دومین کنگره جهانی منابع آموزشی باز؛ برنامه عمل منابع آموزشی باز لوبلیانا (۲۰۱۷)

مقدمه

در راستای تحقق جوامع آموزشی فراگیر، منابع آموزشی باز به تحقق آموزشی با کیفیت، برابر، فراگیر، باز و مشارکتی کمک می کند. منابع آموزشی باز به مواد آموزشی، پژوهشی و آموختنی اطلاق می شود که به صورت دیجیتال و یا هر شکل دیگری، در دسترس عموم قرار می گیرد و دسترسی، استفاده، اقتباس و توزیع آن ها  توسط دیگران رایگان است.

دومین کنگره جهانی OER، توسط یونسکو و دولت اسلوونی و با حمایت های ارزشمند این دولت و بنیاد ویلیام و فلورا هولت برگزار می شود. اهداف این کنگره عبارتند از:

  • بررسی راهکارهایی برای مواجه با چالش های استفاده عمومی از محتوای OER و گنجاندن آن در سیستم های آموزشی سراسر جهان
  • به نمایش گذاشتن بهترین روش ها و تجارب مرتبط با سیاست ها، اقدامات و متخصصان حوزه OER
  • تعیین و شناسایی بهترین راهکارها برای افزایش استفاده عمومی از OER

موضوع این گنگره (منابع آموزشی باز برای تحقق آموزش فراگیر، باکیفیت و برابر: از تعهد تا عمل) نشان دهنده نقش مهم منابع آموزشی باز در تحقق دستورکار ۲۰۳۰ برای توسعه پایدار، به ویژه هدف شماره ۴ (آموزش با کیفیت) است.

برای آماده سازی این کنگره، ۶ جلسه مشورتی بین المللی و یک مطالعه درباره منابع آموزشی باز توسطCommonwealth of Learning (COL) ، با همکاری یونسکو و دولت اسلونی و با حمایت بنیاد ویلیام و فلورا هولت و مقامات ملی ۶ کشور برزیل، مالزی، مالت، موریس، نیوزیلند و قطر برگزار شد. این رویدادها موجب افزایش آگاهی پیرامون اهداف کنگره شد و وضعیت اجرای بیانیه ۲۰۱۲ OER پاریس در سطح ملی و منطقه ای را روشن ساخت.

برنامه عمل OER 2017 لیوبلیانا در واقع نتیجه دومین کنگره جهانی OER است و بر اساس نتایج جلسات مشورتی منطقه ای، مشاوره جهانی آنلاین سند در ماه های منتهی به کنگره و سخنرانی های دومین کنگره تدوین شده است.

زمینه وجارچوب ها

برنامه عمل OER 2017 از تمامی چارچوب های مرتبط سازمان ملل حمایت می کند. بر اساس اعلامیه جهانی حقوق بشر، هر کسی آزاد است و این حق را دارد که اطلاعات و اخبار را از طریق هر رسانه ای و فارغ از محدودیت های جغرافیایی، دریافت کند و انتشار دهد (ماده ۱۹) و همچنین مطابق ماده ۲۶ هر کسی حق دارد از تعلیم وآموزش استفاده کند. این دستور عمل همچنین از اهداف توصیه نامه ۲۰۰۳ یونسکو درباره ترویج و استفاده از چند زبانی و دسترسی جهانی به فضای مجازی حمایت می کند. این برنامه عمل همچنین کنوانسیون ۲۰۰۵ یونسکو درباره حمایت از تنوع بیانات فرهنگی و ترویج آن را تایید می کند. در این کنوانسیون آمده است: “دسترسی برابر به مجموعه ای متنوع از بیانات فرهنگی از سراسر جهان و دسترسی فرهنگ ها به بیان و انتشار، از عوامل مهم توسعه فرهنگی و ترویج فهم متقابل هستند”. برنامه عمل لیوبلیانا از اصول و اهداف کنوانسیون ۲۰۰۶ یونسکو درباره حقوق افراد معلول (ماده ۲۴) و حق معلولین برای آموزش حمایت می کند.

در سال ۲۰۱۵، دستورالعمل ۲۰۳۰ برای توسعه پایدار (با اهداف هفده گانه) توسط سازمان ملل به تصویب رسید. هدف شماره چهار این دستورکار از جوامع بین المللی می خواهد که برای تضمین آموزش با کیفیت، برابر و فراگیر و ترویج یادگیری مادام العمر برای همه تلاش کنند. یونسکو نیز از طریق بیانیه اینچئون و چارچوب عمل ۲۰۱۵، برای تحقق این هدف و هماهنگی مسائل مربوط به آن تلاش می کند. یونسکو در ترویج منابع آموزشی باز در تمامی سطوح آموزشی، اعم از دوران کودکی، دوران تحصیلی ابتدایی و متوسطه، آموزش های فنی و حرفه ای، آموزش عالی و آموزش های غیر رسمی نقش مهمی دارد.

پتانسیل متحول کننده OER با گسترش ICT و زیرساخت های پهنای باند در حال افزایش است و موجب گسترش افق های همکاری و به اشتراک گذاری دانش در میان مربیان، موسسات و کشورها می گردد. اگر OER به طور موثری مورد استفاده قرار گیرد و از روش های آموزشی مناسبی برای ترویج آن استفاده شود، دسترسی به آموزش از طریق  ICT به طور چشمگیری افزایش می یابد که این امر موجب ایجاد فرصت هایی برای ایجاد و به اشتراک گذاری منابع آموزشی مختلف می شود، منابعی که با طیف متنوع تری از نیازهای مربیان و یادگیرندگان متناسب باشد. افزایش دسترسی آنلاین به منابع آموزشی باز موجب ترویج مطالعات فردی خواهد شد که اگر با یادگیری جمعی و شبکه های اجتماعی همراه باشد، می تواند موجب تقویت خلاقیت های آموزشی و تولید دانش شود. در این راستا باید بر اهمیت سواد دیجیتال که شامل مسائل مربوط به امنیت و ایمنی در توسعه و استفاده از محتوای OER است، تاکید شود. این فرصت ها می تواند بر بهبود دسترسی به آموزش و کیفیت آن تاثیر مثبتی داشته باشد در صورتی که دیگر پیش شرط های آموزش باکیفیت فراهم شود. از جمله این پیش شرط ها این است که موسسات آموزشی از نظر مالی تامین باشند و کارکنان با انگیزه، با کیفیت، آموزش دیده و توانمند داشته باشند.

پیشنهاداتی برای استفاده از OER در حمایت از SDG4

برای آنکه از قابلیت متحول کننده  OERدر راستای حمایت از SDG4 به طور کامل استفاده شود، منابع آموزشی باید از آموزش های دوران کودکی تا دوران متوسطه، آموزش عالی و منابع آموزشی باز در چارت آموزشی گنجانده شود. استفاده از محتوای OER و فراگیری آن نیازمند آن است که دسترسی به محتوای  این منابع برای یادگیرندگان، مربیان، موسسات و دولت ها فراهم و دیگر پیش شرط های آموزش با کیفیت تامین شود.

در حالی که پیشرفت های OER ادامه دارد، آگاهی ذی نفعان آن نیز به سرعت افزایش یافته است. در این راستا ۵ چالشی که مانع از ترویج و استفاده از OER  می شود شناسایی شده: ۱- توانایی و ظرفیت استفاده کنندگان در یافتن، استفاده مجدد و به اشتراک گذاری OER 2-  زبان و مسائل فرهنگی ۳- تضمین دسترسی فراگیر و برابر به منابع آموزشی باز باکیفیت ۴- توسعه مدل های پایدار ۵- توسعه محیط های سیاستگذاری حامت کننده.  با توجه به ضرورت انجام اقدامات لازم برای تحقق SDG4 (آموزش با کیفیت)، مقابله با این چالش ها نباید به تاخیر بیافتد.

افزایش تعداد فعالان حوزه OER و همچنین تنوع این فعالان بیانگر این حقیقت است که تمامی ذی نفعان آموزشی، نقش فعال و حمایتگری در این زمینه دارند. برنامه عمل لیوبلیانا با آگاهی از اینکه انجام بعضی از اقدامات، بر عهده گروهی از ذی نفعان است و با حیطه فعالیتی آنان ارتباط بیشتری دارد، بر اقدامات و فعالیت هایی که انجام آن ها ضروری است، تاکید دارد.

ذی نفعان مورد نظر در این سند عبارتند از مربیان، مربی های معلمان، کتابداران، یادگیرندگان، والدین، سیاستگذاران آموزشی ( در دو سطح دولتی و سازمانی)، معلمان و دیگر انجمن های تخصصی، انجمن های دانش آموزی، اتحادیه های دانش آموزشی-معلمی و دیگر اعضای جوامع مدنی، سازمان های بین دولتی و ارگان های سرمایه گذار. حمایت از تصمیم گیران (در دو سطح سازمانی و دولتی) برای تحقق برنامه عمل لیوبلیانا ضروری است. حمایت ذی نفعان متعدد برای انجام فعالیت های پیشنهادی ضروری است. ذی نفعان خاص در فعالیت های پیشنهادی شناسایی شده اند.

اقدامات و فعالیت های مناسب برای مقابله با چالش های OER

  • توانمندی کاربران در یافتن، استفاده مجدد، ایجاد و به اشتراک گذاری OER

برای استفاده موثر از OER، مربیان، یادگیرندگان و کتابداران باید توانایی یافتن، استفاده مجدد، و به اشتراک گذاری مطالبی را که تحت عنوان مجوز باز تولید شده اند، داشته باشند. علاوه بر این، ابزار کاربرپسند برای یافتن و بازیابی محتوای OER باید فراگیر شود. حمایت و اقدامات لازم از سوی دولت ها، موسسات آموزشی، به خصوص معلمان و موسسات آموزش کتابداران و انجمن های تخصصی، برای تحقق اقدامات پیشنهادی ضروری است.

برنامه های پیشنهادی عبارتند از:

ایجاد آگاهی و آموزش مهارت های لازم برای استفاده از OER

  1. ظرفیت سازی برای معلمان و مربیان آن ها، یادگیرندگان ، والدین، سیاست گذاران آموزشی، کتابداران و دیگر ذی نفعان با در نظر گرفتن این نکته که افزایش آگاهی درباره OER موجب افزایش دسترسی به منابع آموزشی موثر می شود، عملکرد یادگیرندگان را بهبود می بخشد، به طور قابل ملاحظه ای هزینه ها را کاهش می دهد و به یادگیرندگان کمک می کند که در تولید دانش همکاری داشته باشند.
  2. ظرفیت سازی مستمر و نظام مند ( در دوران خدمت و پیش از خدمت) در زمینه یافتن، ویرایش، ایجاد، حفظ و به اشتراک گذاری منابع آموزشی باز به عنوان بخش مهمی از برنامه آموزش کتابداران و معلمان در تمامی سطوح آموزشی. ظرفیت سازی مورد نظر در زمینه مجوز باز، مسائل مربوط به کپی رایت وسواد دیجیتال ایجاد می شود و موارد مرتبط با امنیت و ایمنی منابع آموزشی باز در توسعه و استفاده از محتوای منابع آموزشی باز را در بر می گیرد.
  3. انتشار یافته های تحقیقاتی پیرامون OER در راستای حمایت از روش های کاربردی مناسب، با توجه ویژه به بهره وری هزینه، پایداری، یافتن ابزار و تکنولوژی های جدید برای ایجاد و به اشتراک گذاری OER

به اشتراک گذاری OER

  1. هتوسعه و به روزرسانی چارچوب های حقوقی برای موسسات آموزشی و دیگر ذینفعان به منظور فراهم آوردن امکان استفاده و به اشتراک گذای قانونی منابع آموزشی با کیفیت توسط مربیان و یادگیرندگان
  2. ایجاد و توسعه منابعی که به آسانی قابل دسترس باشد و درباره کپی رایت و مجوز منابع آموزشی توصیه های لازم را به کاربران ارائه دهد.
  3. حمایت از ایجاد و حفظ شبکه های همکاری مفید در بین فراهم آوردگان آموزش که منابع آموزشی باز را بر اساس موضوع، زبان، موسسات، منطقه، سطح آموزشی، در سطوح محلی، منطقه ای و جهانی به اشتراک می گزارند.
  4. تغییر چارچوب های ارزیابی حرفه ای برای مربیان و دیگر ذینفعان آموزشی به گونه ای که این چارچوب ها OER را به رسمیت بشناسد و برای استفاده، ویرایش، ایجاد و به اشتراک گذاری این منابع و فعال بودن در شبکه OER، پاداش های لازم را در برگیرد.
  5. معرفی روش هایی که به سازندگان OER اجازه دهد کاربران را از بروز رسانی ها مطلع کنند و کاربران نیز بتوانند پیشنهادات خود را برای بروز رسانی و تغییر و ویرایش منابع آموزشی باز ارائه دهند.

یافتن منابع آموزشی باز

یافتن OER

  1. ایجاد فهرستی از منابع OER به منظور تسهیل در شناسایی منابع موجود. این امر موجب تسهیل فرآیند جستجوی منابع و به اشتراک گذاری متادیتای OER(موضوع، مجوز، زبان، موسسه، منطقه، سطح آموزشی و…) در میان سازندگان منابع آموزشی باز و ابزار های جستجو می گردد.
  2. توسعه ابزارهای پایدار و حفظ این ابزار برای همکاری پلت فرم ها در اشتراک گذاری OER،
  1. زبان و مسائل فرهنگی

منابع آموزشی باز باید در زبان های متنوعی در دسترس افراد قرار گیرد، به ویژه زبان هایی که کمتر مورد استفاده قرار می گیرند. علاوه بر این منابع آموزشی باز باید با متناسب با شرایط فرهنگی جامعه مورد استفاده و در چارچوب حقوق بشر باشند. برای آنکه منابع آموزشی باز، به طور گسترده مورد استفاده قرار گیرد، به اشتراک گذاری و استفاده از دانش منابع مختلف باید مورد پذیرش ذینفعان آموزشی قرار گیرد.  برای تحقق اهداف OER، حمایت و اقدامات دولت ها، موسسات آموزشی، به ویژه موسساتی که در زمینه تعلیم مربیان و کتابداران فعالیت می کنند، انجمن های تخصصی، انجمن های مسئول در حوزه هماهنگی زبان، امری ضروری است.

اقدامات پیشنهادی عبارتند از:

  • توانمندسازی مربیان و یادگیرندگان به منظور توسعه منابع آموزشی بازی که از لحاظ زبانی، فرهنگی و تناسبات جنسیتی،متناسب با فرهنگ محلی افراد یادگیرنده باشد و تولید OER در زبان های محلی، به ویژه زبان هایی که کمتر مورد استفاده قرار می گیرند، منابع کمی درباره آن ها وجود دارد و در معرض خطر هستند، به ویژه زبان های بومی. فرآیند توانمندسازی باید به گونه ای باشد که افراد یادگیرنده از حمایت های لازم و آموزش های مورد نیاز برخوردار باشند.
  • بکارگیری تکنولوژی در راستای غلبه بر موانع زبانی
  • حمایت از توسعه منابعی که از لحاظ زبانی و حساسیت های فرهنگی و محلی یادگیرندگان، دقیق و متناسب باشند، این حمایت باید در سطح اقدام و سیاست گذاری صورت پذیرد.
  • حمایت از توسعه جمعی منابع آموزشی باز که موجب تسهیل تلاش های مشترک ذی نفعان برای تولید مجموعه های دیجیتال در موسسات آموزشی شهرها، جوامع و کشورهایی مختلف جهان می گردد.
  • حمایت از استراتژی هایی که موجب غلبه بر موانع فرهنگی و در نتیجه تسهیل به اشتراک گذاری دانش می شوند.
  1. تضمین دسترسی برابر و فراگیر به منابع آموزشی باز با کیفیت

منابع آموزشی باز باید در دسترس تمامی یادگیرندگان باشد، هم در شرایط آموزشی رسمی و هم غیر رسمی. تمامی افراد فارغ از سن، توانایی جسمانی، وضعیت اجتماعی-اقتصادی، کسانی که در مناطق دورافتاده زندگی می کنند (از جمله جمعیت چادرنشین) و پناهجویان، باید در چارچوب برابری جنسیتی به منابع آموزشی باز دسترسی داشته باشند. علاوه بر این زیرساخت هایی چون الکتریسیته، قابلیت اتصال به اینترنت، ابزارهای مناسب و رسانه برای دسترسی به OER هنوز در بعضی از مناطق جهان، چالشی بر سر راه توسعه منابع آموزشی باز هستند. علاوه بر این، برای آنکه جوامع آموزشی با اطمینان از منابع آموزشی باز استفاده کنند، به منظور تضمین کیفیت این منابع، باید راهکارهایی تدوین شود. از آنجا که منابع آموزشی باز در شرایط و زمینه های مختلفی مورد استفاده قرار می گیرند- از آموزش عمومی وموضوعاتی چون سلامتی و علوم مرتبط با زندگی گرفته تا یادگیری های مادام العمر غیر رسمی – مکانیسم های تضمین کیفیت باید شامل اعتبارسنجی رسمی، بررسی دقیق و باز، آمار کاربران و بازخوردهای غیر رسمی باشد. تحقق این اهداف، نیازمند حمایت و اقدات دولت ها، موسسات آموزشی، به ویژه موسسات تعلیم کتابداران و مربیان، نهادهای مسئول تضمین کفیت و انجمن های تخصصی است. توسعه منابع آموزشی باز باید به عنوان بخشی از آرمان های عدالت اجتماعی تلقی گردد و در این آرمان ها گنجانده شود.

حمایت از توسعه و استفاده از منابع آموزشی باز

  • تضمین دسترسی به منابع آموزشی باز در رسانه ها، به گونه ای متناسب با نیازها و شرایط مادی یادگیرندگان هدف و اهداف آموزشی دوره و یا موضوع آموزشی مورد نظر باشد و دسترسی آفلاین به منابع را نیز در برگیرد.
  • با استفاده از دستورالعمل های بین المللی مربوط به دسترسی به محتوا، منابع آموزشی باز در فرمت های قابل دسترس تولید شود، به گونه ای که تمامی افراد، من جمله افراد معلول بتوانند از این منابع به طور موثری استفاده کنند.
  • تضمین دسترسی به منابع آموزشی باز از طریق رسانه های مختلف، از جمله موبایل به نحوی که استفاده، اقتباس، ترکیب و به اشتراک گذاری منابع باید از طریق رسانه های مختلف امکان پذیر باشد.
  • حمایت از سرمایه گذاری عمومی در بخش زیرساخت های پهنای باند، به منظور افزایش یادگیری از طریق موبایل، به ویژه در جوامع روستایی و دورافتاده.
  • منابع آموزشی باز باید در محیط های یادگیری رسمی، غیر رسمی، ترکیبی و از راه دور در دسترس باشد.
  • به اصول برابری جنسیتی و فراگیری در فرآیند دسترسی، ایجاد و به اشتراک گذاری OER توجه شود. بدین منظور، باید برای آنکه زنان و دختران، افرادی که از نظر اجتماعی و اقتصادی در شرایط مناسبی نیستند، پناهجویان و افراد کوچ نشین بتوانند به این منابع دسترسی داشته باشند و در فرآیندهای یادگیری مشارکت کنند، برای استفاده، ویرایش و به اشتراک گذاری OER، برنامه های اختصاصی تدوین شود.

حمایت از مکانیسم های تضمین کیفیت منابع آموزشی باز

  • برای بررسی دقیق کنترل کیفیت منابع آموزشی باز به هنگام ایجاد و یا ویرایش این منابع، باید سیستم های مناسبی فراهم شود. این سیستم ها شامل بررسی های جمعی باز، رتبه بندی های اجتماعی و نظرات کاربران (یادگیرندگان) و تولیدکنندگان محتوا (مربیان)
  • منابع آموزشی باز باید بر اساس مکانیسم های تضمین کیفیت (مکانیسم های خارجی و سازمانی) مورد استفاده برای تمامی منابع آموزشی یک سازمان، مورد سنجش قرار بگیرند. توانمندی های متخصصان تضمین کیفیت باید ارتقا یابد تا آن ها درک و شناخت بهتری نسبت به منابع آموزشی باز و کاربرد آن در تعلیم و یادگیری داشته باشند.
  • توسعه استانداردهای ملی و سازمانی، معیارهای سنجش تضمین کیفیت محتوای OER
  1. توسعه مدل های پایدار

منابع آموزشی باز بر روش های سنتی تاثیرگذارند و موجب ایجاد مدل های جدیدی برای تولید و استفاده از منابع آموزشی می گردند. OER به دست اندرکاران این فرصت را می دهد که مدل های خلاقانه را به فضای آموزشی وارد کنند، مدل هایی که طراحی آن ها از همان ابتدا بر اساس دسترسی باز صورت گرفته است.

روش های خلاقانه پایدار و فوایدی که این روش ها برای دولت ها، مربیان، موسسات، کتابداران و یادگیرندگان دارند، باید مورد شناسایی قرار گیرد. همچنین به منظور تضمین دسترسی یادگیرندگان به منابع و تجربیات آموزشی باکیفیت و ابزارهای مورد نیاز برای دسترسی به منابع، لازم است که راه حل های خلاقانه و مدل های پایداری ایجاد شوند. برای آنکه OER فراگیر شود، دولت های عضو باید اهداف و نیازهای آموزشی خود را تحلیل و بررسی کنند، به گونه ای که این اهداف از توسعه، بکارگیری، نگهداری، انتشار و ارزیابی منابع آموزشی باز حمایت کند. همچنین برای حمایت مالی این اقدامات، باید مکانیسم هایی در نظر گرفته شود، ساختارهای مورد استفاده برای فراگیر ساختن OER ، مورد بازبینی قرار گیرد، در صورت امکان روش هایی که برای انگیزه دادن به معلمان در زمینه OER، مورد استفاده قرار می گیرد، متناسب با شرایط تغیر کنند. حمایت و اقدامات دولت ها و موسسات آموزشی برای تحقق این اهداف ضروری است. اقدامات پیشنهادی عبارتند از:

  •  تحلیل فرصت هایی که منابع آموزشی باز، در راستای تامین آموزش باکیفیت برای دولت ها و موسسات فراهم می کنند. این فرصت ها باید در عین حال موجب افزایش دسترسی شوند و از لحاظ مالی نیز مقرون به صرفه باشند، برای مثال تفکیک عناصر اصلی یک مدل پایدار OER ( هزینه به اشتراک گذاری، بکارگیری، متناسب سازی، راه اندازی و ایجاد OER و تعلیم مربیان)
  • تحلیل و بررسی تاثیر منابع آموزشی باز بر تغییر فرآیند استفاده از منابع آموزشی و به اشتراک گذاری آنها و یافتن استراتژی ها و مدل های چندگانه در جهت دستیابی به منابع آموزشی موثر. توسعه جمعی منابع آموزشی باز، استفاده مجدد و ارتقا پیوسته OER توسط مربیان و یادگیرندگان، رویکردهای تعلیمی باز به گونه ای که یادگیرندگان بتوانند در روش های (روش های یادگیری) تولید OER مشارکت داشته باشند.
  • تعیین مدل های ارزش افزوده با استفاده از OER و ایجاد مشارکت و همکاری بین موسسات و کشورها. در این راستا باید به عواملی چون مشارکت، همکاری، تولید جمعی ارزش، شکوفایی خلاقیت و گرد هم آوردن افراد بر اساس یک دلیل و هدف مشترک، توجه ویژه ای شود. همچنین باید افراد را به همکاری های جمعی برای توسعه OER تشویق نمود و اینگونه تلاش ها را تسهیل کرد.
  • بررسی تاثیر حمایت های مالی دولت ها، اهداکنندگان و دیگران بر توسعه مدل های پایدار OER و تولید منابع مورد نیاز برای آموزش
  • توسعه و تدوین الزامات عملیاتی در درون ساختار دولت ها و موسسات به منظور دستیابی به فواید راهبردی OER

مطلب قبلی

نشست “گونه شناسی رسانه‌های مجازی و ایدئولوژی‌های حاکم بر این بستر” برگزار می‌شود

مطلب بعدی

بزرگداشت ملاصدرا