علم و فناوری برای جامعه دانش‌بنیان: چشم اندازهای جدید در مورد جوامع دانش‌بنیان
دانش برای توسعه انسانی حیاتی است و نقشی کلیدی در رشد اقتصادی، توسعه اجتماعی، غنای فرهنگی و توانمندسازی سیاسی ایفا می‌کند. مفهوم جوامع دانش بنیان توسط یونسکو به منظور تمایز از “جامعه اطلاعاتی“ توسعه داده شده است که حاوی ایده‌های مبتنی بر فراگیری، کثرت‌گرایی، تساوی، گشودگی و مشارکت است. این مفهوم بیانگر اعتقاد راسخ یونسکو است که جوامع دانش بنیان نه تنها توسط نیروهای علمی و فناوری، بلکه باید توسط انتخاب‌های اجتماعی شکل داده و هدایت شوند. هر جامعه‌ای دارای سرمایه‌های معرفتی خودش است. بنابراین لازم استدر زمینه ایجاد پیوند بین اشکال دانش بومی و اشکال جدید توسعه، کسبو به اشتراک گذاشتن دانش، فعالیت کند. در حقیقت، علم و فناوری‌ها ظرفیت خارق‌العاده‌ای برای مبادله اطلاعات و دانش، ظهور الگوهای جدید ارتباطات و مبادله ایده‌ها و همچنین برای تولید و طراحی ایجاد کرده‌اند.
ضمنا توانایی ظرفیت فعالیت‌های انسانی را در مقیاسی گسترده‌تر تسهیل کرده‌اند ( از محلی تا منطقه‌ای و جهانی)، همگرایی انواع متفاوت فناوری‌ها را ارتقا بخشیده‌اند ( فناوری‌های اطلاعاتی و ارتباطی، نانو‌تکنولوژی، فناوری مبتنی بر فضا، پردازش ابری و غیره) ما را قادر به درک بهتر پیوند علم و جامعه ساخته‌اند. بنابر این علم و فناوری به طور فزاینده‌ای برای ایجاد جوامع دانش‌بنیان، اساسی تشخیص داده شده است. در اینجا می‌شود اشاره کرد “یک اقتصاد مدرن موفق باید بر مبنای یک پایه علمی نیرومند بنیان‌گذاری شود که قابلیت تبدیل دانش و پژوهش علمی به محصولات و خدمات را داشته باشد که آن هم به نوبه خود منافع اقتصادی و اجتماعی را به همراه خواهد آورد“. برای ایجاد جوامع دانش‌بنیان فردا، استفاده دقیق از دانش علمی در توسعه سیاست‌های عمومی، در مقابله با چالش‌های چندگانه‌ای که جوامع در آینده با آن مواجه خواهند شد، از اهمیت خاصی برخوردار است. یونسکو در تعدادی از سنجش‌های علمی بین‌المللی مشارکت می‌کند و به عنوان یک سازمان بین‌دولتی خصوصا برای اقدام به عنوان یک تسهیلگر، در پر کردن شکاف بین علم و سیاست‌گذاری و انتقال دانش برای اطلاع‌رسانی به حوزه تصمیم‌گیری و هدایت توسعه پایدار، همچنین به عنوان یک مرکز جمع آوری و به اشتراک گذاشتن دانش و اطلاعات و بهترین تجارب در جایگاه خوبی قرار گرفته است.
قابلیت یونسکو برای ترویج صلح و توسعه پایدار به حمایت مداوم از تولید دانش در ابعاد چندگانه و تغییر پویا در طی زمان وابسته است. تولید دانش توسط علم، فناوری و نوآوری و پیشرفت‌هایی در زمینه های آموزش، فرهنگ و جامعه انجام خواهد شد. جوامع و اقتصادهای جهان به طور فزاینده‌ای، جوامع دانش‌بنیان هستند، به طور روزافزونی به پایداریجهانی متعهد شده‌اند که مستلزم تجهیز دانش و مهارت‌ها در همه سطوح است. این حرکت نیاز به وقوع رویدادی در یک چارچوب گسترده‌تر، و ارزش‌های اجتماعی اقتصادی و زیست‌محیطی توسعه پایدار دارد که تشخیص داده شود. جوامع امروز برای تجهیز خودشان با شیوه‌های جدید تفکر، آفرینش، ارتقای آموزش باکیفیت و برای نظام‌های علم، فناوری و نوآوری که بتواند دانش جدید و مسیرهای جدید دانش را عرضه کند و امکان رسیدگی به پیچیدگی و عدم اطمینان را برای جوامع معاصر فراهم سازد، با چالش مواجه هستند. این مطلب خصوصا برای مقابله با چالش‌های اساسی مرتبط با دسترسی به آب، غذا و انرژی در چارچوب اثرات تغییر اقلیم و اهداف مربوط به امنیت انسانی، پایداری زیست‌محیطی، برابری و صلح ضرورت دارد.
یونسکو به عنوان نهاد آموزشی، علمی و فرهنگی ملل متحد دو هدف راهبردی را طی سال‌های ۲۰۱۸ تا ۲۰۲۱ در این حوزه دنبال می‌کند که عبارتند از:
۱--تقویت نظام‌ها و سیاست‌های علم، فناوری و نوآوری در سطح ملی، منطقه‌ای و جهانی
۲– ترویج همکاری علمی بین‌المللی در زمینه چالش‌های اساسی مربوط به توسعه پایدار
این اهداف راهبردی با همکاری کمیسیون‌های ملی یونسکو، دفاتر منطقه‌ای، موسسات مقوله اول و دوم و کرسی‌های یونسکو در کشورهای عضو از طریق تمرکز بر محورهای اقدام زیر، تحقق خواهند یافت که عبارتند از:
الف- بهره‌برداری از علم، فناوری و نوآوری و دانش برای توسعه پایدار
ب– پیشبرد علم برای مدیریت پایدار منابع طبیعی، کاهش بلایای طبیعی و اقدامات مربوط به تغییر اقلیم از طریق برنامه‌های بین‌المللی آبشناسی، انسان و کره مسکون و علوم زمین‌شناسی
WRef: ۳۹C/ ۵ , ۳۷C/4 /
تلخیص و ترجمه: دکتر محدثه محب حسینی
سرپرست گروه علوم کمیسیون ملی یونسکو– ایران