متن سخنرانی جناب آقای دکتر نصیری قیداری، دبیرکل کمیسیون ملّی یونسکو – ایران در اولین کنفرانس بینالمللی آب مجازی ۹ و ۱۰ اردیبهشت ۱۳۹۶، ساختمان اتاق بازرگانی
در دومین و آخرین روز از اولین کنفرانس بینالمللی آب مجازی، دبیرکل کمیسیون ملّی یونسکو به عنوان یکی از سخنران کلیدی حضور داشتند. متن سخنرانی ایشان به شرح زیر است:
بسمه تعالی
عالیجنابان! حضار محترم! خانم‌ها و آقایان!
ما در جهانی زندگی می‌کنیم که کمبود آب همواره به‌عنوان یک موضوع اساسی مطرح بوده است. کمبودی که هر ساله بیشتر می‌شود. در حال حاضر بسیاری از افراد کشورهای در حال توسعه از آب کافی برای برآوردن نیازهای اصلی خود محروم هستند.
قرن ۲۱ قرن آب نامیده شده است. پیش‌بینی می‌شود تا سال ۲۰۲۵ تقریباً ۵/۳ میلیارد نفر در جهان در معرض بحران آب قرار خواهند گرفت. از این میان کمتر از ۲/۱ میلیارد نفر به آب سالم دسترسی خواهند داشت. همچنین تا سال ۲۰۵۰ بیش از ۵/۴ میلیارد نفر در معرض صدمات و زیان‌های ناشی از کمبود و آلودگی منابع آب قرار خواهند گرفت. این شرایط، رقابت برای دسترسی به منابع آب جهانی را افزایش داده و بهره‌برداری از منابع آب به چالشی اساسی مبدل خواهد شد.؛ لذا بی تردید برنامه‌ریزی در این حوزه جایگاه خود را در روابط سیاسی، اقتصادی و اجتماعی حاکم بر ملت‌ها و دولت‌ها پیدا خواهد کرد.
برنامه بینالمللی آب یونسکو برنامه‌ای است که متخصصان آب و سیاستگذاران در جستجوی خود برای یافتن راه‌حل «جادویی» مشکل آب و اینکه چگونه می‌توانیم از این منبع حیات استفاده و حفاظت کنیم به رویکردهای میان رشته‌ای می‌پردازد. از یک‌سو در این برنامه دانشمندان، بیش از ۱۶۰ کشور جهان گردهم می‌آیند تا ذخایر آب جهانی و منطقه‌ای را ارزیابی کنند و به بررسی وضعیت آلودگی آب‌های سطح زمین بپردازند و از سوی دیگر این برنامه عوامل اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی را که لازمه سیاست‌گذاری کارآمد است مورد توجه قرار می‌دهد.
برنامه بینالمللی آب یونسکو رویکردی دوجانبه دارد.: اول) آموزش و کمک به متخصصان منطقه‌ای برای ارزیابی دقیق ذخایر آب و دوم) همکاری با مقام‌های دولتی برای ایجاد نظامی که امکان بهره‌برداری از آب‌های سطح زمین را منوط به کسب مجوز کنند. باید توجه داشت آب شیرین یک منبع جهانی نیست، بلکه منبعی منطقه‌ای محسوب می‌شود. به همین دلیل نیز میزان دسترسی و سرانه مصرف آن نیز در میان مناطق جهان متفاوت است. ماهیت منطقه‌ای منابع آب مانع از آن است تا جامعه جهانی کنوانسیون یا بیانیه خاصی را برای آن تصویب کند. محدودیت‌های این شرایط جدید منابع و مصارف آب، شیوه‌های نو در برنامه‌ریزی منابع آب را طلب می‌کند و در این راستا مفاهیم و شاخص‌های متعددی توسعه یافته یا در حال توسعه است، که از آن جمله می‌توان به (آب مجازی) اشاره کرد.
آب مجازی مفهومی جدید در مدیریت منابع آب است. در واقع مفهوم آب مجازی نگرش جدید به مصارف غیرمستقیم و پنهان آب در چرخه تولید و ارائه خدمات به نسل بشر است، که اولین بار در سال ۱۹۹۳ توسط ادگار الن انگلیسی مطرح شد. آب مجازی که در مراحل مختلف تولید یک کالا استفاده می‌شود، آب مجازی ذخیره شده در کالا نامیده می‌شود. تجارت جهانی کالاها یک جریان بینالمللی نرم آب مجازی را به‌وجود می‌آورد. کشورهای کم‌آب می‌توانند با واردات محصولات آب‌بر، نظیر موادغذایی، آبی را که برای تولید آن نیاز است در بخش‌های دیگر مصرف کنند. ب تتجارت جهانی کالاها یک جریان بینالمللی از آب مجازی را به‌وجود می‌آورد.
واژه آب مجازی، آب، غذا و تجارت را به یکدیگر پیوند می‌دهد. کشورهای خشک و نیمه‌خشک نظیر کشور ما با واردات کالاهای آب‌بر، نظیر موادغذایی، آبی را که برای تولید آن نیاز است برای استفاده در سایر بخش‌ها می‌تواند حفظ کند. انتقال آب حقیقی در حجم زیاد و در فاصله‌های طولانی به علت مشکلات انتقال و هزینه‌های بالای آن تقریباً غیرممکن به نظر می‌رسد. در این حال تجارت مواد غذایی می‌تواند با انتقال آب مجازی حجم عظیمی از آب به عنوان همگون‌سازی توزیع ناهمگون منابع آب به حساب آید. واژه آب مجازی به نشان پتانسیل عظیمی که در تجارت موادغذایی نهفته است آن را مستعد می‌سازد تا در معادلات دیپلماتیک وارد شود؛ البته وابستگی بیش از حد امنیت موادغذایی کشورها به واردات، سبب می‌شود که کشورهای صادرکننده توانایی تحمیل خواسته‌های خود و دخالت در مسائل داخلی کشورهای واردکننده را داشته باشد.
ظهور بحث آب مجازی سبب شده مجامع مختلف جهانی، جریان عظیم مجازی آب که توسط تجارت مواد غذایی در جریان است را مورد توجه ویژه قرار دهند.
به این نکته نیز باید توجه شود که با کم‌اهمیت جلوه‌دادن نقش آب مجازی این خطر وجود دارد که کشورها ارزش منابع خود را نیز دست کم بگیرند و از اتخاذ سیاست‌های بدیع و گاه دردناک برای حل مسئله آب غافل شوند. آب مجازی یک راه‌حل است ولی نباید از راه‌حل‌های بی‌شمار دیگر غافل بود.
مایلم در اینجا ضمن عرض تبریک به مناسبت برگزاری این کنفرانس ارزشمند علمی مراتب امتنان و تشکر خود را از کلیه شرکت‌کنندگان و برگزارکنندگان به‌خصوص اتاق تجارت معادن، بازرگانی و کشاورزی ایران و وزارت کشاورزی، وزارت نیرو و فائو در برگزاری اولین کنفرانس بینالمللی آب مجازی ابراز داشته و امیدوارم این کنفرانس افق‌های جدیدی را در ارتباط با آب مجازی بگشاید. همچنین توصیه می‌کنم برگزارکنندگان با ایجاد یک دبیرخانه دائمی برای آب مجازی در ایران و ایجاد یک کمیته علمی جهانی، امکان برگزاری بهتر سالانه این کنفرانس در سایر کشورهای جهان را فراهم آورند؛ به نحوی که قدم‌های گسترده‌تری در شناسایی کلیه مراحل آب مجازی برداشته شود. قطعاً ایجاد پایگاههای هوشمند نیز در مورد آموزش و متدهای محاسبات آب مجازی کار ارزشمندی است. کمیسیون ملی یونسکو ـ ایران نیز به‌عنوان نهاد ملی یونسکو به همراه شرکای خود آماده همکاری است. از کشور هلند هم که میزبانی دومین کنفرانس بینالمللی آب مجازی را بر عهده گرفته، صمیمانه قدردانی می‌کنیم. مجدداً تشکر و قدردانی خود را از کلیه دست‌اندرکاران ابراز داشته و موفقیت کلیه عزیزان را از خداوند بزرگ مسئلت دارم.