گزارش همایش ملی سوادآموزی در دنیای دیجیتال – ۱۹ شهریور ۱۳۹۶

“همایش ملی سواد‌آموزی در دنیای دیجیتال”، به‌‌مناسبت بزرگداشت روز بین‌المللی سوادآموزی (۸ سپتامبر)، با همکاری مشترک کمیسیون ملی یونسکو و سازمان نهضت سوادآموزی در تاریخ ۱۹ شهریور ۱۳۹۶ در مرکز آفرینش‌های فرهنگی- هنری کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان تهران با حضور وزرای آموزش و پرورش و تعاون، کار و رفاه اجتماعی و مسئولان وزارت آموزش و پرورش، نمایندگان نهادهای بین‌المللی و رؤسای ادارات سوادآموزی استان‌های سراسر کشور برگزار شد.
در این همایش، پس از تلاوت آیاتی از کلام‌الله مجید و پخش سرود جمهوری اسلامی ایران، به ترتیب باقرزاده رئیس سازمان نهضت سوادآموزی، دکتر سعداله نصیری، دبیرکل کمیسیون ملی یونسکو، خانم استرکیش لاروش، مدیر و نماینده دفتر منطقه‌ای یونسکو در تهران، دکتر بطحائی، وزیر آموزش و پرورش، دکتر ربیعی، وزیر تعاون، کار و رفاه اجتماعی و دکتر میرزائی، دبیر هیئت دولت به سخنرانی پرداختند. بخش دوم نشست، با سخنرانی خاویر مورو، مدیر اجرایی شرکت بل، معاون مرکز آمار، معاون سازمان فناوری اطلاعات و ارتباطات، معاون جهاد دانشگاهی، مدیر مرکز یادگیری محلی البرز و سوادآموزان موفق ادامه یافت. در این نشست همچنین از ۳۵ جلد کتاب جدید در حوزه سوادآموزی، و “اپلیکشن موبایل خانواده سلامت” رونمایی شد.

توجه جامعه جهانی به آموزش و سوادآموزی
نصیری، در سخنرانی خود ابتدا به اهمیت آموزش در آموزه‌های دینی اسلام اشاره کرد و آن را اولویت نخست ۱۳۴ کشور عضو یونسکو در پانزده سال آینده برشمرد و سپس اظهار داشت: موضوع امسال روز بین‌المللی سوادآموزی، “سوادآموزی در دنیال دیجیتال” است که اهمیت توجه به روش‌های جدید سوادآموزی مطابق با فناوری‌های جدید اطلاعاتی و ارتباطی را نشان می‌دهد.
در واقع، اعلام یک روز جهانی به نام سوادآموزی، اهمیت توجه جامعه جهانی به موضوع آموزش پایه و سواد‌آموزی در دستور کار جهانی آموزش و توسعه را نشان می‌دهد. این روز در سراسر جهان برگزار می‌شود و دولت‌ها و سازمان‌های بین‌المللی، سازمان‌های غیردولتی، بخش‌های خصوصی، معلمان و آموزشیاران، یادگیرندگان و کارشناسان متخصص در این زمینه گرد هم می‌آیند تا از تلاش‌های ملی و بین‌المللی و پیشرفت‌هایی که برای گسترش سوادآموزی و همچنین اقداماتی که در جهت مقابله با چالش‌های سوادآموزی در جهان انجام شده است، تقدیر نمایند.

سوادآموزی عامل اصلی توانمندسازی اجتماعی
دبیرکل کمیسیون ملی افزود: سوادآموزی و آموزش مداوم بزرگسالان، اهرم پیشرفت پایدار و رکن اصلی توانمند‌سازی اجتماعی محسوب می‌شود. سواد، حق اساسی همه انسان‌ها و پایه همه آموزش‌ها و یادگیری مادام‌العمر است. در جوامع کنونی که درگیر تغییرات پرشتاب‌اند، مبانی نظری و کاربردی سوادآموزی متحول شده است و طیف گسترده‌ای از مهارت‌ها را در برمی‌گیرد که افراد را برای پاسخگویی به نیازهای اجتماعی، اقتصادی و فناوری توانمند می‌سازد. از طرف دیگر، سوادآموزی در تبادل دانش و در راستای پیشرفت فناوری، کاربردهای روزافزونی دارد. از اینترنت تا ارسال پیام کوتاه، در دسترس بودن فراوان راه‌های ارتباطاتی، مشارکت اجتماعی بیشتری را می‌طلبد. بی‌سوادی مانعی برای کیفیت زندگی بهتر است و ممکن است باعث محروم ماندن و حتی خشونت شود. یونسکو بر این باور است، سوادآموزی ابزاری بنیادی برای توانمند‌ساختن ملت‌ها و افراد است. سوادآموزی قابلیت و توانایی‌های افراد، خانواده‌ها و جوامع در یادگیری و بالندگی را می‌افزاید. در قرن حاضر که فناوری با سرعت بالایی در حال تغییر است و نقش مهمی در زندگی افراد ایفا می کند، اهمیت سوادآموزی بیش از پیش است و ما نیز باید تلاش خود برای سوادآموزی را افزایش دهیم. امروزه سیاست یونسکو حمایت از ترویج سوادآموزی به‌عنوان بخش جدایی‌ناپذیر از یادگیری مادام‌العمر است که در این ارتباط با کشورها و شرکای ملی و منطقه‌ای برای تحقق جهان باسواد و دانش محور همکاری می‌کند. البته لازم است بر این نکته تأکید کنم که برداشت یونسکو از سواد، فراتر از مفهوم عام دارا بودن یک دسته از مهارت‌های فنی برای خواندن، نوشتن و محاسبه کردن است. یونسکو در ارتباط با سواد یک رویکرد کاربردی را مد نظر دارد که شامل توانمندی فرد در کاربرد داده‌های آموخته شده در پاسخگویی به تحولات اجتماعی، اقتصادی و فناوری است.
نرخ سوادآموزی در جهان
نصیری اظهار داشت: طبق آخرین داده های بین‌المللی، هم‌اکنون در سطح جهان، ۷۵۰ میلیون بزرگسال فاقد مهارت‌های اولیه سوادآموزی هستند و حدود ۲۶۴ میلیون کودک و نوجوان از تحصیل در مدرسه محرومند. در سال ۲۰۱۵ بیش از نیمی از کل بیسوادان بزرگسال جهان در آسیای جنوبی بوده‌اند و در صحرای افریقا نیز بیش از یک چهارم بیسوادان جهان را در خود جای داده اند. این بدین معناست که ۹۰ درصد از جوانان بیسواد در سال ۲۰۱۵ در این دو منطقه جغرافیایی بوده‌اند.
در همین سال، نرخ باسوادی بزرگسالان در مناطق آسیای شرقی و آسیای جنوب شرقی حدود ۹۵ درصد و نرخ باسوادی جوانان نیز بیش از ۹۸ درصد بوده است. در دهه‌های اخیر نرخ سوادآموزی بزرگسالان و جوانان در امریکای لاتین و کارائیب هم رشد قابل‌ملاحظه‎ای داشته است. در بازه زمانی ۲۰۰۵ تا ۲۰۱۴ حدود ۷۵۸ میلیون نفر یا به عبارت دیگر ۱۵ درصد بزرگسالان در جهان فاقد مهارت‌های کارکردی سواد بوده‌اند که ۶۳ درصد از این تعداد، زنان بوده اند.
رشد فناوری‌های دیجیتال و اشکال جدید سوادآموزی
دبیرکل کمیسیون ملی یونسکو ضمن اشاره به نقش مهم فناوری‌های جدید اطلاعاتی و ارتباطی (ICT ) در شیوه زندگی، ارتباطات و یادگیری افزود: در یونسکو به همه اشکال فناوری که برای انتقال، پردازش، ذخیره، ایجاد، به اشتراک گذاشتن یا مبادله اطلاعات توسط ابزارهای الکترونیکی به‌کار می‌رود، فناوری اطلاعات و ارتباطات ( (ICTاطلاق می‌شود. این تعریف گسترده شامل فناوری‌هایی از قبیل: رادیو، تلویزیون، ویدئو، DVD ، تلفن، سیستم‌های ماهواره‌ای، نرم افزارها و سخت افزارهای کامپیوتری، همچنین تجهیزات و خدمات وابسته به این فناوری‌ها از قبیل ویدئو کنفرانس‌ها ، پست الکترونیک و وبلاگ‌ها می‌شود که هر یک از این‌ها می‌تواند در جای خود برای سوادآموزی مورد استفاده قرار گیرد.
اکنون با توجه به رشد فناورهای دیجیتال، اشکال سوادآموزی نیز دگرگون شده است که نیاز گسترده‌تری به استفاده از مهارت‌های ICT دارد. علاوه بر این مهارت‌ها، همچنین به مهارت‌های گسترده‌تر در استفاده مطلوب از اطلاعات، تفسیر، ارائه و برقراری ارتباط میان داده‌ها نیاز دارد. یک فرد بالغ جهان امروز که مهارت‌های سوادآموزی پایه را از طریق مدرسه رفتن کسب نکرده است باید از طریق یادگیری غیر رسمی به سرعت مهارت‌های لازم برای پردازش اطلاعات و داده‌های دیجیتال را نیز داشته باشد. با متون گرافیکی، علائم، تصویر و نمادها بتواند کار کند و مفاهیم آن‌ها را درک کند. اکنون اسناد دیجیتال جایگزین اسناد مکتوب گذشته شده‌اند. چنان‌که دستگاه‌های دیجیتال دیگر تبدیل به ابزارهای یادگیری شده‌اند. امروز برنامه‌های سوادآموزی نه تنها باید شامل معرفی ابزارهای ICT باشند بلکه باید چگونگی استفاده از آن‌ها را در پاسخگویی نیازهای روزمره سوادآموزان نشان دهند.
البته استفاده از این فناوری‌ها، مزایای ویژه‌ای دارد که عبارتند از:
۱- صرفهجویی در زمان: وقتی از رسانههایی همانند نقشه، پوستر، جسم سه بعدی، برنامه‌های نرم‌افزاری همچون پاورپوینت و یا اشیاء واقعی در موقعیتهای آموزشی استفاده میشود از ترسیم و نوشتن و تشریح ذهنی مطالب خودداری میشود و زمان آموزش هدر نمیرود.
۲- ​صرفهجویی در هزینه: با استفاده از فناوری، در هزینههای مختلف می‌توان صرفه جویی کرد، مثلا: هزینه رفتوآمد، هزینه استهلاک وسایل نقلیه، هزینه ملزومات آموزشی مانند گچ و ماژیک و کاغذ و کتاب و سایر موارد صرفهجویی میشود.
۳- ​ایجاد علاقه و انگیزه و جلب توجه: استفاده از رسانهها و تکنیک‌های مختلف، از یکنواختی و کسالت میکاهد و تنوع ایجاد می‌کند. تازگی و جدید و مؤثر بودن روش‌ها و فرایندها مانع دلزدگی میشود و فراگیران را به یادگیری و یاددهی ترغیب و تشویق می‌کند.
۴-​موقعیتسازی برای غیرممکن‌ها و موقعیت‌های دشوار: دستیابی به برخی موقعیت‌ها به صورت معمول و عادی امکانپذیر نیست.
نقش فناوری‌های اطلاعات و ارتباطات در دسترسی به آموزش
نصیری ادامه داد: یونسکو به عنوان سازمان آموزشی، علمی و فرهنگی ملل متحد توجه ویژه‌ای به کاربرد ICT در آموزش دارد. این سازمان بر این باور استICT می‌تواند نقش مهمی در دسترسی جهانی به آموزش، برابری در آموزش، انتقال یاددهی و یادگیری با کیفیت، توسعه حرفه‌ای معلمان، همچنین بهبود حاکمیت، اداره و مدیریت آموزش ایفا کند. شکاف دیجیتالی بین کشورهای شمال و جنوب را کاهش دهد و امکان دسترسی گروه‌ها و جوامع حاشیه نشین را به داده‌ها و محتوای آموزشی فراهم نماید. بر این اساس، یونسکو رویکرد جامع و بین بخشی در زمینه کاربرد ICT در آموزش دارد که بر کار مشترک در بخش‌های آموزش و ارتباطات متمرکز است و در راستای ترویج دسترسی، فراگیری، برابری و کیفیت در آموزش تلاش می‌کند.
دیدگاه جامعه بین‌المللی در زمینه سوادآموزی
دبیرکل کمیسیون ملی یونسکو اظهار داشت: نکات مهمی که اکنون در زمینه سوادآموزی در جامعه بین‌المللی مطرح است، عبارتند از: توجه به مفهوم کم‌سوادی به‌عنوان یک معضل اجتماعی، توجه به سطوح تخصصی سوادآموزی کارکردی و مهارت‌های شمارش؛ توجه به کاربرد مهارت‌های خواندن و نوشتن در چارچوب‌های ویژه و پاسخگویی برنامه‌ها و متدولوژی‌های سوادآموزی به نیازها و چارچوب‌ها از جمله تمهیدات لازم برای برنامه‌های سوادآموزی بین فرهنگی و دو زبانی در چارچوب یادگیری مادام‌العمر به‌ویژه ICT و فناوری‌های موبایل.
البته چالش اصلی در ارتباط با این فناوری‌ها این است که آن‌ها را به‌ گونه‌ای جهت‌بخشی کنیم که در خدمت فراگیران و جامعه گسترده‌تر یاددهی و یادگیری قرار گیرد.
نصیری در خاتمه افزود: برای دستیابی به موفقیت در سوادآموزی، ما باید رویکرد سنتی برنامه‌های سوادآموزی را از خواندن و نوشتن صرف، به سمت فراگیری مهارت‌های گسترده‌تر با استفاده از ICT در خدمت توسعه فردی و اجتماعی یادگیرندگان و نیز مشارکت مدنی تغییر دهیم. امیدوارم این همایش بتواند به تحقق اهداف پیش بینی شده نائل شود و آرزوی موفقیت برای همه شما را دارم.
سواد عامل توسعه پایدار
باقرزاده اظهار داشت: امروزه آموزش و بخصوص مهارت‌های اساسی سواد، به‌عنوان مرکز ثقل تمام عناصر و مؤلفه‌های توسعه پایدار قلمداد شده و موتور حرکت تمام شئون زندگی انسان‌هاست. آموزش استعدادها و توانایی‌های خدادادی انسان‌ها را شکوفا ساخته و به آن‌ها کمک می‌کند تا مراتب تعالی و کمال را به‌صورت تدریجی طی کنند.
ضرورت تغییر روش‌ها و رویه‌های سوادآموزی
معاون وزیر آموزش و پرورش تاکید کرد: باید روش‌ها و رویه‌های جاری را متناسب با تحولاتی که در زندگی واقعی مردم رخ داده، اصلاح کرد، باید سلطه محتوی ثابت و از پیش تعیین شده، فرو ریخته شود، باید موضوعاتی که زندگی فرد را در موقعیت‌های واقعی به چالش می‌کشد، در کانون برنامه‌ریزی درسی و آموزشی قرار گیرد.
چالش های عمده سوادآموزی
باقرزاده افزود: فقدان تقاضا و انگیزه یادگیری در جامعه هدف، یکی از مهم‌ترین راه‌بندهای اجرای برنامه‌های سوادآموزی در جهان اعلام می‌شود. نداشتن فرصت کافی، ابهام در اهداف آموزش و مشخص نبودن آنچه که باید یاد بگیرند‌، نگرش منفی به یادگیری، زمان و مکان و محتوی نامناسب، بالا بودن هزینه فرصت از دست رفته، عدم انطباق روش و محتوا با شرایط و نیازهای فراگیران و مواردی از این قبیل، در ناکامی برنامه‌های سواد‌آموزی و موفقیت فرآیند جذب، نگهداشت و آموزش افراد بی‌سواد و کم‌سواد تأثیرگذار بوده‌اند.

اقدامات سازمان نهضت سوادآموزی در خصوص آموزش‌های دیجیتال

باقرزاده با اشاره به برخی اقدامات سازمان نهضت سوادآموزی در ۵ سال گذشته، ابراز داشت: پژوهش و اجرای آزمایشی آموزش از طریق تبلت به بزرگسالان بی‌سواد، آموزش مهارت‌های اولیه “ICDL” ویژه فراگیران دوره دوم سوادآموزی، انتشار کتاب “خانواده سلامت”، و همکاری با جهاد دانشگاهی تهران، از جمله این اقدامات است.

کم شدن عمق سواد با دیجیتال
دکتر ربیعی با انتقاد از فضای مجازی، اظهار داشت: دانش‌آموزانی که فضای دیجیتال را یاد گرفته‌اند، عمق ندارند؛ در صورتی‌که در دریای اطلاعات هستند؛ در نتیجه عمق سواد با دیجیتال کم شده است. وقتی سواد استفاده از دیجیتال را نداشته باشیم، مصرف ما در فضا و محیط مجازی به انحراف می‌رود. این فناوری چه بخواهیم و چه نخواهیم خودش را به زندگی ما تحمیل کرده است. چگونه باید از این محیط برای آموزش برتر استفاده کنیم؟ نگاه انتقادی به فضای مجازی دارم و باید درست استفاده کردن از آن را بیاموزیم.

سواد و مهارت، مسئله اصلی در کشور
وی افزود: بدون تردید تعداد فارغ‌التحصیلان و مهندسان ما در مقایسه با شاخص‌های جمعیتی و تولید ناخالص داخلی از جوامع توسعه یافته بیشتر است؛ اما علت اینکه دوران گذار ما به سمت توسعه اینقدر طولانی است به سواد و مهارت برمی‌گردد. دانشجویان بدون کسب مهارت لازم وارد بازار کار می‌شوند و مسئله اصلی در کشور سواد و مهارت است. حتی نداشتن سواد زندگی و سواد ارتباطی علت اول طلاق مشخص شده است.
ایجاد تسهیلات بیشتر در زمینه سوادآموزی
ربیعی با اشاره به همکاری وزارت متبوع با وزارت آموزش و پرورش در خصوص ارتقای سوادآموزی، ادامه داد: از حدود ۱۰ میلیون بی‌سواد در دولت یازدهم به حدود هشت میلیون نفر رسیدیم که بخشی از آن‌ها اتباع هستند که تصویب کردیم تحصیل آن‌ها نیز تسهیل شود. وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی با همکاری وزارت آموزش و پرورش ۳۵ جلد کتاب در حوزه سوادآموزی تهیه کرده است که امروز از آن‌ها رونمایی خواهد شد.
وضعیت غیر قابل قبول سوادآموزی در جهان
وزیر آموزش و پرورش اظهار داشت: امروزه تعریف سوادآموزی دیگر خواندن و نوشتن نیست، بلکه قابلیتی است که مهارت‌های ارتباطی را توسعه می‌دهد و باعث ایجاد تفکر انتقادی برای تغییر می‌شود، اما علیرغم تلاش‌های جامعه بین‌المللی امروز پس از گذشت ۵۱ سال از نامگذاری روزجهانی سوادآموزی هنوز بسیاری از مردم از آموزش بی بهره‌اند. نرخ بی‌سوادی در کشور ما در گروه سنی بالای ۶ سال به ۱۰ درصد رسیده است و باید گفت که بی‌سوادی آنقدر تاثیرات سوء دارد که حتی یک فرد بی‌سواد هم زیاد است.

عوامل مؤثر در پیشرفت سوادآموزی
بطحائی افزود: برای شتاب بیشتر در سوادآموزی دو راه وجود دارد. نخست، تحول در حوزه‌های خاص برنامه‌ریزی و اجرا و دیگری تحول در مدیریت رفتار است. تحول در حوزه‌های خاص برنامه‌ریزی و اجرا شامل: چرخش از برنامه‌ریزی متمرکز و ملی به برنامه‌ریزی محلی و عملیاتی، چرخش از تصدی‌گری در امور اجرایی و واگذاری امور اجرایی به مردم و نهادهای مردمی و غیردولتی، چرخش از روش سنتی به روش‌های نوین، و چرخش از مقررات و دستورالعمل‌های خشک برای ایجاد حداکثر انعطاف است. در رابطه با تحول در مدیریت رفتار ذکر این نکته اساسی است که عامل ایجاد حرکت انگیزه است و مهم‌ترین عامل انگیزه احساس نیاز است. در برنامه‌ریزی سوادآموزی باید به ایجاد انگیزه توجه کنیم و در این زمینه نیازمند عزم ملی هستیم تا در افراد نیاز به سوادآموزی احساس شود و با تقویت انگیزه بتوانیم گام‌های جدی‌تری در حوزه سوادآموزی برداریم.

اهمیت دسترسی به سواد از طریق فناوری‌های دیجیتال
در چهاردهمین جلسه مجمع عمومی یونسکو در سال ۱۹۶۶، این سازمان، ٨ سپتامبر را روز جهانی سوادآموزی نام‌گذاری کرد تا اهمیت این موضوع را یادآور شود. از نخستین روز جهانی سوادآموزی تاکنون گرامیداشت آن برگزار می‌شود تا دستورکار سوادآموزی پیشرفت کند. موضوع امسال روز جهانی سوادآموزی، “سوادآموزی در دنیای دیجیتال” است. این شعار از این بابت انتخاب شده است تا موجبات تعمق بر مفهوم ” باسواد بودن” در جوامعی که به‌طور روزافزون بر فناوری دیجیتال محوریت دارد و کشف سیاست‌ها و برنامه‌های مؤثر برای توسعه و مهارت‌های سوادآموزی در دنیای دیجیتال را فراهم آورد. فناوری‌های امروز مانند اینترنت، باعث خواهد شد تا دسترسی به آموزش فراهم شود.
فرصت‌ها و چالش‌های دسترسی به فناوری های دیجیتال
مدیر دفتر منطقه‌ای یونسکو در تهران اظهار داشت: برای بسیاری از افراد، فناوری‌های دیجیتال دسترسی بهتر به اطلاعات و دانش را ممکن می‌سازد، امری که در گذشته پرهزینه و دور از دسترس بود. البته مشکلاتی در خصوص دسترسی و استفاده از آن‌ها نیز وجود دارد. تعداد کاربران تلفن همراه در سال ٢٠١۵ به ٧ میلیون نفر رسیدند، در همین سال همگی یک گوشی تلفن همراه با خود داشته‌اند. اما در ۴٨ کشور جهان از هر ٧ نفر، یک نفر به اینترنت دسترسی دارد که باید به این شکاف دیجیتالی توجه داشته باشی.
نرخ بی سوادی در جهان
لاروش ادامه داد: ٧۵٨ میلیون بزرگسال در جهان فاقد سواد و ٢۶۴ میلیون کودک از تحصیل بازمانده‌اند.
۲۵۰ میلیون کودک در جهان مهارت‌های اولیه را کسب نمی‌کنند و این غیرقابل قبول است.
وی در پایان حمایت کامل و ادامه‌دار یونسکو از سوادآموزی در ایران را خاطر نشان کرد.
تهیه و تنظیم: پورهادی
کارشناس گروه آموزش