایف اساسنامهای یونسکو است که کشورها را موظف به تسهیل و گسترش دسترسی به اطلاعات ،آزادی بیان و عقاید میسازد و برای عملیاتی کردن این وظایف راهکارهایی از جمله اختصاص یک روز به عنوان روز جهانی دسترسی به اطلاعات اتخاذ شده است.
ایشان همچنین اظهار داشتند یکی از وظایف همه کشورها عمل به اجرای برنامه توسعه پایدار ۲۰۳۰ مصوب سی و هفتمین کنفرانس عمومی یونسکو است که هدف شانزدهم آن ترویج جوامع فراگیر و صلح جو است که دسترسی آزاد به اطلاعات و حمایت از آزادیهای اساسی و بنیادین چون آزادی بیان بر اساس قوانین داخل کشورها و اسناد و تعهدات بینالمللی را در بر می گیرد .همچنین چهارمین هدف این برنامه به تضمین آموزش با کیفیت ،برابر و ترویج فرصت های یادگیری مادام العمر برای همه اختصاص دارد که با توجه به پذیرش این برنامه از سوی ایران ۳۱ کارگروه با حضور کارشناسان زبده در حال بررسی و تلفیق دادهها به منظور تدوین سند ملی آموزش ۲۰۳۰ هستند.
ایشان در خاتمه تسهیل در امر دسترسی به آزادی اطلاعات را در گرو تدوین و اجرای قوانین ملی کارآمد و فراهم نمودن زیرساختها و ابزارهای مناسب فضای مجازی دانستند.
بخش بعدی نشست به برگزاری میزگردی با حضور دکتر حسین انتظامی، معاون امور مطبوعاتی و اطلاعرسانی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، دکتر محمد مهدی فرقانی رئیس دانشکده علوم ارتباطات دانشگاه علامه طباطبایی، دکترمحدثه محبحسینی مدیر گروه آموزش کمیسیون ملی یونسکو ـ ایران، دکتر حسن نمکدوست روزنامه نگار، دکتر حسن محمودی مشاور سازمان فناوری اطلاعات ایران اختصاص داشت.
اولین سخنران این میزگرد دکتر حسین انتظامی معاون امور مطبوعاتی وزارت ارشاد اجرای قانون دسترسی آزاد به اطلاعات در ایران را باعث توسعه سرمایه اجتماعی، ثروت و امنیت ملی و انسجام اجتماعی دانست و اظهار داشت: قانون دسترسی آزاد به اطلاعات که یکی از مهمترین ابزارهای روزنامهنگاری است دارای سه آییننامه است. آییننامه ماده ۸ درباره نحوه دسترسی و درخواست اطلاعات، آیین نامه ماده ۱۸ در خصوص تشکیل کمیسیون های مربوط به اجرای قانون و آییننامه سوم آیین نامه کلی قانون است.
این قانون به دلیل اهمیتی که داراست جزء معدود قوانینی است که باید گزارش سالیانه آن ارائه گردد. ایشان معذورات اجرایی شدن این قانون را در حوزه فرهنگی باور مردم و نگاه به اطلاعات به مثابه ابزار قدرت و در دیگر حوزهها ساخت دیوانی کشور و نبود زیرساختهای لازم برشمردند و لازمه اجرای کامل این قانون را منوط به آموزش مدیران، کارمندان و مردم دانسته و در جهت اثبات اراده دولت در اجرای این قانون ،قرار دادن مکاتبات اداری معاونت مطبوعاتی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی بر روی سایت رسمی این نهاد را اعلام کردند.
سخنران بعدی دکتر محمد مهدی فرقانی رئیس دانشکده علوم ارتباطات دانشگاه علامه طباطبایی بود که با تقدیر از تلاشهای چند دهه اخیر یونسکو برای پیشبرد دسترسی آزاد به اطلاعات و مباحث جامعه اطلاعاتی و سپس جامعه دانشبنیان بهخصوص با رونق گرفتن اینترنت و تلفنهای هوشمند خواستار نگاه واقعبینانهتری به این فرآیند شدند زیرا هنوز سانسور خبر و منابع اطلاعاتی در غرب و محدودیت دسترسی به همه نوع اطلاعات به ویژه دانش علمی برای برخی از کشورها مانند ایران وجود داد و حق دسترسی برای همه شهروندان جهانی محقق نشده و در حد شعار باقی مانده است.
ایشان اظهار داشتند آزادی بیان و ابراز عقاید بسیار مهمتر از دسترسی به اطلاعات است و اگر قبول داریم توده آگاه پشتیبان دولتها هستند پس باید زمینه لازم فراهم شود تا اطلاعات به دانش تبدیل و در فرهنگ عمومی جریان پیدا کند تا مردم با بیان نقد جهت سالمسازی دولت و مشارکت بیشتر و پرسشگری جامعه را به سمت پویایی پیش ببرند و این مهم را نیازمند فعالیتهای بیشتر نهادهای متولی و کمیسیون ملی یونسکو در فرایندهای تدوین قوانین جامعتر دانستند زیرا از منظر ایشان قانون مورد تأکید معاونت امور مطبوعاتی موجود در ایران کمک چندانی در چرخش اطلاعات به رسانهها و روزنامهنگاران و تحقق حقوق شهروندی نمیکند و دسترسی آزادانه به منابع خبر و انتشار آزاد اطلاعات را تضمین نمیکند.
سپس دکتر محدثه محب حسینی رئیس گروه آموزش کمیسیون ملی یونسکو -ایران سخنرانی خود را تحت عنوان دسترسی آزاد به منابع علمی و آموزشی ارائه نمودند. ایشان با اشاره به اسناد حقوقی بین المللی همچون ماده ۲۶ اعلامیه جهانی حقوق بشر و کنوانسیون مبارزه با تبعیض در آموزش یونسکو ،دسترسی برابر به اطلاعات را به عنوان ابزار اصلی تحقق حق آموزش و آموزش را به عنوان کالایی عمومی و وسیله اصلی توانمندسازی زنان معرفی نمودند که برای تحقق آن کشورها باید دسترسی جهانی و برابر به یادگیری و آموزش با کیفیت، فراگیر و منصفانه را بهصورت رایگان و اجباری امکانپذیر کنند.
ایشان با اشاره به تفاوت در نیازهای جدید بشر در هزاره سوم برخی از آنان را همانند نیاز به اطلاعات، نیاز به زندگی مجازی، نیاز به ارتقای علمی، نیز به مدارس هوشمند، نیاز به شبکههای اجتماعی و… برشمردندو ضمن بیان تعاریف یونسکو از آموزش و یادگیری به چگونگی شکلگیری مهارت عالیتر در اندیشیدن و گذار از مرحله داده (Data) به اطلاعات Information) (و سپس دانش Knowledge) ( وسرانجام خرد (wisdom)اشاره کردند.
ایشان سپس به معرفی منابع آموزش باز ( Open Educational Resources)بهعنوان ابزار اصلی برای دسترسی به فرصتهای یادگیری مادامالعمر با تعریف یادگیری مادام العمر از دیدگاه یونسکو و جنبههای آموزشی و دیجیتالی آن و پیشینه آن از سال ۲۰۰۲ در یونسکو و برگزاری کنگره جهانی منابع آموزشی باز در سال ۲۰۱۲ و بیانیه پاریس پرداختندو اظهار داشتند در دسترس بودن مواد مرتبط و با کیفیت یادگیری، هزینههای دسترسی به مواد چاپی را کاهش میدهد و مشارکت فعالانه دانشآموزان و دانشجویان از طریق تولید اطلاعات را بهدنبال خواهد داشت و با ظرفیت سازی و تقویت توسعه راهبردها و سیاستهای مربوط به منابع آموزش باز (OER)زمینه توسعه مداوم مواد با کیفیت یادگیری فراهم خواهد شد و در همین راستا شورای اجرایی یونسکو از مدیرکل یونسکو انجام یک مطالعه مقدماتی در مورد جنبههای حقوقی و فنی تدوین یک ابزار معیارگذاری در مورد منابع آموزشی باز را درخواست نموده تا زمینه تدوین سندی مورد اجماع بینالمللی و استاندارد ساز منابع آموزشی باز فراهم گردد. ایشان قسمت پایانی سخنان خود را به یادگیری مادامالعمر :ضرورت هزاره سوم ، تعریف و ویژگیها و ارکان آن از دیدگاه یونسکو اختصاص دادند.
در بخشی از این نشست آقای دکتر محمد محمودی مشاور سازمان فناوری اطلاعات نیز اقدامات وزارت فناوری اطلاعات و ارتباطات بهویژه سازمان فناوری اطلاعات در حوزه گسترش و تسهیل دسترسی به اطلاعات به ویژه برای افراد دارای معلولیت و کم توان را تشریح کردند .ایشان با اشاره به تشکیل شورای مشورتی دسترسی الکترونیکی و تأکید این شورا در ایجاد زیرساختهای لازم برای تسهیل دسترسی کم توانان و استفاده از ICT در این راستا به نقش هماهنگکننده سازمان فناوری اطلاعات در طراحی، پیادهسازی طرحهای جدید، بکارگیری ابزار زبانی و ساختارهای IT و اجرای پروژههای مرتبط با همکاری شهرداری، بهزیستی اشاره کردند و همچنین اظهار داشتند در راستای اجرا ماده ۱۳ تصویب نامه هیأت دولت در توسعه دسترسی مناطق محروم تلاش شده است تا افراد کم توان و معلول نیز تحت پوشش قرار گیرند و همانگونه که با توسعه دفاتر پستی و مخابرات روستایی خدماترسانی به افراد محروم افزایش یافته با مناسبسازی دیدارگاههای مجازی، تدوین استانداردها در فضای وب و بکارگیری هرچه بیشتر ICT، دسترسی افراد کم توان نیز تسهیل گردد.
دکتر محمودی در جهت تسهیل و گسترش دسترسی افراد معلول و کم توان پیشنادات ذیل را ارائه نمودند:
۱ـ طراحی نشانه ویژه جهت اعطا به سایت ها و ساختمانهایی که جهت استفاده معلولین مناسبسازی شده اند.
۲ـ حمایت از سازمانهای غیردولتی و نهادهایی که در جهت توانمندسازی جامعه هدف تلاش میکنند (توانمندسازی توانمندسازان)
آخرین سخنران این نشست ،آقای دکتر حسین نمکدوست روزنامه نگار، با اشاره به دو سطح در دسترسی به اطلاعات یعنی دسترسی به اطلاعات عام یعنی دانش و اطلاعات خاص یعنی اطلاعاتی که در نزد حکومتهاست اظهار داشتند دسترسی آزاد به اطلاعات حق همه شهروندان است ولی این روزنامهنگاران هستندکه برای اعمال وظایف حرفهایشان نیازمند به اطلاعاتی هستند که هردو سطح را دربرمیگیرد. ایشان با مرور تاریخچه تصویب قانون دسترسی آزاد به اطلاعات از سوی مجلس شورای اسلامی و تصویب آن در سال ۱۳۸۸،از عدم توجه روزنامهنگاران به این قانون مهم ابراز نگرانی کرده و خاطرنشان ساختند که در۲۵۰ سال پیش در پی مطالبات روزنامهنگاران سوئدی قانون مطبوعات کشور سوئد درسال ۱۷۶۶ دسترسی روزنامهنگاران را نه تنها به اطلاعات عام بلکه اطلاعات محفوظ نزد دولتها را به رسمیت شناخت .لذا در ایران نیز بازبینی قانون دسترسی به اطلاعات و وسیع کردن حیطه آزادی خبرنگاران در دسترسی به منابع خبری و انتشار آزادانه اطلاعات در این قانون، منوط به تلاش بیشتر روزنامه نگاران و حقوق دانان است.
این نشست با جمع بندی خانم دکتر گیتا علی آبادی از مباحث و ابراز اشتیاق مرکز از برگزاری نشستهای مرتبط وابراز امیدواری از تداوم این نشستها خاتمه یافت .
تهیه و تدوین : اکرم رحیمی