نشست تخصصی “بررسی جایگاه معلمان و ارتقای منزلت آنان در ایران: چالشها و فرصتها” بهمناسبت بزرگداشت روز جهانی معلم برگزار شد
نشستی تخصصی “بررسی جایگاه معلمان و ارتقای منزلت آنان در ایران: چالشها و فرصتها” توسط کمیسیون ملی یونسکو در ایران و با همکاری کرسی معلمان بهعنوان یادگیرندگان مادامالعمر یونسکو در ایران، به مناسبت روز جهانی معلم (۵ اکتبر)، با حضور جمعی از معلمان، صاحبنظران، روسای اتحادیه معلمان کشور و فعالان حوزه تعلیم و تربیت، در تاریخ ۱۴ مهرماه ۱۳۹۵، در محل کمیسیون ملی یونسکو برگزارشد.
نشست مذکور درسه بخش مراسم افتتاحیه، میزگرد تخصصی و مراسم اختتامیه برگزار شد.
در مراسم افتتاحیه به ترتیب آقای دکتر سعداله نصیری قیداری، دبیرکل کمیسیون ملی یونسکو-ایران، خانم آنه مونوسون، نماینده دفتر منطقهای یونسکو در ایران، آقای دکتر محمود مهرمحمدی، رئیس دانشگاه فرهنگیان و رئیس کرسی یونسکو در زمینه معلمان، آقای اسفندیار چهاربند، مدیرکل برنامهریزی منابع انسانی وزارت آموزش و پرورش، آقای دکتر حمیدرضا عظمتی، رئیس دانشگاه تربیت دبیر شهید رجایی، خانم دکتر گلنار مهران، استاد دانشگاه الزهرا، و خانم دکتر محب حسینی، رئیس گروه آموزش کمیسیون ملی یونسکو به سخنرانی پرداختند. در این مراسم همچنین پیام وزیر آموزش و پرورش توسط آقای دکتر کچوئیان قرائت شد.
مراسم با قرائت آیاتی چند از کلاماله مجید و پخش سرود جمهوری اسلامی ایران آغاز شد. سپس آقای دکتر نصیری ضمن عرض خیرمقدم به شرکتکنندگان در اهمیت آموزش و جایگاه معلمان به آیاتی از قرآن کریم اشاره کرد و اظهار داشت: “عالم ماده در حال تکوین و تحول است؛ این مسئله در مورد عالم معنا نیز مصداق دارد. عقاید، و افکار در حال تحولاند و هرگونه تحول نیازمند بستر آموزش است و امروزه با پیشرفتهایی که صورت گرفته است دنیا درحال یادگیری مادامالعمر است و عاملان این یادگیری معلمان هستند. از این رو توجه به منزلت و جایگاه معلمان از اهمیت ویژهای برخوردار است.” دبیرکل کمیسیون ملی یونسکو سپس در اشاره به لزوم تامین مالی معلمان به مقالهای که در یکی از روزنامههای معتبر بینالمللی چاپ شده است، اشاره کرد و افزود:” در این مقاله، سی و چهار هزار نمونۀ آماری در حدود سی سال در میامی مورد بررسی قرار گرفته است و این پژوهش اعلام میکند که استرس فقر, به مغز آسیب میرساند. این بدین معنی است که باید تامین مالی معلمان به طور ویژه مورد توجه قرار گیرد و علاوه بر توجه به کرامت و جایگاه والای معلمان باید به بحث معیشت معلمان نیز پرداخته شود. معلمی که معیشتش تامین نشود بهلحاظ ذهنی تمرکز لازم را برای آموزش نخواهد داشت.” وی ادامه داد: “امسال، پنجاهمین سالگرد تصویب توصیهنامه مشترک یونسکو- سازمان بینالمللی کار در زمینۀ جایگاه و منزلت معلمان است. این توصیهنامه، به ایجاد اولین ابزار معیارگذاری در سطح بینالمللی در زمینه معلمان منجر شده است. براین اساس و با توجه به نقش ارزشمند معلمان در ایجاد آیندهای بهتر برای جامعه و در سطح وسیعتر در جهان، لازم است در مورد منزلت معلمان، تعیین جایگاه واقعی آنان، شاخصهای معلمان واجد شرایط که لازمه جامعۀ دانش بنیان هستند و نیز در خصوص وضعیت معیشتی معلمان، توجه ویژه مبذول شود.”
خانم آنه مونوسون، سخنران بعدی این نشست بود که در ارائه پیام خانم استرکیش لاروش، رئیس دفتر منطقهای یونسکو در تهران، ابتدا به اهمیت جایگاه معلمان و نقش آنان در ایجاد آیندهای بهتر برای همه اشاره کرد و سپس اظهار داشت:” برای دستیابی به آموزش ابتدایی فراگیر تا سال ۲۰۳۰ نیازمند ۴/۲۴ میلیون معلم دیگر هستیم. این شمار برای تحصیلات متوسطه به ۴/۴۴ میلیون معلم بیشتر میرسد.” وی در ادامه، عدم آموزش کافی معلمان، دستمزد ناکافی و عدم رعایت شان و منزلت معلمان را از چالشهای بزرگ در زمینه حفظ و جذب معلمان عنوان کرد و بر لزوم رعایت توصیهنامه ۱۹۶۶یونسکو- سازمان بینالمللی کار در زمینه شان و منزلت معلمان تاکید نمود.
آقای دکتر مهرمحمدی در سخنرانی خود ضمن گرامیداشت یاد دکتر غلامحسین شکوهی بهعنوان یکی از معلمان اثرگذار در تعلیم و تربیت ایران اظهار داشت: “اتفاق مهمی که در حوزۀ تربیت معلم بوجود آمده است پیدایش علائم ظهور یک گفتمان جدید پیرامون تربیت معلم است و اینکه تربیت معلم بهعنوان حوزۀ گفتمانی جدید بهرسمیت شناخته شده است و این بدین معنی است که یک حوزۀ مورد نیاز جامعه که برای آن سرمایه گذاری میشود از سطح ” Practice” به “Practicology” ارتقا مییابد؛ یعنی از پشتوانه تئوریک برخوردار میشود و این یک نقطه عطف است که با تاسیس دانشگاه فرهنگیان پیوند دارد. ” رئیس دانشگاه فرهنگیان در ادامه افزود:” دلایل وجود این گفتمان جدید، فعالیتهایی است که در دانشگاه فرهنگیان در حال انجام است که عبارتند از :۱- انجام پروژههای پژوهشی متفاوت بویژه در دروۀ دکتری تعلیم و تربیت؛ ۲- تاسیس نهادهای پژوهشی ویژۀ تربیت معلم؛ ۳-راهاندازی ژورنالهای تخصصی؛ ۴- انتشار کتاب در حوزۀ تربیت معلم؛ ۵- ایجاد سازمانهای غیردولتی در حوزۀ تربیت معلم؛ ۶- برنامهریزی برای تولید برنامه درسی و دپارتمانهای تخصصی؛ و ۷- توسعه همکاریهای عملی و بینالمللی و تاسیس کرسی یونسکو در زمینه معلمان به عنوان یادگیرندگان مادامالعمر و ….”
در این بخش، آقای دکتر کچوئیان پیام وزیر آموزش و پرورش به مناسبت روز جهانی معلم را قرائت کرد. متن کامل پیام با کلیک بر روی اینجا قابل دسترسی است.
آقای اسفندیارچهاربند، سخنران دیگر این مراسم بود. وی اظهار داشت:” معلمان مهمترین عامل بهبود کیفیت هستند، براین اساس ضرورت توجه ملی و جهانی به این قشر از جامعه باید مورد تاکید قرار گیرد. در این راستا، سند تحول بنیادین وزارت آموزش و پرورش مشخصاً سازوکارهای ارتقای منزلت معلمان را در قالب راهکارهای مشخصی تبیین کرده است. در این سند، ارتقای کیفیت زندگی و کار معلم مورد توجه قرار گرفته است و مطابق با کارکرد معلمان، رتبه به آنان تعلق میگیرد و در واقع رتبهبندی می شوند. با این وجود برای تحقق این سند با چالشهایی مواجه بوده و هستیم که عبارتند از: ۱- سرعت سریع تغییرات اجتماعی که تهدید مرجعیت معلمین را به همراه دارد؛ ۲- عدم هماهنگی میان انتظارات معلمان و واقعیتهای اجتماعی و اقتصادی جامعه؛ ۳- عدم کارآمدی برخی از برنامهها برای بسیج منابع مادی و معنوی جهت ارتقای زندگی حرفهای و کیفیت زندگی شخصی معلمان؛ ۴- فقدان توانمندی کافی معلمان در برابر کاربرد فناوریهای نوین آموزشی؛ و ۵- چالش کارآمدی تربیت معلم در حوزه جذب و توانمندسازی ضمن خدمت معلمان.
لازم است چالشهای فوق مورد تحلیل و بررسی قرار گیرند و تقسیم کار ملی در حوزههای مختلف برای هریک از اهداف راهبردی سند صورت پذیرد.” آقای چهاربند در پایان، جایگاه معلمان در سند تحول بنیادین را در سه حوزه: سازوکارهای فردی (خودآگاهی، آشنایی با حقوق و جایگاه سیاسی- اجتماعی و…)، حوزه سازمانی ( ترویج آموزشهای کوتاه مدت، اشتراک تجارب و…)، و حوزه اجتماعی ( حمایت از صنف معلمین، ایجاد تحرک اجتماعی و…) تشریح نمود.
آقای دکتر عظمتی در سخنرانی خود با اشاره به جایگاه آموزش فنی وحرفهای در نظام آموزشهای رسمی و غیررسمی ایران، به فعالیتهای دانشگاه تربیت دبیر شهید رجائی در تربیت معلمان فنی و حرفهای اشاره کرد و اظهار داشت: ” دانشگاه تربیت دبیر یک سند راهبردی تهیه کرده است که چشمانداز آن مرجعیت علمی این دانشگاه در حوزه فنی و حرفهای است؛ از نکات دیگر این سند، تربیت افراد کلیدی در سطح کشور، منطقه و حتی بینالمللی است. عضویت دانشگاه در شبکه یونیوک از مصادیق آغاز گفتمانی در حوزه فنی و حرفهای در سطح بینالمللی میباشد.” رئیس دانشگاه تربیت دبیر شهید رجائی، در ادامه به جایگاه معلمان در آموزههای دینی و فرهنگ و تمدن ما اشاره کرد و سپس افزود:” آموزش فنی و حرفهای رابطه نزدیکی با واژۀ خلاقیت دارد. خلاقیت، یک قابلیت ذهنی است که در بدو تولد وجود دارد و بنا به متغیرهایی میزان آن درطول زندگی کاهش می یابد و آموزش از تحلیلرفتن آن جلوگیری میکند.” وی در ادامه، به چالش اقتصادی اشاره کرد و یکی از راههای مهم برونرفت از آن را تربیت نیروی انسانی موثر و کارآمد عنوان کرد.
خانم دکتر مهران در سخنرانی خود ضمن تاکید بر اهمیت توجه به جایگاه و منزلت معلمان به معرفی الگوهای تربیت معلم پرداخت و اظهار داشت:” دو الگوی اصلی در تربیت معلم وجود دارد که عبارتند از: ۱- الگوی مبتنی بر خلاقیت، و ۲- الگوی انسانگرا. تاکید الگوی مبتنی بر خلاقیت بر مهارتهایی است که معلم باید دارا باشد و تاکید الگوی انسانگرا بر شخصیت معلم و کرامت وی بهعنوان انسان است. علاوه بر این دو الگو، یک الگوی سومی نیز وجود دارد که به الگوی پیازی معروف است. این الگو معلم را در مرکز قرار میدهد و از لایههای بیرونی پیاز شروع میکند تا به لایههای درونی برسد. در این الگو، اولین لایه، محیط پیرامون معلم است که شامل کلاس درس، دانشآموزان و مدرسه میباشد. لایه دوم که متاثر از کلاس درس و به طورکل محیط است، رفتار معلم است. صلاحیت معلم لایه سوم الگوی پیازی است که شامل دانش موضوعی، مهارت تدریس و انتقال موضوع و نگرش معلم میباشد. لایه چهارم، باورهای معلم است که شامل باور نسبت به خود، دانشآموزان، فرآیند یاددهی – یادگیری و نظام آموزشی است. هویت معلم، لایه پنجم این پیاز است که شامل نقش انسان بهعنوان یک معلم و قائل شدن تمایز با هویت فردی و هویت حرفهای وی است. رسالت معلم، لایه ششم است که در این لایه پرسشهای معنوی مطرح می شود که عبارتنداز: من برای چه بوجود آمده ام؟ رسالت من در زندگی چیست؟ رسالت من بهعنوان معلم چیست؟ و لایه هفتم خود معلم است.”
خانم دکتر محبحسینی آخرین سخنران این بخش بود. وی در سخنرانی خود ابتدا به اهداف توسعه پایدار ۲۰۳۰ اشاره کرد و هدف چهارم این دستور کار را که عبارت است از: تضمین آموزش باکیفیت، فراگیر و برابر و یادگیری مادامالعمر برای همه، بهعنوان مهمترین هدف دستورکار مذکور برشمرد؛ زیرا این هدف برای دستیابی به هدف سوم (تامین بهداشت و سلامت)، هدف پنجم (توانمندسازی زنان و دختران و برابری جنسیتی) و هدف هشتم (رشد اقتصادی و اشتغال پایدار) توسعه پایدار ۲۰۳۰، موثر است. وی سپس به معرفی چارچوب عمل جهانی آموزش ۲۰۳۰ پرداخت و اظهار داشت:” چارچوب عمل آموزش ۲۰۳۰، در سی و هشتمین کنفرانس عمومی یونسکو در ماه نوامبر ۲۰۱۵ در پاریس با شرکت وزرا و نمایندگان ۱۸۴ دولت عضو یونسکو به تصویب رسید. دیدگاه و دلائل توجیهی آموزش ۲۰۳۰ عبارتند از: ۱- در محور قرار دادن آموزش برای توسعه پایدار انسانی ۲-تمرکز بر افزایش و گسترش دسترسی، برابری و شمول ۳-پاسخگوئی نظامهای آموزشی به بازارهای کار متحول، پیشرفتهای فناوری، شهرنشینی، مهاجرت، بیثباتی سیاسی، تخریب زیست محیطی، رقابت برای منابع طبیعی، چالشهای جمعیتی، رشد بیکاری جوانان و…. .
اهداف هفتگانه این چارچوب عمل عبارتند از: ۱- آموزش ابتدائی و متوسطه فراگیر؛ ۲-توسعه مراقبت اوان کودکی و آموزش پیشدبستانی فراگیر؛ ۳- دسترسی برابر به آموزش عالی و آموزش فنی و حرفهای؛ ۴-مهارتهای مرتبط برای کار شایسته و شرافتمندانه؛ ۵-فراگیری و دسترسی برابر زنان و مردان به فرصتهای آموزشی؛ ۶- سوادآموزی فراگیر جوانان؛ و ۷– آموزش شهروندی برای توسعه پایدار. در این سند اشاره شده است که معلمان مهمترین عاملان دستیابی به اهداف آموزش ۲۰۳۰ هستند. بر این اساس، ضمن اشاره به نقش آنها در کلیه گزینههای راهبردی مربوط به اهداف هفتگانه، معلمان، بهعنوان یکی از عوامل موثر اجرایی در تحقق اهداف آموزش ۲۰۳۰، که شامل موارد زیر است، مورد تاکید قرار گرفتهاند:
الف: فضاهای موثر یادگیری: ایجاد و بهروزرسانی امکانات آموزشی مناسب، ب: بورسها: افزایش بورسها برای کشورهای کم توسعهیافته و کشورهای در حال توسعه جزایر کوچک و کشورهای آفریقائی ج: آموزشیاران و معلمان: تامین معلمان با صلاحیت از طریق همکاری بینالمللی در زمینه تربیت معلم، در کشورهای در حال توسعه، بهویژه کشورهایی که کمترین سطح توسعهیافتگی را دارند و کشورهای جزیرهای کوچک در حال توسعه تا سال ۲۰۳۰″.
خانم دکتر محب حسینی در ادامه، به آمارهای یونسکو در زمینه کمبود معلم در سطح جهان اشاره کرد و افزود: “تا سال ۲۰۳۰ طبق برآورد به ۳/۳ میلیون معلم بیشتر نیازمندیم در حالیکه این میزان تا سال ۲۰۱۵، ۶/۱ میلیون نفر بود”.
رئیس گروه آموزش کمیسیون ملی یونسکو سپس، ۹ جنبه کلیدی را که سیاستهای تربیت معلم کشورها برای دستیابی به اهداف آموزش ۲۰۳۰ باید مورد نظر قرار دهند، بدین شرح برشمرد: ” ۱- استخدام و حفظ معلمان؛ ۲- آموزش مداوم معلمان؛ ۳- توزیع متناسب معلمان؛ ۴- ساختارهای حرفهای؛ ۵- اشتغال و شرایط کاری معلمان؛ ۶- دستمزد و حقوق معلمان؛ ۷- معیارهای معلمان؛ ۸- پاسخگویی به معلمان؛ و ۹- مدیریت مدارس.” وی در نهایت چالش موجود در زمینۀ تدریس و معلمان را در جهان: کلاسهای پرجمعیت، آموزش ناکافی به معلمان، قراردادهای نامطمئن، و دستمزد ناکافی عنوان کرد.
پس از مراسم افتتاحیه، پانل بحث و تبادل نظر با عنوان راهکارهای ارتقای منزلت معلمان در ایران با حضور روسای اتحادیههای معلمان، آقایان: شیبانی اصل، رئیس اتحادیه انجمنهای عملی- آموزشی معلمان فیزیک ایران، دکتر کمالینهاد، دبیر اتحادیه انجمنهای معلمان ادبیات کشور و رئیس دبیرخانه راهبردی زبان و ادبیات فارسی کشور، و دکتر صدر، دبیر انجمن معلمان ریاضی شهر تهران آغاز شد.
آقای شیبانی اصل، در ابتدا به بیان جایگاه والای معلم در جامعه پرداخت و اظهار داشت:” معلمان امانتداران قلم و شمع جمع آفرینشاند. تبیین جایگاه معلمان در جامعه، تبیین یک فرهنگ متعالی و ادای دین به حاملان مشعل دانایی است. نقش معلمان در جامعه بیبدیل است زیرا اندیشۀ یک جامعه آنقدر ارتقاء مییابد که اندیشه معلمان آن بالا میرود.” وی ادامه داد: “آموزش و پرورش از عوامل مهم توسعه است و در این راستا، آموزش صحیح به افراد جامعه برای کسب خرد لازم برای زندگی بهتر و هدایت آنها به خداجویی و نوع دوستی ضروری است. اکنون آموزش و پرورش نیازمند تحول کمی و کیفی است و لازمه این تحول، توجه به نیروی معلم است.” آقای شیبانی افزود: “اتحادیه انجمنهای علمی فیزیک ایران به عنوان خرد جمعی انجمنها و با حمایت دانشگاه فرهنگیان فعالیت میکند و در رسالتش مصمم است تا آنچه در توان دارد برای بالابردن مقام و منزلت معلمان انجام دهد.”
سپس آقای کمالینهاد به سخنرانی پرداخت و اظهار داشت: “به منظور ارتقای اجتماعی، منزلتی، و فرهنگی معلمان ابتدا باید جایگاه مطلوب، ارزش، مقام و موقعیت مطلوب تعریف شود. در این صورت برنامهریزی بهشکل مطلوبتری انجام خواهد شد.” وی در ادامه افزود: “بهمنظور ارتقای وضعیت معلمان، چهار حوزۀ فعالیت میتواند مشخض شود. اولین حوزه، توجه به بندهایی از سند تحول بنیادین آموزش و پرورش در زمینه ارتقای وضعیت معلمان است. دومین فعالیت، افزایش تبلیغات در جامعه در جهت ارتقای جایگاه معلمان از طریق صدا و سیما و رسانههای عمومی است. برگزاری مسابقهها و جشنوارهها برای ارتقای شخصیتی معلمان از راهکارهای دیگر در تحقق این امر است. عامل دیگر، فرهنگسازی در جامعه است. اعطای نشان تعلیم و تربیت و شناسایی معلمان برتر در حوزههای خاص، و عزم ملی در جامعه از طریق بسیج قوای سهگانه، و مجلس نیز از فعالیتهای دیگر مورد نیاز در ارتقای منزلت معلمان به شمار میرود.”
آقای دکتر صدر بهعنوان آخرین سخنران این پانل در سخنرانی خود به چالشهای تحقق منزلت معلمان در ایران اشاره کرد و اظهار داشت:” از چالشهای موجود در این زمینه عدم توجه به منزلت معلمان در ساختار وزارت آموزش و پرورش است. آموزش و پرورش باید شغل معلمی را یک هنر بداند چون هنر معلم انسانسازی است. چالش دیگر، ایجاد بستری برای حفظ معلمان در شغل معلمی است. ” دکتر صدر عدم آموزش ضمن خدمت مستمر معلمان، عدم تجهیز معلمان به فناوریهای جدید ارتباطاتی و اطلاعاتی، عدم توجه به انجمنهای معلمان و فراهمکردن تسهیلات برای آنان، فقدان برنامه جامع و تغییر برنامهها با تغییرات مدیریتی و نیز عدم توجه به معلمان پیشکسوت و نیز عدم لحاظ کردن برخی از دروس بهعنوان منابع کنکور را از دیگر دلایل عدم تحقق منزلت واقعی معلمان در ایران برشمرد.
این نشست با برگزاری جلسه پرسش و پاسخ به اتمام رسید.
تهیه و تنظیم: پیمانه پورهادی
ناظر علمی: دکتر محب حسینی