سخنرانی آقای دکتر نصیری ، سرپرست کمیسیون ملی یونسکو-در همایش ملی نقش سوادآموزی و آموزش مداوم بزرگسالان در تحقق جوامع پایدار-تهران ، ۱۷ شهریور ماه ۱۳۹۴-به مناسبت روز جهانی سوادآموزی ۲۰۱۵
آمارهای جهانی در ارتباط با سوادآموزی و آموزش بزرگسالان نشان می‌دهد هنوز حدود ۷۵۷ میلیون بزرگسال بی‌سواد در جهان وجود دارند که حدود دو سوم از آنها، زنان هستند. نرخ بیسوادی از سال ۲۰۰۰ که حدود ۱۸% بود تا حدودی کاهش یافته است و در سال ۲۰۱۵ به ۱۴% رسیده است. با توجه به اینکه طبق برنامه آموزش برای همه قرار بود تا سال ۲۰۱۵ نرخ بیسوادی بزرگسالان تا ۵۰% کاهش یابد، این هدف تحقق نیافته است. از بین ۷۳ کشوری که دارای نرخ سوادآموزی کمتر از ۹۵ % در سال ۲۰۰۰ بودند، فقط ۱۷ کشور موفق شده‌اند نرخ بیسوادی خود را تا سال ۲۰۱۵ به نصف برسانند. در ارتباط با آموزش ابتدائی نیز علیرغم اینکه پیشرفت‌های زیادی مشاهده می‌شود، ولی تقریبا ۵۸ میلیون کودک در سال ۲۰۱۲ از مدرسه بازمانده‌اند و حدود ۱۰۰ میلیون کودک، آموزش دوره ابتدائی را به پایان نرسانده اند.
خوشوقتم که امسال پنجاهمین سال روز جهانی سواد آموزی را با یکدیگر جشن می گیریم که پیشینه آن به کنگره بین‌المللی وزرای آموزش برای رفع بیسوادی برمی‌گردد که در سال ۱۳۴۴ در تهران ( ۱۹۶۵ میلادی) برگزار شد. از دستاوردهای این کنگره، توصیه‌نامه تهران بود که درآن برای اولین بار تعیین یک روز بین‌المللی برای سواد آموزی و دیدگاه سوادآموزی کارکردی و ارتباط بین سوادآموزی و توسعه اقتصادی- اجتماعی مطرح شد و مورد تصویب قرار گرفت. از آن تاریخ تا کنون، هر سال با توجه به اولویت‌های بین‌المللی، موضوعی برای روز جهانی سوادآموزی از طرف یونسکو تعیین می‌شود که موضوع امسال روز جهانی سوادآموزی به پیوند میان ” سوادآموزی و جوامع پایدار” اختصاص یافته است. تمرکز این روز بر مفهوم جوامع پایدار ضرورت و نقش محوری سواد را در دستیابی به توسعه پایدار نشان می‌دهد. جوامع پایدار بر اساس تلفیق چند عنصر شکل می‌گیرد که عبارتند از : حذف فقر، بهداشت و سلامت، شغل مناسب، استقلال و تکامل فردی و برابرسازی فرصت‌های اجتماعی برای مردان و زنان و احترام به تنوع فرهنگی و حقوق انسان‌ها. همانگونه که واقفید در بین این عناصر ، سواد نقش پایه و محوری دارد، تا زمانی که افراد جامعه با سواد نشوند، تحقق جوامع پایدار میسر نخواهد بود. مردم، محور توسعه پایدار هستند و هیچ جامعه‌ای به پایداری نخواهد رسید مگر اینکه مردم با سواد و آموزش دیده داشته باشد. شواهد نیرومندی دال بر منافع گسترده سواد برای کاهش فقر وجود دارد. سواد به مادران کمک می‌کند تا تغذیه کودکانشان را بهبود بخشند. کسانی که با سواد باشند، آسیب‌پذیری کمتری در مقابل بیماری‌ها دارند. سواد زنان و دختران را برای دستیابی به مشارکت کامل در جامعه توانمند می‌سازد و یکی از قوی‌ترین عوامل پیشرفت اقتصادی و پایدار جوامع است. مردم باسواد درک بیشتری از ارائه راه حل‌هائی که توسعه شهرهای پایدار را تضمین می‌کند و استفاده از آب و انرژی دارند و مراقبت بهتری از محیط زیست و تنوع اکوسیستم‌ها به عمل می‌آورند. مطالعات انجام شده نشان می‌دهد که سواد رکن اساسی برای استقرار صلح، بردباری و جامعه مدنی است.
همانگونه که اطلاع داید، توسعه پایدار به‌عنوان توسعه‌ای که نیازهای کنونی نسل حاضر را با در نظر گرفتن منافع نسل‌های آینده برآورده سازد، تعریف شده است. آموزش پایه و سواد، رکن اصلی توسعه پایدار محسوب می‌شود و عامل اصلی توانمندسازی اجتماعی است. سواد، حق اساسی همه انسان‌ها، پایه همه آموزش‌ها و یادگیری مادام‌العمر می‌باشد. سواد باعث تسریع در توسعه می‌گردد و جوامع را قادر می‌سازد تا به طور فراگیرتر و پایدارتر رشد کنند. در جوامع کنونی که درگیر تغییرات پرشتاب هستند، مفهوم سواد متحول شده است و بر اساس توانمندی افراد در کاربرد داده‌های آموخته شده، برای پاسخگوئی به نیازهای اجتماعی، اقتصادی و فناوری تعریف می‌شود.
سواد آموزی این منافع انسانی را از طریق نوآموزان یا به واسطه آنها فراهم می‌سازد. چنانکه مطالعات متعدد نشان داده است، سواد آموزی، نیروی توانمندسازی است که اعتماد به نفس، اطمینان به خود و قدرت فراگیران را بهبود می‌بخشد و به آنها کمک می‌کند که بیش از پیش خود را توانمند و مستقل حس کنند و آگاهی بهتری از حقوق خود داشته باشند. سواد آموزی استقلال افراد را در چارچوب خانوادگی و اجتماعی ارتقا می‌بخشد.
سوادآموزی باعث تسریع در توسعه می‌گردد و جوامع را قادر می‌سازد تا به‌طور فراگیرتر و پایدارتر رشد کنند. برنامه‌های سوادآموزی می‌تواند از عناصر کلیدی راهبردهای توسعه باشد و فرصت‌ها و مهارت‌های جدیدی را برای همه فراهم کند. در بیشترکشورها، بی‌سوادان جزو محروم‌ترین و حاشیه نشین‌ترین اقشار جامعه‌اند که درصد بسیار بالایی از آنها را زنان و دختران، بومیان، اقلیت‌های فرهنگی و زبانی، عشایر، روستائیان و معلولین تشکیل می‌دهند. بین فقر و بیسوادی همبستگی قوی وجود دارد. از این چشم‌انداز، سواد آموزی کلید حل مشکل است. برای همه زنان و مردانی که بدون دسترسی به مهارت‌های پایه خواندن و نوشتن زندگی می‌کنند، سواد آموزی افق‌ها و فرصت‌های جدیدی را می‌گشاید، سطح زندگی را بهبود می‌بخشد و به فرآیندهای تغییر اجتماعی و حذف فقر، کمک می‌کند.
با این وجود ، علیرغم نقش بدیهی سوادآموزی در دگرگون‌سازی زندگی افراد و الگوهای توسعه اجتماعی، هنوز در برخی از موارد، اراده سیاسی و منابع کافی که سوادآموزی جوانان و بزرگسالان را در اولویت قرار دهد، وجود ندارد. در نتیجه، بی‌سوادان راه‌حل
ی را برای کمبود استعدادهای پایه مربوط به خواندن، نوشتن و محاسبه خود نمی‌یابند- یعنی تقریبا از هر شش بزرگسال ، یک نفر- گفته می‌شود که حقوق ، نیازها و باورهایشان مورد توجه قرار نگرفته است. این وضعیت نوعی بی‌عدالتی است که نباید ادامه داده شود.
خوشبختانه بسیاری از دولت‌ها، سازمان‌های جامعه مدنی، بنگاه‌های اقتصادی، گروه‌های اجتماعی و افراد از مزایای سوادآموزی آگاهند و با جدیت از برنامه‌های سوادآموزی حمایت می‌کنند. بسیاری از افراد به طور گمنام و مداوم برای کمک به دیگران جهت خواندن، نوشتن و حساب کردن و دادن فرصتی به آنها برای اینکه فرآیند یادگیری را آغاز نمایند، کار می‌کنند. روز بین‌المللی سوادآموزی فرصت مغتنمی برای تقدیر از تلاش‌های این افراد و تشویق آنها به ادامه کار فراهم می‌سازد. خصوصا آموزشیاران سوادآموزی به دلیل راهنمائی و مشاوره‌ای که به دیگران ارائه می‌دهند کاتالیزورهای مهمی برای تغییرمحسوب می‌شوند که تفاوتی واقعی در زندگی دیگران ایجاد می‌کنند.
همه ما خواهان جهانی هستیم که در آن همه افراد آن بتوانند در سرنوشت جامعه‌شان مشارکت کنند، به دانش دسترسی یابند و به نوبه خود، آن را غنی سازند. برای دستیابی به موفقیت، ما باید رویکرد سنتی برنامه‌های سوادآموزی را از خواندن و نوشتن صرف، به سمت فراگیری مهارت‌های گسترده‌تر با توجه به شیوه‌های زندگی پایدار، حفاظت از تنوع زیستی، کاهش فقر، کاهش خطر بلایا و نیز مشارکت مدنی تغییر دهیم. با این روش، برنامه‌های سوادآموزی می‌تواند تمام نیروی بالقوه دگرگون‌سازنده خود را رها سازد .
ما نیاز به یک تعهد مشترک برای سوادآموزی و آموزش بزرگسالان داریم که قادر به توانمندسازی مردم باشد. توانمندسازی مردم برای تغییر، تعهدی همگانی را نسبت به آموزش و سوادآموزی طلب می‌کند. این آموزش باید قادر به تأمین ارزش‌ها، دانش، مهارت‌ها و توانمندی‌های لازم برای یک زندگی پایدار، مشارکت اجتماعی و به‌دست آوردن شغلی شرافتمندانه باشد. بنابر آنچه که در دستورکار جهانی آموزش آمده است دسترسی به آموزش پایه، اساس توسعه پایدار است. به‌علاوه، در این دستورکار بر آموزش روستاییان و سوادآموزی بزرگسالان نیز تأکید شده است. دستیابی به سواد و توان محاسباتی به افزایش کیفیت آموزش کمک کرده و در موفقیت برنامه آموزش توسعه پایدار نیز نقشی مهم دارد.
همچنین آموزش مداوم و یادگیری مادام‌العمر بزرگسالان به دستیابی به شیوه‌های زندگی مبتنی بر اقتصاد، عدالت اجتماعی، امنیت غذایی، انسجام اکولوژیکی، شیوه‌های پایدار امرار معاش، احترام به کلیه اشکال زندگی و ارزش‌های مهم عاملِ انسجام اجتماعی، مردمسالاری و اقدام مشارکت محور می‌انجامد. تساوی فرصت‌های اجتماعی برای زنان و مردان با تأکید خاص بر مشارکت زنان و کودکان دختر در آموزش، برای ایجاد پایداری و توسعه امری حیاتی است. این آموزش که بخشی از آموزش توسعه پایدار محسوب می‌شود، در تأمین روش‌های پایدار برای زندگی، ایجاد اشتیاق در افراد و تأمین آینده آنان ضروری است و به جوامع کمک می‌کند راه‌حل‌هایی برای مشکلات متعدد پیدا کنند و اولویت‌های متعددی را برای خود قائل شوند که از این میان می‌توان به آب، انرژی، تغییر اقلیم، کاهش خطرات و بلایای طبیعی، از میان رفتن تنوع زیستی، بحران غذا، خطرات وارد به سلامتی، آسیب‌پذیری اجتماعی و ناامنی اشاره داشت. آموزش مداوم بزرگسالان به ایجاد جوامعی مقاوم، سالم و پایدار از طریق رویکردی منسجم و نظام‌مند کمک می‌کند و کلیه نظام‌های آموزش رسمی، غیر رسمی و کلیه بخش‌های جامعه را در یک فرآیند مادام‌العمر یادگیری دخیل می‌کند.
در خاتمه ، امیدوارم این همایش از طریق بحث و تبادل نظر میان متخصصان و مسئولین دست اندر کار سوادآموزی بتواند به تحقق اهداف پیش بینی شده نائل شود و آرزوی موفقیت برای همه شما را دارم.