گزارش کارگاه آموزشی کودکان بازمانده از تحصیل با همکاری کمیسیون ملی یونسکو- ایران -۶ شهریور ۹۶

کارگاه آموزشی کودکان بازمانده از تحصیل، از روز دوشنبه، ۶ شهریور ۹۶ با همکاری کمیسیون ملی یونسکو- ایران، دفتر نمایندگی یونیسف در ایران، دفتر منطقه ای یونسکو در تهران و وزارت آموزش و پرورش جمهوری اسلامی ایران در هتل پارسیان اوین برگزار شد.
این نشست با حضور دکتر سعدالله نصیری قیداری، دبیرکل کمیسیون ملی یونسکو- ایران، دکتر سید علی حسینی، معاون امور بین الملل مرکز امور بین الملل و مدارس خارج از کشور وزارت آموزش و پرورش، دکتر ویل پارکس، نماینده یونیسف در ایران، استر لاروش، مدیر و نماینده دفتر منطقه‌ای یونسکو در تهران، دینا کرساتی، مشاور دفتر منطقه‌ای یونیسف (منطقه خاورمیانه و شمال آفریقا در اَمّان)، دکتر علی اللهیار ترکمن، ریاست امور آموزش و پرورش عمومی و فنی حرفه‌ای سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی، دکتر محدثه محب حسینی، مدیر گروه آموزش کمیسیون ملی و دکتر ابوالفضل سعیدی، مشاور علمی سازمان آموزش و پرورش کودکان استثنایی وزارت آموزش و پرورش برگزار شد.
بحران‌ها، جنگ، خشونت و بلایای طبیعی، موانعی بر سر راه تحصیل کودکان
در این جلسه پس از تلاوت کلام الله مجید و پخش سرود جمهوری اسلامی ایران، نماینده یونیسف در ایران آماری از کودکان بازمانده از تحصیل ارائه کرد و گفت: طبق آخرین آمار، در جهان ۲۶۳ میلیون نفر کودک ۶ تا ۱۷ سال داریم که از تحصیل بازمانده‌اند که از این تعداد، ۶۱ میلیون نفر آن‌ها در دوره ابتدایی قرار می‌گیرند، ۶۰ میلیون نفر از آن‌ها بین سن ۱۲ تا ۱۵ یعنی دوره متوسطه اول قرار دارند و ۱۴۲ میلیون نفرشان کودکان بین ۱۵ تا ۱۷ ساله یعنی دوره متوسطه دوم هستند. پارکس ادامه داد: با توجه به این آمار در ابتدا باید به این مسئله توجه شود که اساساً کودکان بازمانده از تحصیل چه کسانی هستند، که در این مورد تعاریف متعددی وجود دارد؛ اما به‌طور کلی باید گفت که این کودکان از آسیب‌پذیرترین اقشار جامعه هستند که گاهی بحران‌ها، جنگ، خشونت و بلایای طبیعی، تحصیل و آموزش آن‌ها را دچار اختلال می‌کند. از این‌رو می‌توان گفت درصد بسیاری از این کودکان در کشورهای بحران‌زده زندگی می‌کنند. وی در خاتمه گفت: این کارگاه نیز جهت شناسایی این موانع آموزشی تشکیل شده است تا بتوان به این وسیله در جهت مرتفع کردن دلایل محرومیت این کودکان برآمد.
ICT ، نقطه عطفی در آموزش
مدیر و نماینده دفتر منطقه‌ای یونسکو در تهران نیز با تأکید بر این موضوع که در حال حاضر ۶۱ میلیون نفر کودک بین ۶ تا ۱۱ ساله از حق تحصیل محروم هستند، گفت: خوشبختانه این آمار رو به کاهش است، اما باید به این نکته توجه کرد که از این تعداد کودک، یک چهارم‌شان به دلایل متعدد هرگز به مدرسه نمی‌روند. برای همین یونسکو همواره درصدد بوده است تا فرصت آموزش مادام‌العمر را برای همه فراهم کند.
در آموزش همچنین لاروش فن‌آوری‌های نوین، به‌ویژه تلفن همراه را در دنیای امروز، به‌دلیل کم‌هزینه بودن، نقطه عطفی جهت تحصیل کودکان بازمانده از تحصیل دانست و اضافه کرد: به‌طور کلی کاربردICT در آموزش (تعلیم، یادگیری و آموزش الکترونیکی)، مهارتی نوظهور است که می‌تواند تأثیر چشمگیری در رفع این مشکل داشته باشد.
پس از سخنرانی لاروش، دبیرکل کمیسیون ملی ضمن خیر مقدم به میهمانان و مدرسان خارجی به‌ویژه یونسکو و یونیسف و نماینده وزارت آموزش رومانی، مشاور دفتر منطقه‌ای یونیسف (منطقه خاورمیانه و شمال آفریقا در اَمّان) و همچنین کارشناسان و نمایندگان سازمان‌ها و وزارتخانه‌ها، از سازمان برنامه و بودجه، مرکز آمار ایران و سازمان آموزش فنی و حرفه‌ای کشور که در برگزاری این کارگاه همکاری کردند، قدردانی کرد. وی در ادامه از حضور سازمان‌های غیردولتی و سمن‌ها (مجمع خیرین مدرسه‌ساز، جمعیت امداد دانشجویی امام علی، مجتمع صبح رویش و جامعه یاوری فرهنگی) که دعوت کمیسیون را برای شرکت در این برنامه پذیرفتند، نیز تشکر کرد.
تأکید سند تحول بنیادین آموزش و پرورش و نقشه جامع علمی کشور بر اهمیت آموزش
نصیری افزود: کودکان بازمانده از تحصیل، معضلی است که با وجود اهمیت حیاتی، کمتر مورد توجه سیاست‌گذاران و برنامه‌ریزان کشور قرار گرفته است. تأکید آموزه های قرآنی و احادیث دین مبین اسلام و نیز اسناد کلان بالادستی کشور از جمله سند تحول بنیادین آموزش و پرورش و نقشه جامع علمی کشور و نیز برنامه ششم توسعه بر کسب دانش و نیز ترکیب جمعیتی جوان کشور، جایگاه و اهمیت آموزش و ارتقای کیفی نیروهای آینده‌ساز را به‌خوبی خاطرنشان می‌کند.
وی ضمن تأکید بر این موضوع که بازمانده از تحصیل به افراد بین ۶ تا ۱۷ سال گفته می‌شود که یا هرگز به مدرسه نرفته‌اند یا پس از گذراندن چند سال تحصیلی مدرسه را ترک کرده‌اند، گفت: این کودکان را می‌توان به سه دسته بزرگ تقسیم کرد؛ کودکانی که شناسنامه ندارند، بچه هایی که به خاطر فقر خانواده از تحصیل بازمانده‌اند و یا دخترهایی که به خاطر ازدواج زودهنگام دیگر به مدرسه نمی‌روند.
نصیری ادامه داد: بازماندگی و محرومیت از تحصیل چند میلیون کودک و نوجوان، نوعی آسیب جدی اجتماعی و اقتصادی تلقی می‌شود که علاوه بر اینکه کودکان را از دستیابی به آینده‌ای سالم محروم می‌کند، در بلندمدت نیز آسیب‌ها و ناهنجاری‌های اجتماعی بسیاری را به جامعه تحمیل خواهد کرد. از سوی دیگر نباید فراموش کرد که کودکان بازمانده از تحصیل به حاشیه جامعه سوق داده می‌شوند و به کودکان کار، کودکان خیابان، کودکانی در معرض جرم، جنایت و اعتیاد تبدیل می‌شوند.
دسترسی به آموزش؛ اولین اقدام در ارتباط با کودکان بازمانده از تحصیل
وی در ادامه صحبت‌های خود به این آمار اشاره کرد: طی سال‌های ۲۰۱۴- ۲۰۰۸ نرخ تکمیل تحصیلات ابتدایی در کشورهای دارای درآمد متوسط بالای ۹۲ درصد بوده است و در کشورهای دارای درآمد متوسط به پایین ۸۴ درصد و در کشورهای کم‌درآمد‌‌ ۵۱ درصد بوده است. نرخ تکمیل دوره دوم متوسطه در کشورهای پُردرآمد ۸۴ درصد، در کشورهای دارای درآمد متوسطه به بالا ۴۳ درصد، در کشورهای دارای درآمد متوسطه پایین ۳۸ درصد و در کشورهای کم‌در امد ۱۳ درصد بوده است. یعنی حتی در مرفه‌ترین کشورها، تکمیل تحصیلات دوره دوم متوسطه هنوز همگانی نشده است. درکشورهای کم‌در آمد تنها یک درصد از فقیرترین دختران دوره دوم متوسطه را تکمیل می‌کنند .
روایت آماری از وضعیت کودکان محروم از تحصیل ایران به‌طور تقریبی نشان می‌دهد که احتمالا چیزی در حدود یک سوم از کودکان و نوجوانان ایرانی بین ۶ تا ۱۸ سال، در خارج از نظام رسمی آموزش و پرورش قرار داشته و به بیان دیگر «محروم از تحصیل» هستند.‏ به استناد آخرین آمار ارسالی از مرکز آمار و اطلاع رسانی آموزش و پرورش، تعداد کل کودکان بازمانده از تحصیل ۶ تا ۱۱ ساله دوره ابتدائی در سال تحصیلی ۹۶- ۹۵، ۱۶۱ هزار و ۸۶۷ نفر بوده است که از این تعداد ۸۲ هزار و ۴ نفر پسر و تعداد ۷۹ هزار و ۸۶۳ نفر آن دختر هستند. در مقطع متوسطه اول حدود ١۳درصد از کودکان ١۵ تا ١٧ساله‌ به مدرسه نمی‌روند. در دوره اول متوسطه ٣‌ درصد بازمانده از تحصیل داریم که به هیچ‌وجه در مدرسه نیستند. نرخ خالص ثبت‌نام در دوره دوم هم ٧٩,۵۶ در دختران و ٨۴.٨۵‌ درصد در پسران و میانگین کشوری ٨٢.٢۴‌ درصد است. همچنین پوشش دانش‌آموزان ١۵ تا ١٧ساله ٨٧‌ درصد است که درمدرسه هستند.
از این رو اقدام اول در ارتباط با کودکان بازمانده از تحصیل، دسترسی به آموزش است. اما نکته دیگر اثربخشی آموزش است. درواقع مهم این نیست که ما چند درصد دانش آموز را وارد مقطع دیگر می‌کنیم، بلکه مهم این است که کیفیت و سطح سواد و همچنین مهارت‌هایی که دانش آموز در پایان این مقطع کسب کرده است، مطلوب باشد.
فقر و محرومیت اقتصادی از دلایل اصلی ترک تحصیل دانش آموزان
همچنین دبیرکل کمیسیون گفت: موضوع مهم دیگر، بررسی دلایل ترک تحصیل کودکان و نوجوانان و بازماندن آن‌ها از چرخه تحصیل است. متخصصان بر این باورند که علت اصلی این محرومیت را باید در مشکلات اقتصادی و فرهنگی خانواده‌ها و شرایط اجتماعی جست. از سوی دیگر پژوهش‌های صورت گرفته در زمینه تعلیم و تربیت حاکی از این است که فقدان امکانات کافی آموزشی و ضعف نظام آموزشی نیز یکی از دلایل اصلی ترک تحصیل دانش‌آموزان در مقاطع دبستان و راهنمایی به‌شمار می‌رود. به این ترتیب فقر و محرومیت اقتصادی از دلایل اصلی ترک تحصیل دانش آموزان محسوب می شوند.
نصیری در پایان صحبت‌های خود گفت: ارائه راهکارهای سازنده برای بازگرداندن کودکان بازمانده از تحصیل به مدرسه، در درجه نخست نیازمند یک طرح همه‌جانبه و کلان ملی برای شناسایی دقیق این کودکان و نوجوانان، به ویژه داشتن آمار شفافی در این خصوص است؛ آماری که جمعیت کودکان محروم از تحصیل را به تفکیک جنسیت، شهری و روستایی و نیز به تفکیک استان‌های مختلف دراختیار سیاست‌گذاران قرار دهد تا طراحی برنامه‌های مناسب برای هر گروه از کودکان محروم از تحصیل، امکان‌پذیر شود.
استفاده از تکنولوژی فناوری در نهضت سوادآموزیبرای ریشه‌کنی بی‌سوادی
پس از صحبت‌های نصیری، حسینی، معاون امور بین الملل مرکز امور بین الملل و مدارس خارج از کشور وزارت آموزش و پرورش، گفت: به نظر می‌رسد موضوع بازماندگی از تحصیل، موضوعی تمام‌ناشدنی است. ما در برنامه آموزش برای همه Education For All، علیرغم تمامی تلاش‌ها شاهد آن بودیم که معضل عقب‌ماندگی از تحصیل همچنان در کشور ما و در دنیا وجود دارد. او افزود: جمهوری اسلامی ایران بر اساس اسناد بالادستی و به‌ویژه سند تحول بنیادین، موظف است که در کل کشور فرصت‌های آموزشی برابر ایجاد کند، به‌گونه‌ای که عدالت آموزشی را به نحو احسن اجرا کند. حسینی تأکید کرد که این فرصت نه تنها برای دانش‌آموزان ایرانی بلکه برای اتباع خارجی نیز فراهم شده است. وی همچنین اضافه کرد: جمهوری اسلامی ایران در حال حاضر بیش از ۱۰۰۰ کلاس تک دانش‌آموزی دارد که در نقاط مرزی، محروم و دوردست قرار دارند. در نهضت سوادآموزی نیز ما شاهد پیشرفت‌های خوبی در زمینه استفاده از تکنولوژی فناوری برای ریشه‌کنی بی‌سوادی و انسداد موانع آن هستیم. اما با این وجود همچنان معضل دورماندگی از تحصیل به دلایلی همچون توزیع نامناسب امکانات در کشور، چالش‌های فرهنگی (که بر اساس قومیت‌ها و زبان‌های مختلف در کشور وجود دارد)، ازدواج زودهنگام دختران، عدم ایجاد فرصت‌ها و فضاهای آموزشی مناسب، وضعیت نامطلوب مناطق فقیر و اشتغال کودکان، وجود دارد. حسینی در پایان اظهار امیدواری کرد که این کارگاه با کارشناسان، مسئولان و برنامه‌ریزان حاضر در جلسه بتواند به نتایج مطلوبی در راستای ریشه‌کنی بازماندگی از تحصیل دست پیدا کند.
دینا کرساتی، مشاور دفتر منطقه‌ای یونیسف (منطقه خاورمیانه و شمال آفریقا در اَمّان) نیز ضمن معرفی خود و تشکر از برگزارکنندگان این همایش پاورپوینتی از دلایل دورماندگی از تحصیل در سنین مختلف و روند تغییرات شمار کودکان بازمانده از تحصیل (۲۰۰۵- ۲۰۱۵) ارائه کرد و گفت: این موضوع بسیار حائز اهمیت است که ما برای حل این معضل یک چارچوب مشخصی تعریف کنیم تا بتوانیم به‌شکلی نظام‌مند این موضوع را پی‌گیری کنیم.
پیش‌دبستانی؛ دوران طلایی یادگیری
کرساتی ضمن برشمردن اهمیت آموزش در پیش‌دبستانی گفت: در ۱۳۵ کشور، دانش‌آموزان ۵ ساله که در آموزش پیش‌دبستانی شرکت کرده‌اند به‌طور قابل توجهی عملکرد بهتری دارند. چراکه ۸۵ درصد رشد مغز کودک تا سن پنج سالگی اتفاق می‌افتد. پس از آن وی آماری از کودکان در معرض خطر ترک تحصیل ارائه کرد و گفت: با این وجود که احتمال بازماندگی از تحصیل دختران ۲۵ درصد بالاتر از پسران است، اما وقتی دختران مشغول به تحصیل می‌شوند کمتر از پسران ترک تحصیل می‌کنند. پس از جمع‌بندی مشاور دفتر منطقه‌ای یونیسف، بخش اول این کارگاه با پرسش و پاسخ خاتمه پیدا کرد.
در ادامه، بهترین نمونه های ابتکار عمل در زمینه کودکان بازمانده از تحصیل در منطقه منا و وضعیت تحصیلی کودکان در چندین کشور توسط کارشناسان منطقه‌ای یونیسف ارایه شد. کارگاه با برگزاری پنل های تخصصی با موضوعات: ۱_ بهبود دسترسی: بررسی اجمالی ایران (دستاوردها و درس های آموخته شده) و ۲_ پشتیبانی همه کودکان برای یادگیری (آموزش فراگیر، کودکان دارای معلولیت)، در روز اول پایان یافت.
همچنین پنل های تخصصی با عناوین: ۱_ تأمین مالی آموزش و پرورش ۲_ کیفیت آموزش: چگونگی تأثیر کیفیت آموزش بر نگه داشت ماندگاری در مدرسه و ۳_ نقشی برای جامعه: کنشگران، گرایش های اجتماعی و ارزش ها در روز سه شنبه ادامه خواهد یافت.
“سلمه غیاثی”، مدیر روابط عمومی کمیسیون ملی یونسکو ایران