نشست تخصصی بررسی چالش‌ها و راهکارهای موثر برای تقویت ارتباط آموزش‌های مهارتی با صنعت و نیازهای بازار کار برگزار شد
“نشست تخصصی بررسی چالش‌ها و راهکارهای موثر برای تقویت ارتباط آموزش‌های مهارتی با صنعت و نیازهای بازارکار”، اولین نشست از نشست‌های سه‌گانه بیستمین کنگره سراسری همکاری‌های دولت، صنعت و دانشگاه بود که در دومین روز از برگزاری کنگره، در صبح روز چهارشنبه، ۱۶ اسفند ۱۳۹۶ در سالن اجتماعات دانشگاه صنعتی امیرکبیر برگزار شد.
در این نشست دکتر محب حسینی، مدیر گروه آموزش کمیسیون ملی یونسکو و دبیر نشست، دکتر یزدانیان، رئیس دانشکده علمی و کاربردی پست و مخابرات، مهندس اصغری، رئیس پژوهشکده فناوری اطلاعات و ارتباطات سازمان جهاد دانشگاهی، دکتر سیف، مدیرکل ارتباط با صنعت وزارت علوم، تحقیقات و فناوری، دکتر رحمت ستوده قره‌باغ، استاد دانشکده فنی و قائم مقام معاونت پژوهشی دانشگاه تهران، سخنرانی کردند.
دکتر محب حسینی در خصوص رویکرد یونسکو در زمینه آموزش‌های مهارتی با توجه به نیازهای متحول بازار کار در بخش صنعت اظهار داشت: “بروز اقتصاد جهانی، ماهیت محصولات و تقاضای خدمات را به تناسب فناوری‌ها و اشکال ارتباطات مورد نیاز، تغییر داده است که این روند نیازمند بازنگری در کارکرد نهادها و موسسات آموزشی و اقتصادی است. بهبود شرایط بهره‌وری نیازمند کار خلاقانه، با مهارت بالا و پویای بیشتری برای اقتصاد و رقابت جهانی است.” وی سپس به نرخ بیکاری، بر اساس داده‌های بین‌المللی اشاره کرد و افزود: “طبق داده‌های سازمان ملل بیش از سه چهارم جوانان شاغل در مشاغل غیررسمی فعالند و از کمبود حمایت اجتماعی و دستمزد پایین رنج می‌برند. در نتیجه ۱۶۰ میلیون شاغل در سراسر جهان در فقر به سر می‌برند. نرخ بیکاری جهانی جوانان از ۱۲.۳درصد در سال ۲۰۰۶ به ۱۳ درصد در سال ۲۰۱۷ افزایش یافت. بر پایه گزارش بانک جهانی، یک میلیارد و ۸۰۰ میلیون جوان ۱۵ تا ۲۴ ساله در دنیا وجود دارد که یک سوم از این افراد نه مشغول به کارند، نه تحصیلکرده‌اند و نه حتی آموزش دیده‌اند.
بیش از یک میلیارد جوان در دهه آینده وارد بازار کار می‌شوند اما با ظرفیت‌های کنونی، فقط برای ۴۰ درصد از آنان شغل وجود دارد. بنابراین اقتصاد جهانی به ایجاد ۶۰۰ میلیون شغل در ۱۰ سال آینده بر اساس نرخ اشتغال پیش‌بینی شده برای جوانان نیاز دارد.” مدیر گروه آموزش یونسکو، روندهای شکل‌گیری دنیای کار را فناوری‌های نوین، رفتارهای جدید، هزاره سوم، پویایی، جهانی شدن، تحول زنجیره ارزش و نبرد برای جذب استعدادها عنوان کرد. وی در ادامه با اشاره به سند نقشه جامع علمی کشور و تاکید آن بر مهارت‌آموزی و تربیت نیروی کار شایسته متناسب با معیار جهانی و در جهت پاسخگویی به نیازهای جامعه و بازار کار داخلی و بین‌المللی اظهار داشت: “از دیدگاه یونسکو آموزش‌های مهارتی، بخشی از یادگیری مادام‌العمر، از آموزش پایه (سوادآموزی)، متوسطه تا عالی است که یادگیری در محیط کار و آموزش مداوم و توسعه شغلی و حرفه‌ای و نیز مهارت‌های شهروندی در زمینه گسترده‌ای از فعالیت‌های شغلی، تولیدی، خدماتی و معیشتی را در بر می‌گیرد.
کارآفرینی به معنی فرآیند کشف و بهره‌برداری از فرصت‌ها به منظور ارزش‌آفرینی در حوزه‌های مختلف اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی است و پایه و اساس پیشرفت پایدار و همه جانبه تلقی می‌شود. مطالعات و بررسی دیده‌بان جهانی کارآفرینی ( (GEM نشان میدهد که نرخ فعالیت‌های کارآفرینانه، بیان‌گر ۶۵ درصد تغییرات تولید ناخالص داخلی است.”
دبیر نشست در ادامه، راهبرد یونسکو نسبت به مهارت‌آموزی را، ظرفیت‌سازی، آزمایش ایده‌ها، تسهیل همکاری‌های بین‌المللی و مبادله اطلاعات و معیارگذاری و استانداردسازی برشمرد و سپس در بیان ویژگی‌های کلی مهارت‌آموزی، اظهار داشت: “مهارت آموزی، جزء لاینفک از آموزش عمومی (رسمی و غیررسمی)، وسیله‌ای برای آمادگی فرد در عرصه شغل و حضور کارآمد در دنیای کار، بعدی از یادگیری مادام‌العمر و آمادگی برای شهروندی مسئول، ابزاری برای ارتقای پیشرفت استوار و پایدار و ابزاری برای کمک به فقرزدایی است.” دکتر محب‌حسینی سپس به ارتباط بین یادگیری مادام‌العمر و مهارت‌آموزی پرداخت و افزود: “ارکان یادگیری مادام‌العمر عبارتند از: یادگیری برای دانستن، یادگیری برای انجام دادن، یادگیری برای هم‌زیستی با دیگران، یادگیری برای چگونه بودن و یادگیری برای تغییر خود و جامعه، که همه این ارکان در سایه مهارت‌آموزی حاصل می‌شود.” وی در ادامه در بیان مصادیق روند توجه یونسکو به آموزش‌های مهارتی، به توصیه‌نامه مربوط به آموزش‌های مهارتی و فنی و حرفه‌ای (۱۹۶۲) و بازنگری‌های انجام شده در خصوص این توصیه‌نامه در سال‌های بعد، برگزاری کنگره بین‌المللی بهبود توسعه آموزش فنی و حرفه‌ای برلین (۱۹۸۷)، پیمان‌نامه آموزش فنی و حرفه‌ای یونسکو (۱۹۸۹) و دو ابزار هنجاری یونسکو در زمینه آموزش فنی و حرفه‌ای یعنی راهبرد پنج ساله یونسکو در زمینه آموزش‌های مهارتی و فنی وحرفه‌ای ( راهبرد ۲۰۱۵۰۲۰۱۰ و ۲۰۲۱-۲۰۱۶) و توصیه‌نامه آموزش‌های مهارتی و فنی و حرفه‌ای اشاره کرد و افزود: “هدف اصلی راهبرد میان مدت پنج ساله یونسکو، حمایت از تلاش‌های دولت‌های عضو برای ارتقای تناسب آموزش‌های مهارتی و فنی و حرفه‌ای و تجهیز همه جوانان و بزرگسالان به مهارت‌های مورد نیاز برای اشتغال، کار شایسته و شرافتمندانه، کارآفرینی و یادگیری مادام‌العمر است. حوزه‌های اولویت‌دار راهبرد عبارتند از: ترویج کارآفرینی و اشتغال جوانان و توسعه فرصت‌های کسب مهارت و اشتغال برای زنان، تسهیلِ گذار به سوی اقتصادهای سبز و جوامع پایدار است.” دبیر نشست در ادامه، به بیان مساعدت‌های یونسکو به دولت‌ها در ترویج کارآفرینی و اشتغال جوانان و ترویج و توسعه فرصت‌های کسب مهارت‌ها و اشتغال برای زنان اشاره کرد و در ادامه اظهار داشت:” نظام‌های آموزشی آینده دارای ویژگی‌هایی هستند که از آن‌جمله می توان به این موارد اشاره کرد: عبور از آموزش به یادگیری، رواج یادگیری غیر رسمی و مادام‌العمر، تحول نظام‌های آموزشی سنتی، یادگیری بر اساس نیاز و نه بر اساس برنامه رسمی نظام‌های یادگیری (تمرکز بر مهارت)، مفهوم اشتغال‌پذیری، شکل‌گیری جوامع یادگیری( از جمعی دو نفره تا جامعه‌ای به وسعت جهان غلبه با منابع آموزشی آزاد و دوره‌های آموزشی آنلاین فراگیر (MOOCs) (، پایگاه‌های اطلاعاتی اینترنتی مشترک و شبکه‌های اجتماعی به‌عنوان محمل‌های اصلی یادگیری، پایگاه‌های اطلاعاتی اینترنتی و دسترسی به یادگیری و لذا برقراری عدالت آموزشی و حتی کارآیی آموزش، پیوند گرایی، نظریه غالب یادگیری، معلم و استاد در نقش تسهیل‌گر”.
دکتر وحید یزدانیان، رئیس دانشکده علمی و کاربردی پست مخابرات در خصوص ظرفیت فناوری‌های نوین با تاکید بر فناوری‌های ارتباطات و اطلاعات در اشتغال، ابتدا به آمار بیکاری فارغ‌التحصیلان و بحران وضعیت اشتغال دانشجویان در آینده اشاره کرد و سپس حوزه فناوری‌های ارتباطات و اطلاعات را به دلیل تحول در روش‌های این حوزه، فرصتی برای تغییر در سبک زندگی و ایجاد مشاغل جدید و بازار کار بر شمرد. وی در ادامه به تشریح الگوی سنتی ایجاد اشتغال و مهارت یعنی یادگیری در مراکز آموزشی و سپس ورود به بازار کار و نیز الگوی سازمان توسعه اقتصادی ملل متحد برای ایجاد شغل پرداخت و الگوی اخیر را به عنوان الگوی برتر در این زمینه عنوان کرد؛ زیرا در این الگو، نقطه آغاز برای ایجاد شغل در حوزه فناوری‌های نوین به جای مراکز آموزشی، صنایع و شرکت‌ها هستند؛ به این ترتیب که ابتدا شرکت‌های نوپا تقاضای خود را برای یک مهارت خاص به صنایع و شرکت‌های بزرگ اعلام می‌کنند و سپس شرکت‌های بزرگ متعهد به ایجاد شغل برای نیروهای ماهر می‌شوند و دولت با صرف هزینه برای ارتقای مهارت، نیروهای آزموده را تربیت و آنان را به سمت اشتغال در صنایع سوق میدهد.
مهندس اصغری، رئیس پژوهشکده فناوری اطلاعات و ارتباطات جهاد دانشگاهی در سخنرانی خود با بیان اینکه قبلا ستون‌های نوآوری را ایده، طرح و تیم تشکیل می‌دادند ولی امروزه صرفا تیم و نیروی انسانی مهارت محور مسئول نوآوری است، بر لزوم سرمایه‌گذاری برای تربیت نیروی انسانی ماهر تاکید کرد. وی در ادامه الگوی تجاری‌سازی فناوری را تشریح کرد و اجزای آن را وجه اطلاعاتی ( (Info ware، وجه ابزاری ( Techno ware)، وجه انسانی ( Human ware)، و وجه سازمانی (Org ware) برشمرد. مهندس اصغری سپس افزود که بحث رقابت با بازار معمولا در دانشگاه‌های ما آموزش داده نمی‌شود؛ در حالی‌که نقش آموزش در فرآیند تبدیل ایده به ثروت، اساسی است. وی در ادامه اشاره کرد زمانی که صنعت و دانشگاه نتوانند در تعامل مناسب با یکدیگر باشند و نیاز یکدیگر را برآورده کنند دانشگاه، صنعتی از جنس خودش ایجاد می‌کند که با بازار کار تناسبی ندارد. مهندس اصغری در خاتمه به نظام پرورش نوآوری جهاد دانشگاهی به عنوان تجربه‌ای موفق که خروجی آن می‌تواند به ایجاد شرکت های دانش‌بنیان بیانجامد، اشاره کرد.
دکتر سیف به عنوان چهارمین سخنران نشست به بررسی عملکرد وزارت علوم، تحقیقات و فناوری و پاسخ به این سوال که آیا قسمت عمده بیکاری به این وزارت بر می‌گردد یا خیر پرداخت و در این زمینه اظهار داشت که رشد کمی دانشگاه‌ها به دلیل پیک جمعیتی و دهه شصتی‌ها صورت گرفت و وزارت علوم ناگزیر به ظرفیت‌سازی در این زمینه بوده است؛ بنابراین توسعه کمی دانشگاه‌ها یک امر منطقی بوده و وزارت عتف را زیر سوال نمی‌برد. وی در ادامه چالش دیگر را عدم ظرفیت بازار کار برای تولید محصول برشمرد و عنوان کرد تا زمانی که این ظرفیت وجود ندارد صحبت از مهارت معنای چندانی ندارد و این را هم نمی‌شود متوجه دانشگاه دانست. موضوع دیگر که از سوی وی مطرح شد مهارت مناسب با بازار کار بود. دکتر سیف افزود که باید به این نکته توجه داشت که آموزش‌های مهارتی باید متناسب با سطح تحصیلی فارغ‌التحصیلان ارائه شود تا افراد بتوانند با توجه به رده و سطح مدرک تحصیلی خود، مهارت مناسب را فرا گیرند و اگر غیر از این باشد، هدر رفت سرمایه‌ای است که برای تربیت فارغ التحصیلان هزینه شده است. مدیرکل ارتباط با صنعت وزارت علوم، تحقیقات و فناوری در ادامه با بیان پیشرفت‌های انجام شده در ارتقای کمی انتشارات علمی و افزایش تعداد پارک‌های علم و فناوری و شرکت‌های دانش‌بنیان، به لزوم ایجاد دانشگاه کارآفرین و ضرورت ساماندهی اکوسیستم ارتباط صنعت و دانشگاه در دانشگاه‌های نسل سوم اشاره کرد. دکتر سیف در نهایت برنامه‌های وزارت عتف در حوزه مهارت افزایی را افزایش مهارت‌های تخصصی دانشگاهی، مهارت‌های عمومی، مهارت‌های فنی و حرفه‌ای و مهارت‌های فردی برشمرد. انعقاد تفاهم‌نامه‌هایی در خصوص مهارت‌افزایی و اجرای طرح‌هایی دراین زمینه از دیگر اقدامات وزارت عتف در حوزه مهارت‌افزایی عنوان شد.
دکتر ستوده قره‌باغ، استاد دانشکده فنی و قائم مقام معاونت پژوهشی دانشگاه به‌عنوان آخرین سخنران این نشست، وضعیت توسعه دانش‌بنیان کشور را با توجه به سند چشم انداز ۱۴۰۴ مورد بررسی قرار داد و اظهار داشت که برای سنجش وضعیت کشور در علم و فناوری، یک مطالعه تطبیقی با کشورهای ترکیه، آلمان و نروژ انجام داده است زیرا ترکیه و آلمان به لحاظ جمعیتی و نروژ به لحاظ منابع حدودا همتراز با کشور ما هستند. این مطالعه که بر اساس داده‌های گزارش بانک جهانی انجام شده است، نشان میدهد که ج.ا. ایران در رشد دانشگاه‌ها به لحاظ تولید مقاله در جایگاه مقبولی قرار دارد ولی در حوزه صنعت از وضعیت مناسبی برخوردار نیستیم. وی در ادامه اظهار داشت که شاخص‌های بانک جهانی برای مطالعات تطبیقی و مقایسه کشورها عبارتند از: پاسخگویی، ثبات سیاسی، اثربخشی دولت، حاکمیت قانون، کیفیت مقررات و کنترل فساد، که متاسفانه در بحث حاکمیت قانون و کنترل فساد کشور ما در جایگاه چندان مناسبی قرار ندارد.
در ادامه کنگره، دو نشست دیگر با عناوین: چرخه نوآوری و ارتباط صنعت و دانشگاه، و جایگاه نهادهای موظف ارتباط صنعت و دانشگاه برگزار شد و در نهایت کنگره با تقدیر از سخنرانان و قرائت قطعنامه به کار خود پایان داد.
تهیه و تنظیم: پیمانه پورهادی
کارشناس گروه آموزش