راهکارهای ریگا در مورد اخلاق در جامعه اطلاعاتی
ما، شرکتکنندگان در نشست جهانی کارشناسان در ریگا برای بررسی جنبههای اخلاقی جامعه اطلاعاتی که در چارچوب برنامه اطلاعات برای همه یونسکو از ۱۶ تا ۱۷ اکتبر ۲۰۱۳ در ریگا، لاتویا، برگزار شد:
با پذیرفتن اینکه فنآوریهای اطلاعاتی و ارتباطی توان بسیار بالایی را برای استقرار صلح جهانی، تحقق حقوق بشر، پیشرفت و درک متقابل از نوع واقعی آن که عناصر زیربنایی رسالت یونسکو و انسانشناسی جدید آن است، دارد،
با تعهد به اجرای کامل حقوق و آرزوهای بنیادین بشر در فضارایانه و در راستای مندرجات اعلامیه جهانی حقوق بشر، معاهده بینالمللی حقوق مدنی و سیاسی، قطعنامه شماره A/HRC/20/8 مصوب شورای حقوق بشر سازمان ملل متحد با عنوان «ترویج، حفظ و بهرهمندی از حقوق بشر» و سایر اسناد حقوقی شناخته شده جهانی،
با تأیید اینکه اعلامیه جهانی حقوق بشر، مجموعهای جهانی از ارزشها و اصول را در اختیارمان قرار میدهد که لازمه تصمیمگیریها و اقدامهای اخلاقی در جامعه اطلاعاتی است و در کنار سایر موارد شامل حق آزادی بیان، دسترسی جهانی به اطلاعات، به ویژه دسترسی به اطلاعات در حوزه عمومی، حق آموزش، حق حفظ حریم خصوصی و حق مشارکت در زندگی فرهنگی نیز میشود،
با تأیید این مطلب که پیشرفتهای تکنولوژیک مخاطراتی دارد که سبب تشدید نابرابریها، شکلگیری اشکال جدیدی از تنشها، نابرابریها و مضرات است و با تأیید اینکه اشکال و روشهای جدید تعامل و دگرگونیهای اجتماعی تشدید شده به واسطه فنآوریهای اطلاعاتی و ارتباطی بر معماری و ساختار جوامع اثرگذارند و این امر هنوز به اندازه کافی شناخته شده نیست،
با توجه به اینکه جامعه اطلاعاتی چیزی فراتر از صرفاً ساختار زیربنایی آن است و این که علاوه بر زیربنا به روابط اجتماعی نیز وابسته است. این روابط اجتماعی نیز به نوبه خود از یک سری هنجارهای رفتاری مبتنی بر ارزشها و اصول اخلاقی زیربنایی از جمله احترام به خودمختاری، کرامت، انسجام و آسیبپذیری بشری شکل گرفته، ضمن این که خود ایجادکننده هنجارهای رفتاری نیز هستند.
با علم به این مطلب که آزادی بیان و حفظ حریم خصوصی در فضای اینترنت مورد تهدید ابزارهای جدید تکنولوژیک مورد استفاده برای اقدامات نظارتی جمعی، مداخله، طرد و سانسور هستند، ضمن اذعان به این مطلب که آزادی، ایمنی و امنیت در فضارایانه ارزشهایی مستقل نیستند، بلکه کاملکننده هم هستند،
با توجه به «گزارش نیروی ویژه سازمان ملل در مورد دستورکار توسعه در دوره پسا ۲۰۱۵: به رسمیتشناختن آیندهای که برای همه میخواهیم»، و با نظر به نقش یک جامعه اطلاعاتی مبتنی بر اصول و ارزشهای اخلاقی در تدوین و به رسمیت شناختن ارزشهای توسعه در دوره پسا ۲۰۱۵ در حوزه شمول اجتماعی و اقتصادی، صلح و امنیت و پایداری زیست-محیطی، با یادآوری مجموعه دستورالعملهای اخلاقی پیشنهادی از سوی شورای بینالدول برنامه اطلاعات برای همه یونسکو (IFAP)،
با حمایت از اجرای برنامه کار مصوب صد و نودمین نشست شورای اجرایی یونسکو، سند EX/5 قسمت (D) 1، با عنوان «یونسکو و ابعاد اخلاقی جامعه اطلاعاتی»،
با یادآوری مفاد اقدام C10 مربوط به WSIS و با تأکید بر این مهم که اصول اخلاقی برای همه ذینفعان در جامعه اطلاعاتی، چه به شکل فردی یا جمعی، یکسان است و اینکه وجود و اجرای همهجانبه حقوق بشر و اصول اخلاقی ضامن تحقق یک جامعه اطلاعاتی فراگیر است.
ما به منظور حمایت از ابعاد اخلاقی جامعه اطلاعاتی با راهکارهای زیر موافقت مینماییم:
۱- تصدیق آزادی بیان به عنوان یک حق بنیادین و تأیید و تضمین این مطلب که اصول آزادی بیان به شکلی که موجود است در فضای اینترنت و در سایر کاربردهای فنآوریهای اطلاعاتی به همان شکلی که در مورد اشکال سنتی رسانهها بهکار میرود، کاربرد داشته باشد.
۲- تشویق به گفتگو در سطوح ملی، منطقهای و بینالمللی در مورد چالشهای اخلاقی جامعه اطلاعاتی و فنآوریهای در حال ظهور، به ویژه از طریق برنامه اطلاعات برای همه (IFAP) و فعالیتهای کمیسیون جهانی اخلاق در دانش و فنآوری علمی (COMEST). چنین تفکر و گفتگویی باید ماهیت بینرشتهای و بین فرهنگی داشته باشد و با هدف اطلاعرسانی و آگاهی بخشی به سیاستگذاران و نهادهای مشورتی و ذینفعان انجام شود. در این خصوص باید به مشارکت کشورهای کوچک جزیرهای و در حال توسعه، مردم بومی، معلولان و سایر کاربران به حاشیه راندهشده توجه ویژهای معطوف شود، ضمن این که ضروری است تا مسائل را در قالب نیازها و بافتها و شرایط ملی کشورها بررسی نمود.
۳- حمایت از کاربرد اینترنت و سایر فنآوریهای اطلاعاتی و ارتباطی به عنوان ابزاری برای افزایش تأثیر مردم سالاری و افزایش تأثیر مؤسسههای مردم نهادی که زمینهساز فرصتهای عمومی برای گفتگوهای مؤثر عمومی و مشارکت در فرآیندهای مبتنی بر مردمسالاری و ترویج شفافیت، پاسخگویی، مسئولیتپذیری، فراگیری، دسترسی، همبستگی اجتماعی و جنبی و مشارکت مردمی است.
۴- افزایش آگاهیها در مورد آثار اخلاقی کاربرد و توسعه فنآوریهای اطلاعاتی و ارتباطی، به ویژه در میان جوانان همراه با ایجاد فرصتها و برنامههایی برای آموزش مادامالعمر تا همه شهروندان را مجهز به مهارتها و توان مورد نیاز برای مشارکت فعال و آگاهانه در جامعه اطلاعاتی نماییم. در این مورد میتوان رویکردهای آموزشی جدید اطلاعاتی- مدنی و اطلاعاتی- اخلاقی با رعایت کامل مسائل مربوط به رسانههای دیجیتالی و فضاهای سیاسی مجازی را برای حمایت از روشهای جدید شهروندی جهانی تدوین و اتخاذ کنیم.
۵- حمایت از مشارکت منصفانه و برابر همه ذینفعان از سراسر جهان با اذعان به تنوع فرهنگها در بحث مربوط به اخلاق اطلاعاتی و مشارکت در تلاشهای انجام شده برای افزایش آگاهیها، تحلیل، بررسی و پاسخگویی به چالشهای اخلاقی جامعه اطلاعاتی.
۶- ترویج گفتگو میان همه ذینفعان برای تضمین حمایت قانونی و احترام به حقوق بشر در رسانههای اجتماعی، به ویژه حقوق مربوط به آزادی بیان و حفظ حریم خصوصی.
۷- ترویج و به اشتراکگذاردن اقدامهای بهینه در زمینه احترام به آزادی بیان و حفظ حریم خصوصی.
۸- حساسسازی سیاستگذاران برای توجه به اصول اخلاقی در حوزه مسائل اجتماعی و فنآوری در جامعه اطلاعاتی و تدوین چارچوبهای قانونی ویژه اعم از این که این اصول در اسناد هنجاری و یا اصول اخلاقی مدون منظور شده است یا خیر.
۹- تقویت توان سیاستگذاران برای شناسایی و رفع موانع با هدف تضمین مشارکت مؤثر همه در جامعه اطلاعاتی.
۱۰- حمایت از ارتقا ظرفیت سیاستگذاران برای تدوین چارچوبها و ابزارهای تصمیمگیری اخلاق- محور بر مبنای حقوق جهانی بشر و اصول اخلاقی.
۱۱- دعوت از سیاستگذاران و سایر افراد ذینفع برای ایجاد سازوکارهایی برای رویارویی با چالشهای ایجادشده به واسطه تمرکز قدرتی تقریباً تعیینکننده در شبکههای اجتماعی و نقش این شبکهها در ایجاد استانداردهای بالفعل در زمینه دسترسی و تبادل اطلاعات.
۱۲- حمایت از فعالیتهای پژوهشیای که بر شناسایی شکافهای محدودکننده در فرآیند سیاستگذاری در مواجهه با چالشهای اخلاقی جامعه اطلاعاتی متمرکزند، با هدف حمایت از سیاستگذاران و همه ذینفعان برای رویارویی با آثار اخلاقی ناشی از پیشرفتهای صورتگرفته در حوزه فنآوری. اجرای پژوهشهای بین رشتهای برای ارزیابی دگرگونیهای اجتماعی در جامعه اطلاعاتی، از جمله در نظامهای آموزشی و دانشی و در حوزه رویکردها و رفتارهای فردی.
۱۳- افزایش آگاهیهای همه ذینفعان در مورد پایداری جامعه اطلاعاتی در ارتباط با کاربرد گسترده فنآوریهای ارتباطی و اطلاعاتی و نگرانیهای ناشی از موارد مربوط به بهداشت و سلامت انسان و آلودگی که ناشی از حذف نادرست ضایعات الکترونیک است و ترویج روشهایی برای کاهش مصرف انرژی و کاهش آلودگی.
۱۴- ترویج مشارکتهای گسترده چند ذینفعی با هدف تحقق انسجام اجتماعی و اتحاد دیجیتالی از طریق ترویج و حمایت از حقوق بشر، ریشهکنی کلیشهسازی، تبعیض و بیگانههراسی، پیشگیری از خشونت به ویژه علیه زنان و کودکان و تقویت اخلاق و حمایت از حفظ حریم خصوصی در فضای اینترنت.
۱۵- حذف شکاف اطلاعاتی و دانشی به کمک بهبود دسترسی به اطلاعات، ترویج استفاده از برنامههای درسی در حوزه سواد اطلاعاتی و رسانهای و اخلاق اطلاعاتی با هدف استفاده اخلاقی از فنآوریهای اطلاعاتی و ارتباطی و همچنین به کمک گسترش محتوای با کیفیت، به ویژه به زبانهای محلی.
مترجم: مهرناز پیروزنیک
کمیسیون ملی یونسکو ـ ایران