متن سخنرانی دکتر محمدرضا سعیدآبادی دبیرکل کمیسیون ملی یونسکو به مناسبت تقدیم سند ثبت ارگ بم و چشمانداز فرهنگی آن بم ـ ۱۷ تیر ۸۷
هیچ جای دنیا چنین منظرهای را نخواهید دید. اینجا بهشت زهرای بم است. شهری که چهار سال پیش در زلزله مصیبتبار بیش از چهل هزار نفر از ساکنین خود را از دست داد. امروز دهها سبزه و گل، شیرینی و شمع در کنار کلامالله مجید روی سفرههای ترمه زمین را پوشاندهاند. اینجا گوئی همه زنده و حاضرند. همه شاهدند. آنان که از دنیا رفتهاند اما یادشان باقی است و آنان که کنار سفره هفت سین بر مزار عزیزان خود نشستهاند. سال تحویل میشود. لحظه تبادل گل و شیرینی و صحبت است. این بخشی از روایت یکی از همکاران کمیسیون ملی یونسکو از مراسم تحویل سال ۱۳۸۷ در بم است.
امروز به مناسبت ثبت ارگ بم و چشمانداز و منظر فرهنگی آن در تیرماه ۱۳۸۶ (۲۰۰۷) در فهرست میراث جهانی در خطر گرد هم آمدهایم. آمدهایم تا با تقدیم سند ثبت این محوطه به شما یاد و خاطره آنانی را که در فاجعه زلزله جان خود را از دست دادهاند گرامی داشته و سختکوشی و استقامت آنانی را که در تلاش بنای مجدد بم هستند تحسین کنیم.
طی دهههای گذشته آثار فرهنگی و طبیعی بسیاری از بین رفته است. همچنان تخریب و فرسایش، بلایای طبیعی، جنگها و منازعات، فقر مفرط، صنعتی شدن، آلودگی زیستمحیطی، جهل و بیتفاوتی موجب از بین رفتن گنجینههای تجدیدناشدنی می گردد. ۳۵ سال پیش جامعه جهانی با تصویب کنوانسیون حفظ میراث فرهنگی و طبیعی جهان در صدد برآمد تا با نهادینه کردن حفاظت از میراث فرهنگی و طبیعی بقا و استمرار آن را در شرایط دگرگونی و تغییرات سریع، تضمین کند. مفهوم و دامنه میراث و کنوانسیون از زمان تصویب تاکنون تحول یافته است. اکنون نه فقط یک محوطه تاریخی و طبیعی، بلکه کلّیت یک شهر میتواند در فهرست میراث جهانی ثبت گردد و در عین حال رشد اقتصادی نیز به عنوان یک ضرورت پذیرفته شده است. رقابت کشورها برای ثبت آثار در فهرست میراث جهانی نشانه اقبال از آن محسوب میشود. به طور قطع ثبت آثار آغاز و نه پایان یک فرآیند است. زیرا بنیاد و شالوده اصلی کنوانسیون ـیعنی حفاظت پایدار از آثاری که نه به یک قوم، گروه یا ملت خاص بلکه به تمامی جهانیان تعلق داردـ مستلزم برنامهریزی، مدیریت پایدار و گزارشدهی مستمر است.
ثبت یک اثر در فهرست میراث جهانی مایه مباهات و غرور محلی و ملی است. انسجام و همبستگی در سطوح محلی، ملی و بینالمللی را تقویت میکند و میتواند تصدیق، پذیرش و احترام جهانی و همچنین مزایای اقتصادی قابل ملاحظه در پی داشته باشد.
از جمله اقدامات اساسی پس از ثبت، آگاه سازی و جلب مشارکت اجتماعات محلی در حفاظت است و آموزش بهویژه آموزش جوانان و نوجوانان مناطقی که آثار فرهنگی و طبیعی ثبت شده در آن قرار دارند باید در اولویت قرار گیرد. از همینرو بر اساس ماده ۲۷ کنوانسیون مقرر میدارد (کشورهای عضو کنوانسیون با استفاده از همه ابزار مناسب و بهویژه برنامههای اطلاعرسانی و آموزشی برای تجلیل و حفاظت از میراث فرهنگی و طبیعی خود تلاش خواهند کرد. برنامه بینالمللی میراث جهانی در دستهای جوانان در مرکز میراث جهانی یونسکو طراحی شده تا از یکسو نوجوانان و جوانان با ارزش برجسته آثار ثبت شده در فهرست جهانی آشنا شده، مهارتها و دانش لازم برای حفاظت را فراگیرند و متعهد شوند تا ضمن حفاظت، آثار را به نسلهای آینده انتقال دهند و نقش اساسی در حفاظت از تنوع فرهنگی و طبیعی از طریق همکاریهای بینالمللی ایفاء نمایند.
علیرغم آثار تاریخی و طبیعی شگفتآور بینظیر در ایران و تلاشهای چند دهه اخیر برای معرفی، حفاظت و ثبت آنها در مورد تدوین برنامهآموزشی برای آشنایی نوجوانان و جوانان با مفهوم و مصادیق میراث و گنجانیدن آن در جدول برنامههای درسی نظام آموزش رسمی اقدام اساسی اتخاذ نشده است.
مجموعه برنامههایی از قبیل برنامه امروز که برای سایر محوطههای ثبت شده ایران در فهرست میراث جهانی نیز برگزار خواهد شد فرصت مغتنمی است تا مقامات و مسئولین استانها و شهرها، فعالیتهایی را در زمینه آموزش و آگاهسازی نوجوانان و جوانان و به طور کلی جامعه محلی و جلب مشارکت آنها پیشبینی کنند. در پرتو آگاهی و مشارکت فعال و مؤثر جامعه محلی و آموزش نوجوانان و جوانان میتوان حفاظت از آثار تاریخی و طبیعی، این نمادهای هویت فرهنگی را تضمین کرد.
اقدام سریع و استثنایی یونسکو در مساعدت به بم در زمینههای آموزشی و فرهنگی بلافاصله پس از وقوع زلزله و ثبت ارگ بم در فهرست میراث جهانی در معرض خطر نشاندهنده تعهد جامعه جهانی به همبستگی با مردم بم و آمادگی برای مشارکت در بازسازی بم و ارگ بم است. زیرا ارگ بم با وجود شهر بم ـ شهر نخلهای سرافرازـ و وجود مردمی که نسل به نسل حافظ میراث خود بودند و امروز نیز صبورانه تلاش میکنند تا بم و ارگ بم را استوارتر و باشکوهتر از گذشته بسازند، مفهوم پیدا میکند.
اراده واقعی که تجلی آنرا میتوان در شعار نوشته شده توسط کودکان و نوجوانان بر دیوارهای شهر با مضمون
“بم ترا میسازیم حتی با استخوانهایمان” مشاهده کرد.