نشست زمین‌لرزه‌های مخرب فلات ایران و کاهش خطرپذیری سازه‌ها برگزار شد
به‌مناسبت هفته کاهش بلایای طبیعی پژوهشکده سوانح طبیعی و کرسی یونسکو در مدیریت بلایای طبیعی (کارگروه تخصصی مقاوم‌سازی و بازسازی سازه‌ها) با همکاری بنیاد مسکن انقلاب اسلامی و کمیته ملی علوم‌زمین و ژئوپارک کمیسیون ملی یونسکو – ایران در روزهای نوزدهم و بیستم مهر ۱۳۹۶، نشستی با موضوع “زمین‌لرزه‌های مخرب فلات ایران و کاهش خطرپذیری سازه‌ها”، برگزار کرد.
لازم به ذکر است که این نشست با سخنرانی کلیدی دکتر محمدرضا قیطان‌چی، دکتر مهین گزانی، دکتر عباس قاسمی و مهندس مرتضی جعفری در سالن ستاد مدیریت بحران شهرداری منطقه ۶ تهران برگزار شد.
محورهای همایش عبارت بودند از:
- ویژگی‌های زمین‌لرزه‌های ایران
- مدیریت کاهش خطرپذیری زلزله
- آسیب‌پذیری و عملکرد لرزه‌های سازه‌ها
- پدیده کاهندگی در حوزه دور و نزدیک و اثرات پدیده تشدید
- بررسی تغییرات آیین‌نامه‌های طراحی ساختمان‌ها در برابر زلزله
- عوامل مؤثر در تخریب بهنگام زلزله
متن سخنرانی دکتر گزانی به شرح زیر است:
خانم‌ها و آقایان
مهمانان ارجمند
و
برگزار کنندگان محترم
با سلام و آرزوی روزی خوش
در ابتدا مایلم مراتب قدردانی خود را از برگزار کنندگان محترم (کرسی یونسکو در مدیریت بلایای طبیعی، بنیاد مسکن انقلاب اسلامی، پژوهشکده سوانح طبیعی و کمیسیون ملی یونسکو- ایران) اعلام نمایم.
همان‌گونه که همگی اطلاع دارید فلات ایران در جنوب غرب آسیا قرار دارد و یکی از مناطق مرتفع و کوهستانی غرب آسیا به شمار می‌رود. مساحت فلات ایران دو میلیون و ۶۰۰ هزار کیلومتر مربع است. حدود ۲،۵۰۰ کیلومتر از غرب به شرق و حدود ۱،۵۰۰ کیلومتر از شمال به جنوب آن است. ایران امروزی ۶۳ درصد یعنی حدود دو سوم کل فلات ایران را تشکیل می‌دهد.
بقیه مناطق فلات در قرن ۱۳ هجری، با وقوع حوادثی تاریخی به تدریج از ایران جدا شده‌اند. این مناطق در حال حاضر عمدتاً به افغانستان و پاکستان تعلق دارند. مناطق غربی فلات ایران نیز در عراق است.
چرا ایران تا این حد زلزله‌خیز است؟
کشور ایران در مرز صفحات تکتونیکی اوراسیا و عربستان واقع شده است و به‌خاطر حرکتِ رو به شمالِ صفحه عربستان تحت فشار قرار دارد و همین عامل بروز زلزله‌های بسیار در ایران است. رشته‌کوه‌های البرز و زاگرس، چین‌خوردگی‌های حاصل این حرکت روی پوسته زمین هستند.
عملکرد کمیسیون ملی یونسکو – ایران
کمیسیون ملی یونسکو به کمک کمیته ملی علوم زمین خود که از اهداف تشکیل آن کمک به تقویت تحقیقات بین رشته‌ای علوم زمین و توسعه فعالیت‌های آموزشی و پژوهشی مشترک علوم زمین در سطح ملی، منطقه‌ای و بین‌المللی و همسان‌سازی فعالیت‌های علمی حوزه علوم زمین در کشور و تطبیق آن با سایر کشورهای عضو و دیگر مجامع بین‌المللی است، در جهت تعیین راهکارهای مؤثر برای رویارویی و به حداقل رساندن بلایای طبیعی در کشور تلاش می‌کند.
از سوی دیگر کرسی یونسکو در مدیریت بلایای طبیعی نیز به‌عنوان بازوی دیگر کمیسیون ملی یونسکو- ایران تاکنون فعالیت‌های شایان ذکری در زمینه پیش‌بینی احتمال زمین‌لرزه در فلات ایران و آموزش راهکار پیشگیری از بحران و نیز نحوه رویارویی با آن در هنگام بروز واقعه ارائه داده است.
یونسکو با فعالیت در زمینه‌های مختلف آموزش، علوم، علوم اجتماعی، فرهنگ و ارتباطات، نقش مؤثری در ایجاد فرهنگی جهانی برای آمادگی جهت رویارویی با بحران و نیز کاهش بلایا ایفا می‌کند و به این واسطه نقش مهم اندیشه بشری را در کاهش بلایا و مخاطرات طبیعی برجسته می‌سازد.
یونسکو نقش مهمی در تغییر دیدگاه متداول مبنی بر اقدام در شرایط پس از بروز حادثه به اقدام، پیش از بروز بحران دارد. از نظر منطقی هم کمک به کااهش بلایا و پیشگیری از آن‌ها بسیار با اهمیت‌تر از جبران خسارات است زیرا به حفظ جان انسان‌ها کمک می‌کند و از نظر اقتصادی هم مقرون به صرفه‌تر است. زیرا به بیان یونسکویی‌‌ها an ounce of prevention is better than a pound of cure که اشاره دارد به همان ضرب‌المثل معروف که “پیشگیری بهتر از درمان است”.
طی چهار دهه گذشته، دانش علمی در مورد مخاطرات طبیعی و راهکارهای فنی رویارویی با آن‌ها به میزان قابل ملاحظه‌ای گسترش یافته است. با این حال، آسیب‌پذیری از بلایای طبیعی به‌علت پیشرفت غیرپایدار، تغییر اقلیم و شرایط حاد آب‌و‌هوایی، هم از منظر دامنه و وسعت آسیب و هم از منظر اقتصادی رو به افزایش است. امروزه تعداد افرادی که در معرض خطر قرار دارند به‌ویژه در کشورهای در حال توسعه رو به افزایش است. از این رو موضوع کاهش مخاطرات بلایای طبیعی نقش بسیار مهمی در کاهش فقر دارد که از اهداف مهم سازمان ملل متحد و یونسکو می‌باشد.
نقش نوع تفکر انسانی در کاهش بلایای طبیعی بسیار مهم است. این بدان معنی است که باید بر موضوع آموزش افراد، به ویژه جوانان در مورد بلایای طبیعی و آثار آن‌ها بر نحوه زندگی بشر، کوشش بیشتری کرد؛ (در این ارتباط از کرسی یونسکو در بلایای طبیعی می‌خواهم تا آموزش‌های عمومی خود را تقویت کند و در نقاط مختلف کشور به‌ویژه نقاطی که بیشتر در معرض بروز بلایا قرارا دارند، افزایش دهد).
به منظور کاهش مخاطرات بلایایی نظیر زلزله، سونامی، طوفان، سیل، خشکسالی، رانش، لغزش و غیره لازم است تا نسبت به مخاطرات ناشی از این بلایا و نیز اقدامات پیشگیرانه و حفاظتی در مقابل بلایا به افراد در معرض خطر اطلاع‌رسانی کافی شود و مهارت‌های عملی مربوطه به آنان آموخته شود. در این صورت از میزان مرگ و میرها، تخریب‌ها و آسیب‌های ناشی از مخاطرات کاسته می‌شود.
در این راستا یونسکو نسبت به اجرایی‌سازی چارچوب عمل سندهای (۲۰۳۰-۲۰۱۵) متعهد است و فعالیت‌های خود در این حوزه را با تأکید بر موارد زیر عملی می‌سازد:
- ظرفیت‌سازی (از طریق کمک به کشورهای عضو برای ارتقای توانمندی‌های خود به‌منظور رویارویی با بلایای طبیعی از طریق برگزاری کارگاه‌های آموزشی برای کارشناسان، اجرای فعالیت‌های پژوهشی، انتشار بروشورهای اطلاعاتی، به اشتراکگذاری اطلاعات، گسترش همکاری‌های جنوب-شمال، جنوب- جنوب و …).
- سیاست‌گذاری (از طریق تسهیل زمینه برقرای ارتباط میان دانشمندان حوزه‌های مرتبط، سیاست‌گذاران و جامعه مدنی به منظور وضع قوانین و سیاست‌های پیشگیرانه مناسب).
- شبکه‌سازی (یونسکو با برقراری امکان ارتباط میان مراکز و کرسی‌های خود به تبادل هر چه مؤثرتر دانش و اطلاعات فنی روز در سطوح مختلف منطقه‌ای و بین‌المللی کمک می‌کند).
- سیستم‌های هشدار زودهنگام (یونسکو به ایجاد سیستم‌های کارآمد هشدار زودهنگام برای مقابله با انواع مختلف بلایای طبیعی کمک می‌کند).
- اقدام از طریق سایت‌های اطلاع‌رسانی (ارتقای آگاهی‌ها از طریق اطلاع‌رسانی در وب‌سایت‌های مرتبط یونسکو، مراکز درجه دو، کرسی‌ها و…).
- اقدام از طریق آموزش جواحع محلی ساکن در محوطه‌های ثبت شده یونسکو مانند ژئوپارک‌ها، ذخیره‌گاه‌های زیست‌کره، سایت‌های میراث جهانی و…
این‌ها مختصری از مجموعه اقدامات یونسکو در زمینه مدیریت بلایای طبیعی بودند که شرح جزئیات کامل آن‌ها از حوصله این جمع خارج بوده و آن را به اندیشمندان و دانشمندان حاضر واگذار می‌کنم.
مجددا از حضور همگی شما در این جمع علمی قدردانی کرده و توفیق روزافزون خدمتگزاران این مرز و بوم را از خداوند متعال خواستارم.
به امید روزی که بلایای طبیعی کمترین آسیب را به جان ملت‌ها وارد کنند.
مهین گزانی، مدیرگروه علوم کمیسیون ملی یونسکو – ایران
۱۹ مهرماه ۱۳۹۶